اگر تصاویر و ویدئو‌های محمد جولانی، فرمانده تحریرالشام در کاخ ریاست‌جمهوری دمشق را نشان کسی بدهید که اخبار سقوط دمشق و پیش‌تر از آن، اخبار تروریسم در این منطقه را دنبال نکرده، احتمالاً باور نکند این مرد خوش‌لباس، با کراوات و مو‌های آراسته و کت و شلوار اتوکشیده، همان تروریست القاعده است که روزی با عبا و دستار جلوی دوربین ظاهر می‌شد. یا حتی قبل‌تر از آن، این همان تروریستی است که تصویرش با سبیل‌های بسیار کوتاه و ریش بلند و در شمایل استاندارد یک نیروی سلفی تکفیری در عراق و شرق سوریه زیر پرچم داعش منتشر شد.
تصویری که از محمد جولانی در اذهان بود، از ۲۸ نوامبر ۲۰۲۴ (۹ آذر ۱۴۰۳) که هیئت تحریرالشام و متحدانش عملیات موسوم به «اتحاد فتح‌المبین» را آغاز کردند، تغییر کرد. هم‌زمان با عملیات، انبوهی از تصاویر از سوی رسانه‌های وابسته به تحریرالشام و حتی رسانه‌های غربی و عربی تولید شد؛ تصاویری که در قاب‌بندی و زاویه دوربین او را در شمایل یک قهرمان و یک چریک انقلابی نشان می‌داد. قاب‌هایی که مخاطب جهانی را به یاد نماد‌های استعمارستیزی همچون فیدل کاسترو و ارنستو چگوارا می‌انداخت. از آن روز به بعد، جولانی دیگر آن تروریست ترسناک که آمریکا باید برای محو کردنش به خاورمیانه لشکرکشی کند، نبود.
او در رسانه تبدیل به یک چریک خسته با گرایش‌های مذهبی و دینی بود که این بار نه «پشت به دوربین» بلکه «روبه‌روی دوربین» سی‌ان‌ان می‌نشست و از حقوق اقلیت‌های سوری دفاع می‌کرد. در آن لحظات مهم نبود که آمریکا یعنی کشور رسانه سی‌ان‌ان، برای سر او 10 میلیون دلار جایزه تعیین کرده است. جولانی برای همه‌چیز عجله داشت. زمان زیادی نگذشت که او لباس‌های سابق را با کت و شلوار تعویض کرد و متفاوت‌تر در برابر دوربین رسانه‌ها ظاهر شد.
22 دسامبر (دوم دی) جولانی یک مرحله جلوتر رفت. او در دیدار با ️ ولید جنبلاط، رهبر دروزی‌های لبنان با کراوات ظاهر شد. حالا اما با کراواتی شدن جولانی دیگر می‌توان مطمئن بود که کاراکتر جولانی در همان استودیویی طراحی شده که پیش‌تر کاراکتر زلنسکی را پردازش کرده است. یک نمایش هالیوودی ترسناک که قرار است نقش اول این فصل سوریه را به جولانی بدهند.
سی‌ان‌ان در نقش روابط عمومی تحریرالشام
با نگاه و ارزیابی رسانه‌های غربی می‌توان دریافت گرچه کمپین ری‌برندینگ جولانی در هفته‌های اخیر پرکارترین روز‌های خود را گذرانده است و رسانه‌های جریان اصلی همگی به خط شده‌اند تا با جولانی مصاحبه بگیرند اما درواقع این کمپین از 3 سال پیش شروع به کار کرده است. جولانی سال 2021 در مصاحبه‌ای با برنامه «فرانت‌لاین» شبکه «پی‌بی‌اس» آمریکا با پیراهنی سنتی به سبک غربی ظاهر شد و طبقه‌بندی خود به‌عنوان «تروریست» را ناعادلانه خواند.
او توضیح داد که چگونه گروهش از شش نفری که از عراق همراه او بودند در عرض یک سال به 5 هزار نفر گسترش یافت! اما مدعی شد گروه او هرگز «تهدیدی برای غرب» نبوده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند، این مصاحبه شبکه پی‌بی‌اس با جولانی شروع سرمایه‌گذاری پنتاگون روی این چهره و آغاز طرح ری‌برندینگ او بوده است.
1. یک کمپین برندینگ عالی غربی!
