فرهیختگان: ایلان ماسک تا پیش از ورود مستقیم به عرصه سیاسی می‌توانست از ظرفیت‌های فوق‌العاده خود برای تأثیر‌گذاری بر تحولات بین‌المللی بهره گیرد. سرمایه بسیار هنگفت، مالکیت شرکت بزرگ تسلا و از آن مهم‌تر شرکت هوافضای اسپیس ایکس، چنین ظرفیتی را در اختیار وی قرار می‌داد، کمااینکه شاهد همکاری بزرگ‌ترین سازمان هوافضای جهان یعنی «ناسا» با شرکت‌های متعلق به وی از یک‌سو و نیاز بسیاری از کشورها برای بهره‌گیری از سیستم ماهواره‌ای استارلینک از سوی دیگر بوده‌ایم. اما جریان اصلی و درواقع روند علنی مداخلات ایلان ماسک در عرصه سیاسی از زمانی آغاز شد که او با سرمایه‌ای بالغ بر 40 میلیارد دلار، مالکیت شبکه اجتماعی جهانی و بسیار پرطرف‌دار توییتر را به‌دست آورد.
مالکیت توییتر که ایلان ماسک نام آن را به ایکس تغییر داد، وی را یکباره به مرکز سیاست بین‌المللی پرتاب کرد و درعین‌حال او را بیش از گذشته نسبت به ظرفیت‌هایش برای تأثیر‌گذاری در تحولات بین‌المللی هوشیار کرد. بر همین اساس روند اظهارنظرهای ماسک در امور مختلف موردتوجه قرار گرفت، به‌طوری‌که در مدتی کوتاه دنبال‌کنندگانش در شبکه اجتماعی ایکس را به رقمی بالغ بر 100 میلیون نفر رساند. توییت‌های ماسک نشان می‌دهد به همه مسائل و در همه سطوح توجه نشان می‌دهد؛ از آب‌وهوا و کنترل جمعیت گرفته تا جنگ‌ها و منازعات بین‌المللی همچون اوکراین. بااینحال از زمان پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و باز شدن پای ایلان ماسک به کاخ سفید، دگرگونی‌های اساسی و مهمی در روند توییت‌ها و اظهارنظرهای سیاسی وی به وجود آمده است، چنان‌که شاهد مداخلات صریح و بی‌پروای او در مسائل سیاسی داخل آمریکا و از آن مهم‌تر مسائل مرتبط با تحولات داخلی دیگر کشورها بوده‌ایم. در این راستا به چند مورد از مداخلات مهم سیاسی ماسک می‌پردازیم.
1) نقش‌آفرینی ماسک در تحولات سیاسی داخلی آمریکا
در شرایطی که از پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری زمان زیادی نمی‌گذرد و او و تیم همراهش حتی هنوز وارد کاخ سفید نشده‌اند، ایلان ماسک نقش‌آفرینی‌های مهم و بسیار سرنوشت‌سازی در صحنه سیاسی آمریکا انجام داده است. مواضع و اظهارنظرهای او در مورد اعطای کمک‌های مالی و نظامی به اوکراین را شاید بتوان در صدر این موارد جای داد. میلیاردر آمریکایی حتی پیش از پیروزی ترامپ نیز منتقد سرسخت روند کمک‌های ایالات متحده به این کشور و تداوم جنگ بود. پس از پیروزی ترامپ، حضور او در مکالمه تلفنی مستقیم رئیس‌جمهور آینده آمریکا و رئیس‌جمهوری اوکراین خبرساز شد. علاوه بر این ماسک در یکی از اظهارنظر‌هایش در شبکه ایکس و در واکنش به تصویب بودجه کمکی به اوکراین، زلنسکی را بزرگ‌ترین سارق حرفه‌ای و غارتگر ایالات متحده توصیف کرد.
مسئله تصویب بودجه سال 2025 و مداخله ایلان ماسک در این امر هم جنجال سیاسی بزرگی در آمریکا به پا کرد. در این جا ماسک با پیشنهادی در بودجه که از حمایت هر دو حزب نیز برخوردار بود، مخالفت نشان داد و با انتشار بیش از 100 توییت، لایحه بودجه را «جنایتکارانه» توصیف کرد. درنهایت اگرچه نمایندگان بر سر تصویب بودجه به توافق رسیدند، اما بسیاری ماسک را به‌دلیل آنکه به‌دنبال به تعطیلی کشاندن دولت بود، مقصر شناختند. برخی نمایندگان دموکرات حمایت او از حذف ماده‌ای در لایحه اصلی بودجه را با منافع شخصی و قابلیت لایحه در اعمال محدودیت بر فعالیت‌های تجاری وی با چین، مرتبط دانستند: «بسیار نگران‌کننده است که رهبری جمهوری‌خواه مجلس، به اصرار یک میلیاردر غیرمنتخب، یک توافق مالی دوحزبی و دومجلسی را که شامل این ماده حیاتی برای محافظت از مشاغل و توانایی‌های حیاتی ایالات متحده بود، لغو کند.»
