سال ۲۰۲۴ شاهد تحولات قانونی و دیپلماتیک برجستهای درباره مسئله فلسطین بود که توجه بینالمللی را به نقضهای گسترده حقوق مردم فلسطین جلب کرد. این اقدامات شامل قطعنامههای شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل، همچنین مواضع دیوان بینالمللی دادگستری و دیوان کیفری بینالمللی بود. تلاشهای بینالمللی مسائل مختلفی مانند شهرکسازی، کوچ اجباری، جنایات جنگی و نسلکشی را مورد توجه قرار داد.
با این حال، این تلاشها با چالشهای عمدهای روبرو شدند، از جمله استفاده آمریکا از حق وتو برای رد بسیاری از قطعنامهها و محدودیت در اجرای توصیهها، که باعث ناکامی در ایجاد تغییرات ملموس شد.
وضعیت انسانی در غزه
در حوزه حقوق بشری، سال ۲۰۲۴ شاهد مستندسازی فزاینده بحران انسانی در غزه به دلیل ادامه محاصره و عملیات نظامی مکرر بود. گزارشهای سازمان ملل و سازمانهای حقوق بشری بینالمللی ابعاد این بحران را نشان دادند، از جمله ناامنی غذایی، فروپاشی نظام سلامت و هدف قرار گرفتن زیرساختهای حیاتی مانند شبکههای آب و انرژی. با وجود دقت و جزئیات این گزارشها، نبود سازوکارهای اجرایی باعث شد که تاثیر عملی این تلاشها بسیار محدود باقی بماند و ناتوانی جامعه جهانی در حمایت از غیرنظامیان یا محاکمه عاملان آشکار شود.
۱. قطعنامههای شورای امنیت
شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۲۴ چندین جلسه درباره مسئله فلسطین برگزار کرد که عمدتا به جنگ صهیونیستها علیه غزه و گسترش شهرک سازی در کرانه باختری پرداخت. در این جلسات چهار قطعنامه ارائه شد که سه مورد از آنها با وتوی آمریکا رد شدند و تنها یک قطعنامه به تصویب رسید.
مارس ۲۰۲۴: قطعنامهای برای محکومیت گسترش شهرکسازی رژیم صهیونیستی به عنوان نقض آشکار حقوق بینالملل ارائه شد. این قطعنامه میتوانست نقطه عطفی در موضعگیری بینالمللی نسبت به شهرک سازی باشد، اما توسط آمریکا وتو شد و انتقادهای گستردهای را برانگیخت.
جولای ۲۰۲۴: قطعنامهای برای توقف عملیات نظامی در غزه و حمایت از غیرنظامیان ارائه شد. این قطعنامه که اکثریت اعضا از آن حمایت کردند، با وتوی آمریکا روبرو شد و ناکامی شورای امنیت در اقدام موثر را نشان داد.
اکتبر ۲۰۲۴: پیشنهادی برای پایان اشغالگری رژیم صهیونیستی در اراضی فلسطینی اشغالی از سال ۱۹۶۷ ارائه شد که باز هم توسط آمریکا وتو شد.
دسامبر ۲۰۲۴: تنها قطعنامهای که تصویب شد (قطعنامه شماره ۲۷۲۰) به تسهیل ورود کمکهای انسانی به غزه و حفاظت از غیرنظامیان اختصاص داشت. هرچند این قطعنامه بدون اعتراض آمریکا تصویب شد، اما ناتوانی در اجرای آن، ارزش عملی آن را کاهش داد و اعتماد به نقش سازمان ملل را به چالش کشید.
۲. قطعنامههای مجمع عمومی
برخلاف شورای امنیت، مجمع عمومی سازمان ملل سه قطعنامه مهم درباره حقوق فلسطینیان در سال ۲۰۲۴ تصویب کرد که از حمایت گسترده کشورهای عضو برخوردار شدند:
نوامبر ۲۰۲۴: قطعنامه ۷۸/۱۹۴ بر حق تعیین سرنوشت ملت فلسطین تاکید کرد و خواستار پایان اشغالگری صهیونیستها در اراضی اشغالی از سال ۱۹۶۷ شد. این قطعنامه با حمایت ۱۴۸ کشور تصویب شد، اما به دلیل غیرالزامی بودن قطعنامههای مجمع عمومی، تاثیر عملی نداشت.
