تقریباً دیگر همه می‌دانند که شروع فصل سرما در کشورمان، علی‌الخصوص کلان شهری مثل تهران مصادف است با مازوت‌سوزی، قطع برق و باقی قضایا! «ناترازی انرژی»، «قطعی برق»، «مازوت‌سوزی» و «آلودگی هوا»، کلیدواژه‌هایی است که با فصل پاییز و زمستان گره خورده و تعطیلی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش آلودگی هوا، جایگزین تعطیلی‌ها به دلیل بارش برف شده است. واقعیت این است که در سال‌های گذشته و با شروع فصل سرما و کمبود گاز طبیعی دولت‌ها برای برقرار ماندن جریان برق اقدام به جایگزینی موقتی سوخت مازوت به جای گاز طبیعی در برخی نیروگاه‌ها می‌کردند تا جریان برق برقرار بماند؛ اما چند سالی می‌شود که دولت‌ها برای جلوگیری از مصرف مازوت و افزایش آلودگی هوا، اقدام به قطعی برق ادارات و حتی منازل می‌کنند.
پزشکیان نیز در طلیعه اولین زمستان خود تصمیم گرفت از خیر تولید برق مازوتی گذشته تا از شر آلودگی ناشی از آن خلاصی یابد. هرچند هنوز هم شاهد مازوت‌سوزی و آلودگی هوا در کلانشهر‌ها هستیم. در این میان بسیاری از کارشناسان چشم امید به دانشگاه‌ها و مراکز علمی دوخته‌اند تا آن‌ها راهکاری برای مقابله با ناترازی انرژی پیدا کنند. یکی از دانشگاه‌هایی که می‌توان روی آن حساب باز کرد دانشگاه آزاد است. این دانشگاه چند سالی می‌شود که در این حوزه ورود کرده و اقداماتی را در برنامه کار خود قرار داده است.
اگر بخواهیم اقدامات دانشگاه آزاد در این حوزه را دسته‌بندی کنیم به سه اقدام اصلی می‌رسیم. یکی از این اقدامات تأسیس 14 مرکز تحقیقاتی فعال در حوزه انرژی در واحد‌های مختلف دانشگاه آزاد و تشکیل یک کنسرسیوم با عنوان «انرژی‌های نو و تجدیدپذیر» متشکل از این مراکز تحقیقاتی است. مراکزی که اگر بخواهیم به هر کدام از آن‌ها بپردازیم، نیاز به یک گزارش جداگانه دارد. حرکت بعدی مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی و احداث نیروگاه‌های برق خورشیدی به‌صورت مستقیم در واحد‌های دانشگاه آزاد و اقدام دیگر خدمات مشاوره و مهندسی جهت مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی و احداث نیروگاه‌های برق خورشیدی در خارج از مجموعه دانشگاه برای سایر سازمان‌های دولتی و خصوصی است که در این گزارش به جزئیات این سه اقدام پرداخته‌ایم.
فعالیت کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر دانشگاه آزاد
کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر دانشگاه آزاد متشکل از 14 مرکز تحقیقات مرتبط و فعال با حوزه انرژی به عنوان اعضای حقوقی و 2 عضو هیئت‌علمی صاحب‌نظر به‌عنوان اعضای حقیقی از سال 1398 کار خود را آغاز کرد و ابتدا دبیرخانه آن در واحد بوشهر مستقر شد. بعد از آن به درخواست مرکز تحقیقات تولید و بازیافت مواد و انرژی واحد قم از زمستان ۱۴۰۱ دبیرخانه این کنسرسیوم از واحد بوشهر به واحد قم انتقال پیدا کرد و همچنان در این واحد دانشگاهی مستقر است.
مراکز تحقیقاتی در حوزه انرژی از چند سال پیش در نقاط مختلف کشور تشکیل شدند. قم، اصفهان، سمنان، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خوزستان، بوشهر، اردبیل و... از جمله استان‌هایی‌اند که مراکز تحقیقاتی در آن‌ها مستقرند. این مراکز تحقیقاتی از چند سال پیش در حوزه مدیریت انرژی فعالیت داشته‌اند و میزان مصرف انرژی در واحد خود و همچنین استان‌ها را رصد می‌کنند که می‌توان به‌عنوان نمونه بررسی شدت مصرف انرژی در ساختمان‌ها، مدیریت دیماند‌های خریداری‌شده و مصرفی، کاهش بار‌های راکتیو، بررسی عملکرد سیستم‌های سرمایش و گرمایشی، بررسی موتورخانه‌ها و... نام برد.