جنجال بر سر ویزای مهاجرتی «اچ وان بی» موضوع دیگری بود که حتی خشم شدید حامیان ترامپ را به همراه داشت. درحالی‌که حامیان ترامپ تأکید داشتند تداوم اعطای این ویزا به مهاجران با رویکرد‌های ضدمهاجرتی اعلام‌شده از جانب ترامپ هماهنگی ندارد، دفاع ایلان ماسک از تداوم اعطای ویزا به نخبگان مهاجر و حمایت ترامپ از وی، مناقشات زیادی را به وجود آورد. در همین چهارچوب لورا لومر از رهبران راست افراطی و حامیان سرسخت ترامپ، این رویکرد و به‌ویژه انتخاب سریرام کریشنان، هندی‌تبار به‌عنوان مشاور کاخ سفید در امور هوش مصنوعی را در تضاد با سیاست اول آمریکای ترامپ دانست. با ادامه تنش‌ها، لومر، ایلان ماسک را به اعمال سانسور در شبکه ایکس و حذف وی از یک برنامه پولی ویژه متهم کرد: «رئیس‌جمهور ماسک دارد روی واقعی خودش را نشان می‌دهد... آزادی بیان یک توهم است.»
این موارد تنها بخشی از جنجال‌هایی است که ایلان ماسک در همین ایام کوتاه زمینه‌ساز آن بوده است. اگر به این موارد نگرانی‌ها درباره گزارش‌ها پیرامون تماس مداوم ماسک و پوتین، امکان اعمال‌نفوذ برای نادیده‌گرفتن یا تغییر قوانین و مقررات به نفع شرکت‌های تجاری خودش و تأثیر‌گذاری او بر ترامپ در انتخاب اعضای کابینه را بیفزاییم، آن وقت اهمیت روند مداخلات ایلان ماسک بر تحولات ایالات متحده را بیش از پیش درک خواهیم کرد.
2) مداخله در تحولات داخلی انگلیس
هر اندازه که مداخلات ایلان ماسک در امور داخلی ایالات متحده قابل‌توجیه به نظر برسد، نمی‌توان برای مداخلات این میلیاردر آمریکایی در امور داخلی دیگر کشورها توجیه قابل‌قبولی پیدا کرد. در همین راستا بسیاری از اینکه انگلیس و دولت کارگری نخست‌وزیر، استارمر در سیبل نظرات و انتقادهای ایلان ماسک قرار گرفته، شگفت‌زده و نگران شده‌اند. وی در ماه‌های اخیر چندین مداخله آشکار و تأثیر‌گذار در مسائل داخلی انگلیس داشته است. ماسک در اوایل ماه نوامبر به اعتراضات کشاورزان بریتانیایی واکنش نشان داد و دولت لندن را بابت افزایش مالیات به رفتار کاملاً استالینی متهم کرد. از سوی دیگر در جریان واقعه تروریستی که به قتل سه دختر انجامید، ماسک با انتشار توییتی انگلیس را کشوری در آستانه جنگ داخلی توصیف کرد. در جریان رسوایی بزرگ اخیر «آزار و تجاوز به دختران» در مراکز پرورشی انگلیس نیز ایلان ماسک اقدام به انتشار توییت‌های بسیار زننده و توهین‌آمیزی کرد که اغلب آن‌ها دولت استارمر را هدف قرار داده بودند. وی پس از کش‌وقوس و آشوب‌های داخلی که بر سر این قضیه در انگلیس به وجود آمد، در توییتی از پادشاه چارلز خواست وارد عمل شود و پارلمان را منحل اعلام کند. درعین‌حال وی به مقایسه وقایع پیش‌آمده با حکم بازداشت ۱۸ماهه برای یک راست‌گرای افراطی به جرم توهین به دادگاه پرداخت و آن را روندی از یک بی‌عدالتی محض خواند.
اما حمایت ابر سرمایه‌دار آمریکایی از حزب راست‌گرای «اصلاحات انگلیس» را باید سرآمد تمامی این اقدامات تلقی کرد. این حزب به رهبری نایجل فاراژ، حزبی منشعب از محافظه‌کاران است که در جریان انتخابات اخیر نقشی تأثیر‌گذار در شکست آن‌ها ایفا کرد. این حزب اگرچه درمجموع تنها صاحب پنج کرسی مجلس نمایندگان شد، اما در بسیاری از حوزه‌ها رأی اکثریت محافظه‌کاران را شکست. رهبر حزب نیز پس از هفت دور ناکامی در انتخابات سراسری، سرانجام در این دوره به مجلس راه پیدا کرد. در این شرایط انتشار عکس‌هایی از ملاقات فاراژ و نیک کندی، خزانه‌دار حزب با ایلان ماسک در اقامتگاه ترامپ صحنه سیاسی انگلیس را به هیجان آورد؛ هیجانی که با اعلام خبر کمک 100 میلیون دلاری مالک ایکس به حزب اصلاحات به نقطه اوج خود رسید. بعد از انتشار اخبار این ملاقات و کمک مالی در داخل انگلیس، فاراژ رهبر حزب اصلاحات آن را اقدامی قانونی دانست و تأکید کرد به مهمات نیاز دارد و نمی‌تواند کمپین‌های گسترده انتخاباتی در سراسر کشور را بدون پول اجرا کند.
بااینحال چند روز بعد و به شکلی غیرمنتظره، ورق برگشت و ماسک با روی‌گردانی از فاراژ، در توییتی نوشت حزب اصلاحات انگلیس نیاز به رهبر جدیدی دارد و فاراژ فاقد صلاحیت لازم است. او در مورد این چرخش موضع یا دلیل عدم صلاحیت کسی که پیش از آن او را دوستی فوق‌العاده خوانده بود، هیچ توضیحی ارائه نداد.
متن کامل گزارش میراحمدرضا مشرف، پژوهشگر مسائل بین الملل در روزنامه فرهیختگان بخوانید.