می ۲۰۲۴: قطعنامهای مبنی بر حق عضویت کامل فلسطین در سازمان ملل تصویب شد. این قطعنامه که ۱۴۳ کشور از آن حمایت کردند، به تقویت جایگاه فلسطین کمک کرد، اما تحقق این هدف به موافقت شورای امنیت نیاز دارد که حق وتوی آمریکا مانع اصلی آن است.
دسامبر ۲۰۲۴: قطعنامهای برای دستیابی به راهحل صلحآمیز مسئله فلسطین تصویب شد که بر لزوم پایبندی به راهحل دو دولت تاکید داشت. هرچند این قطعنامه از حمایت ۱۵۷ کشور برخوردار بود، اما چالشهای سیاسی موجود اجرای آن را تقریبا غیرممکن کرده است.
این قطعنامهها اگرچه حمایت سیاسی و اخلاقی قابل توجهی از مسئله فلسطین نشان میدهند، اما به دلیل غیرالزامی بودن، اثر محدودی بر وضعیت موجود داشتهاند.
۳. دیوان بینالمللی دادگستری
دیوان بینالمللی دادگستری در سال ۲۰۲۴ چهار تصمیم مهم در ارتباط با فلسطین صادر کرد که گرچه اهمیت قانونی داشتند، اما به دلیل نبود سازوکارهای اجرایی، تاثیر عملی محدودی داشتند:
آوریل ۲۰۲۴: دیوان در نظری مشورتی اشغالگری رژیم صهیونیستی را نقض آشکار حقوق بینالملل و منشور سازمان ملل دانست.
می ۲۰۲۴: دیوان دستور توقف حملات نظامی صهیونیستها به شهر رفح را صادر کرد، اما به دلیل نبود سازوکارهای اجرایی، اسرائیل به این دستور بیتوجهی کرد.
ژوئن ۲۰۲۴: تدابیر احتیاطی برای حفاظت از غیرنظامیان در رفح صادر شد و بر لزوم دسترسی آزادانه کمکهای انسانی تأکید گردید.
سپتامبر ۲۰۲۴: دیوان صهیونیستها را ملزم به پرداخت غرامت به فلسطینیان بابت بهرهبرداری از منابع طبیعی اراضی اشغالی کرد.
۴. دیوان کیفری بینالمللی
در سال ۲۰۲۴ دیوان کیفری بینالمللی گامهای مهمی در رسیدگی به جنایات اسرائیل برداشت:
فوریه ۲۰۲۴: دیوان تحقیقات جامعی درباره جنایات در کرانه باختری و غزه آغاز کرد، از جمله شهرکسازی، کوچ اجباری و حملات علیه غیرنظامیان.
مراجع قضایی دیوان برای نخستین بار حکم جلب بنیامین نتانیاهو و یوآف گالانت را به اتهام جنایات جنگی صادر کردند، اما اجرای این احکام با موانع سیاسی مواجه است.
۵. گزارشهای سازمانهای حقوق بشری
در سال ۲۰۲۴، سازمانهای بینالمللی همچون دیدهبان حقوق بشر و عفو بینالملل چندین گزارش مهم منتشر کردند که به مستندسازی نقض حقوق انسانی در غزه پرداختند:
گزارش کوچ اجباری: در نوامبر ۲۰۲۴، دیدهبان حقوق بشر کوچ اجباری فلسطینیان را مصداق جنایات جنگی و علیه بشریت دانست.
گزارش وضعیت کودکان دارای معلولیت: در سپتامبر ۲۰۲۴، دیدهبان حقوق بشر حملات علیه کودکان معلول را مستند کرد و آن را نقض آشکار حقوق بینالملل توصیف کرد.
گزارش عفو بینالملل درباره حملات به غیرنظامیان: این سازمان در دسامبر ۲۰۲۴ جنایات علیه غیرنظامیان را بخشی از سیاست تنبیه جمعی دانست که مصداق جنایات علیه بشریت است.
با وجود تلاشهای گسترده حقوقی و دیپلماتیک در سال ۲۰۲۴، همچنان ضعف در اجرای تصمیمات و عدم وجود اراده سیاسی قوی، عدالت را برای مردم فلسطین دور از دسترس نگه داشته است. این وضعیت نشاندهنده ضرورت ایجاد سازوکارهای بینالمللی موثر برای تضمین اجرای قوانین و حمایت از حقوق ملت فلسطین است.