بنابراین می‌توان به‌صراحت گفت که مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی از چندین سال قبل در بدنه دانشگاه آزاد آغاز شده و اکنون واحد‌های مختلف دانشگاه در حوزه مصرف بهینه انرژی حرفی برای گفتن دارند. اما چرا مراکز تحقیقاتی دانشگاه در حوزه انرژی ذیل یک کنسرسیوم قرار گرفتند؟ با توجه به ضرورت هماهنگی میان حدود ۱۴ مراکز تحقیقاتی جهت تقسیم کار، پرهیز از موازی‌کاری و انتقال دانش و تجربیات طبق یک فعالیت منسجم و هم‌افزای شبکه‌ای با چشم‌اندازی مطلوب و معقول در حوزه انرژی این کنسرسیوم تشکیل شد.
هادی کارگرشریف‌آباد عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی مکانیک دانشگاه آزاد واحد قم و مسئول دبیرخانه کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر به «فرهیختگان» می‌گوید: «هدف اصلی این کنسرسیوم مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی در داخل و خارج از مجموعه دانشگاه آزاد و انجام پروژه‌های کلان در حوزه انرژی جهت حفظ سرمایه ملی، کاهش آلودگی محیط زیست، توسعه پایدار و کاهش ناترازی انرژی است.» کارگرشریف‌آباد درباره عملکرد این کنسرسیوم توضیح داد: «از ابتدای استقرار این دبیرخانه در واحد قم اقدامات مختلفی انجام شده است که به‌عنوان نمونه می‌توان به جلسات حضوری متعدد جهت هم‌اندیشی و ارائه راهکار‌های مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی در مجموعه واحد‌های دانشگاه اشاره کرد.
همچنین از نیروگاه خورشیدی 100 مگاواتی محلات و شرکت مانا انرژی پاک به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کننده پنل‌های خورشیدی در ایران بازدید به عمل آمده است. بازدید از نیروگاه زمین گرمایی مشگین‌شهر واقع در اردبیل، بررسی طرح‌های توجیهی احداث نیرگاه‌های خورشیدی در واحد‌های دانشگاه، ارائه راهکار‌های کم‌هزینه مدیریت مصرف انرژی در واحد‌های دانشگاه و مطالعه و پیشنهاد سامانه مدیریت مصرف انرژی در واحد‌های دانشگاه از دیگر فعالیت‌های این کنسرسیوم است.» کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر برای بررسی ظرفیت‌های دانشگاه برای مقابله با ناترازی انرژی در راستای بسته‌های قابلیت حل مسئله و پاسخگویی و فناوری، نوآوری و کارآفرینی سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد، سوم دی‌ماه امسال هم در واحد شهرضا یک جلسه حضوری تشکیل داد تا ظرفیت‌ها و توان واحد‌های دانشگاه در این حوزه با حضور صاحب‌نظران بررسی شود.
احداث 3 نیروگاه 7 مگاواتی در آینده نزدیک
احداث نیروگاه‌های خورشیدی را می‌توان دومین بخش از اقدامات دانشگاه آزاد در حوزه انرژی دانست. بحث احداث این نیروگاه‌ها به سال 1397 برمی‌گردد. همان زمانی که نیروگاه خورشیدی ۱۰۰ کیلوواتی در واحد انار در زمینی به مساحت چهار هزار مترمربع به بهره‌برداری رسید و در بازه زمانی 6 ماهه احداث و انرژی تولیدی آن وارد مدار شد. واحد‌های انار، اهواز، اشکذر و خوراسگان 4 واحد دانشگاه آزاد است که نیروگاه خورشیدی در آن‌ها احداث شده است. راه‌اندازی 3 نیروگاه با ظرفیت مجموع 21 مگاوات در دانشگاه آزاد استان کرمان نیز در دست مطالعه بوده و با این اوصاف تعداد نیروگاه‌های خورشیدی دانشگاه آزاد در آینده نزدیک به 7 نیروگاه می‌رسد. میزان برق تولیدی در این 7 نیروگاه سؤال دیگری است که در اینجا مطرح است. نیروگاه خورشیدی واحد خوارسگان در استان اصفهان یکی از شاخص‌ترین نیروگاه‌های دانشگاه آزاد است که به گفته مسئول دبیرخانه کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر 200 کیلووات برق تولید می‌کند و حدود یک‌چهارم برق مورد نیاز خود را توسط نیروگاه برق خورشیدی تأمین می‌کند.