بسیج تمام رسانه‌های غربی برای روتوش چهره جولانی در هفته‌های اخیر به اوج خود رسید. علاوه بر انبوه گزارش‌ها و یادداشت‌ها درباره جولانی در این رسانه‌ها، رسانه‌های جریان اصلی غربی از جولانی ده‌ها مصاحبه تصویری و مکتوب ثبت کردند. بی‌بی‌سی به خوانندگان خود اطمینان داد الجولانی که اکنون با نام واقعی‌اش به‌طور عمومی احمد الشرع نامیده می‌شود – که نام واقعی‌اش است – «خود را بازسازی کرده است»، درحالی‌که تلگراف اذعان کرد معاون سابق ابوبکر بغدادی، رهبر داعش، اکنون «دوستدار تنوع» است.
۶ دسامبر(16آذر) وقتی تحریرالشام «حماه» را تسخیر کرد و در راه حمص بود، جولانی روبه‌روی جمانه کردشه، خبرنگار CNN، برای یک مصاحبه اختصاصی نشست تا از گذشته‌اش بگوید. در آن روز‌ها، هنوز دمشق تسخیر نشده بود و مردم نگران از تکفیری-سلفی‌ها بودند. سی‌ان‌ان دقیقاً در این لحظه به میدان آمد تا برای کمک به گروه‌های مسلح، به مخاطبانش بگوید «جولانی می‌گوید در طول سال‌ها دوره‌هایی از تحول را پشت سر گذاشته است.»
او به کردشه اطمینان داد «هیچ‌کس حق ندارد علوی‌ها، مسیحیان و دروزی‌ها را در سوریه نابود کند.» اما چرا جولانی این‌قدر مشتاق بود که به مردم آمریکا بگوید قصدی برای انهدام اقلیت‌های مذهبی سوریه ندارد؟ این سؤال زمانی برجسته‌تر می‌شود که کشتار ۱۹۰ علوی در لاذقیه در ۴ اوت ۲۰۱۳ و اسیر شدن صد‌ها نفر دیگر توسط او به یاد آورده شود. در آن زمان، شبه‌نظامیان تحریرالشام (که آن زمان جبهه النصره نامیده می‌شد)، داعش و ارتش آزاد سوریه (FSA) به ۱۰ روستا حمله کرده و غیرنظامیان را به شیوه‌هایی که توسط سازمان دیده‌بان حقوق بشر مستند شده بود، قتل‌عام کردند؛ «شلیک گلوله، ضرب‌وشتم، بریدن سر و اجساد سوخته.» براساس گزارش، برخی از جسد‌ها در وضعیتی پیدا شدند که «کاملاً سوخته» بودند و برخی دیگر «پا‌هایشان بسته بود.»
2. سیل محتوای عربی در رثای یک ناقهرمان
در میان رسانه‌ها، شبکه الجزیره بالاترین نقش در معرفی جولانی را بر عهده گرفت. جولانی اولین مصاحبه رسانه‌ای خود را در سال ۲۰۱۳ با شبکه الجزیره انجام داد. در آن گفت‌و‌گو، جولانی صورتش را با شال پوشانده و پشت به دوربین سخن گفت. او در گفت‌و‌گو با الجزیره، خواستار «اداره سوریه بر اساس شریعت اسلامی» شد. 3 سال بعد، در سال ۲۰۱۶، او با عبای سنتی در مکانی نامعلوم ظاهر شد و اعلام کرد ارتباط خود را با القاعده قطع کرده است. ویدئوی این خبر، در بسیاری از شبکه‌های عربی ازجمله الجزیره پخش شد.
رسانه‌های عربی از جمله شبکه تی‌آر‌تی عربی و الجزیره از ابتدای حمله هیئت تحریر الشام به حلب، تمرکز اصلی اتاق خبر خود را روی پوشش ماوقع در سوریه گذاشتند؛ تمرکزی که بر پوشش 24 ساعته اخبار سوریه محدود نمی‌شد. در کنار پوشش 24 ساعته اخبار، ده‌ها یادداشت و مقاله درباره هیئت تحریرالشام و شخصیت جولانی توسط تحلیلگران و استادان دانشگاه نگاشته شد. از مهم‌ترین این یادداشت‌ها مقاله‌ای بلند به نام «سفری در منطق جولانی- آیا او به یک دولتمرد تبدیل شده؟»
بود که به قلم احمد مولانا و عبدالوهاب المرسی، تحلیلگرانی با گرایش سلفی، نگاشته شد. مقاله‌ای که به سرعت در جهان عرب منتشر شد و ادعا می‌کرد روی آن تروریست سابق که با چهره پوشیده با این شبکه مصاحبه کرده است، می‌توان به عنوان یک دولتمرد حساب کرد. با سقوط دمشق تلویزیون العربی (متعلق به دولت قطر) و الجزیره از اولین رسانه‌هایی بودند که خبرنگاران‌شان را پس از 13 سال به سوریه اعزام کردند؛ اعزامی که با دیدار خبرنگاران این شبکه‌ها با الجولانی و تولید تعدادی پرتره و سلفی و عکس رسمی همراه بود.
از دیگر نمونه‌های تلاش برای ریبرند جولانی را می‌توان در تلاش‌های آکادمیک از جمله حضور آکادمیسین‌های معروف جهان عرب در برنامه‌های میزگرد تلویزیونی مشاهده کرد. میزگرد‌ها و گفت‌وگو‌های اختصاصی درباره تغییر ماهیت هیئت تحریرالشام و پررنگ کردن براندازی اسد به جای پاسخ به سؤالات موجود درباره آینده مبهم سوریه. این میزگرد‌های تخصصی تلویزیونی در کنار ده‌ها جزوه و یادداشت و سمینار دانشگاهی در هفته‌های اخیر، سیلی از محتوا در سفیدشویی جولانی تولید کرده است. این محتوا‌ها قرار است به مخاطب عرب ثابت کند که جولانی دیگر آن تروریست خطرناک برای منطقه نیست و حالا شما با یک شخصیت دیپلماتیک و سیاسی مواجهید.
سنگ‌تمام آمریکا
برای اطمینان از اینکه جولانی بخشی از طراحی پنتاگون برای این منطقه است، باید به تاریخ رشد تروریسم پس از اشغال آمریکا در عراق توجه کرد. ظهور جولانی سال‌ها پیش و در آنچه به «آزادی بزرگ زندانیان ۲۰۰۹» معروف است، تضمین شده بود. در آن سال، ارتش ایالات متحده ۵۷۰۰ زندانی امنیتی را از زندان بوکا در عراق آزاد کرد. در میان آن زندانی‌ها، دو نفر بیش از بقیه مشهور شدند: «ابوبکر البغدادی و محمد جولانی» یکی رهبر داعش شد و دیگری رهبر تحریرالشام.
«کریگ وایت‌ساید» از کالج نیروی دریایی ایالات متحده، زندان بوکا را «دانشگاه جهادی آمریکا» توصیف کرده و بر نقش این آزادی‌ها در احیای دولت اسلامی عراق تأکید کرده است. وایت‌ساید نوشت: «ایالات متحده اغلب به‌ناحق به‌خاطر بسیاری از چیز‌های نادرست در این دنیا مقصر شناخته می‌شود، اما احیای داعش و پرورش آن در زندان بوکا چیزی است که آمریکایی‌ها واقعاً مالک آن هستند.... دولت عراق دشمنان زیادی دارد، و ایالات متحده بسیاری از آن‌ها را در سال ۲۰۰۹ به خیابان‌ها فرستاد. چرا؟» به این دلیل ساده که این افراد به سوریه فرستاده شوند تا بخشی از جنگ مخفی ایالات متحده برای سرنگونی بشار اسد شوند.
اگر به سال‌های اخیر نگاه کنیم، «تحول» جولانی بیشتر به مزیت او برای غرب مربوط می‌شود تا توبه کردن و تجدیدنظر در عقاید. با اینکه تا همین چند روز پیش جایزه 10 میلیون دلاری آمریکا برای سر جولانی پا برجا بود، «جیمز جفری»، فرستاده ویژه پیشین آمریکا در سوریه، این گروه را به‌عنوان یک «دارایی استراتژیک» برای عملیات‌های ایالات متحده در سوریه توصیف کرد. جفری در مارس ۲۰۲۱ در مصاحبه‌ای با PBS اذعان کرد که هیئت تحریرالشام جولانی «کمترین گزینه بد» از میان گزینه‌های مختلف در ادلب است و ادلب یکی از مهم‌ترین مناطق سوریه است که خود سوریه یکی از مهم‌ترین مناطق در حال حاضر در خاورمیانه است.
متن کامل گزارش حانیه قاسمیان خبرنگار گروه جهان‌شهر را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.