البته در سطح دانشگاه، مطالعات احداث نیروگاه‌هایی با درصد بالاتر نیز درحال انجام است. سه واحد 7 مگاواتی نیز قرار است در دانشگاه آزاد استان کرمان راه‌اندازی شود. به گفته کارگرشریف‌آباد به‌زودی شاهد تولید 21مگاوات برق در این سه نیروگاه خواهیم بود که فعلا در دست مطالعه و ارزیابی است اما به‌زودی نصب و راه‌اندازی شده و برق تولیدی آن نیز وارد مدار می‌شود.
اینکه نیروگاه‌ها بر چه اساسی در واحد‌ها تشکیل شده است سؤالی است که کارگرشریف‌آباد درباره آن می‌گوید: «احداث نیروگاه‌ها یک‌سری مجوز می‌خواهد. واحد دانشگاهی باید عرصه آزاد و سرمایه اولیه داشته باشد و بتواند از سازمان محیط زیست و اداره توزیع نیروی برق استان مجوز اخذ کند. همچنین در راستای بسته بهره‌وری و پایداری اقتصادی سند و تحول دانشگاه این اقدام منجر به افزایش درآمد‌های غیرشهریه‌ای واحد‌های دانشگاه می‌شود.
لذا از آنجایی که دانشگاه باید سهم درآمد غیرشهریه‌ای را افزایش داده و متکی به درآمد شهریه‌ای نباشد می‌تواند طبق بسته بهره‌وری و پایداری اقتصادی به احداث نیروگاه‌های خورشیدی ورود کند.» البته فعالیت دانشگاه آزاد درخصوص راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی به احداث همین 7 نیروگاه خلاصه نمی‌شود. به موازات اقداماتی که از آن صحبت کردیم، در سند تحول و تعالی دانشگاه یا برنامه پنج‌ساله راهبردی و عملیاتی دانشگاه نیز برنامه‌هایی در حوزه انرژی در نظر گرفته شده است؛ در ذیل سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد، 10 بسته تعریف شده است که دانشگاه باید در راستای راهبرد‌ها و اهدافی که در ذیل بسته‌های ارتقای پاسخگویی و قابلیت حل مسئله، بسته توسعه فناوری، نوآوری و کارآفرینی و بسته بهره‌وری و پایداری اقتصادی قرار گرفته، فعالیت کند.»
آن‌طور که مسئول دبیرخانه کنسرسیوم انرژی‌های نو و تجدیدپذیر گفته است، با توجه به مشوق‌هایی که دولت جهت راه‌اندازی و خرید تضمینی برق خورشیدی ارائه داده، دانشگاه می‌تواند در ذیل بسته بهره‌وری و پایداری اقتصادی از عرصه‌هایی که در دانشگاه آزاد قابل استفاده است برای ایجاد و راه‌اندازی نیروگاه‌های برق خورشیدی بهره ببرد. در واقع این عرصه‌ها برای راه‌اندازی این نیروگاه‌ها برای استفاده در دانشگاه و مازاد آن در جهت استفاده از صنایع قابل بهره‌برداری است. برای توضیح بیشتر می‌توان از ذکر مثالی کمک گرفت. به‌طور مثال شهرک‌های صنعتی در جوار شهر‌ها قرار گرفته و بعضا فاصله کمی با واحد‌های دانشگاهی دارند و به‌راحتی می‌توان از برق این نیروگاه‌ها در شهرک‌ها استفاده کرد.
کارگرشریف در این باره می‌گوید: «دانشگاه در راستای بسته‌های سند تحول و تعالی دانشگاه از جمله بسته بهره‌وری و پایداری اقتصادی با توجه به نیاز‌های فناورانه و اقتصادی که در کشور مطرح می‌شود مشارکت داشته است؛ به‌عنوان مثال دانشگاه در سال‌های قبل برای احداث نیروگاه 40 مگاواتی در استان اصفهان آمادگی خود را اعلام کرد و دانشگاه قبلاً آمادگی و حسن نیت خود را برای احداث نیروگاه‌ها اعلام کرده و در حذف ناترازی و تأمین برق مورد نیاز کشور فعالیت و مشارکت داشته است.»
متن کامل گزارش سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.