عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران طی سخنانی در جمع خبرنگاران در لیسبون، پایتخت پرتغال، مواضعی صریح و هشدارآمیز درباره سیاست هسته‌ای ایران و تحریم‌های بین‌المللی اتخاذ کرد. او تأکید کرد ایران دانش و توانمندی تولید تسلیحات هسته‌ای را در اختیار دارد، اما این امر بخشی از راهبرد امنیتی کشور نیست. عراقچی در سخنان خود هشدار داد که اگر غرب تهدید‌هایش را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل ادامه دهد، ایران ممکن است در سیاست هسته‌ای خود تجدیدنظر کند و حتی به‌سمت دستیابی به تسلیحات هسته‌ای حرکت کند.
این اظهارات به‌ویژه در آستانه نشست مهم میان ایران و کشور‌های اروپایی در ژنو، پیام روشنی برای طرف‌های مذاکره‌کننده ارسال کرد. این موضع‌گیری که برای نخستین‌بار با چنین صراحتی از سوی یک مقام ارشد وزارت خارجه مطرح می‌شود، حاکی از تغییر احتمالی در راهبرد مذاکراتی ایران است که بدون اقبال به‌سمت مذاکره رفته و آماده هرگونه نتیجه‌ای در این‌باره است. این راهبرد که تصویر یک مشتاق به توافق را از تهران زدوده باعث می‌شود باب امتیازگیری و گران‌فروشی به ایران بسته شود و می‌تواند دستاورد‌های مهمی برای ایران داشته باشد.
ایران از موضع ضعف وارد مذاکرات نشد
اظهارات عباس عراقچی در پرتغال و هشدار‌های صریح او درباره احتمال تغییر سیاست هسته‌ای ایران، نشانه‌ای از تغییر لحن و مواضع دیپلماتیک تهران دربرابر فشار‌های غرب است. این موضع‌گیری که با بدبینی نسبت به مذاکرات ژنو همراه شده، بخشی از راهبردی گسترده‌تر برای افزایش فشار بر کشور‌های اروپایی و حفظ منافع ملی ایران به‌شمار می‌رود. رویکرد کنونی ایران نشان می‌دهد تهران آماده است با اتکا به توان داخلی و بدون وابستگی به نتایج مذاکرات، مسیر خود را پیش‌ببرد. این پیام به طرف‌های غربی می‌رساند که تنها راه دستیابی به توافق، درک متقابل و امتیازدهی دوطرفه است. در غیر این صورت، ایران آماده اتخاذ تصمیمات جدی‌تر درقبال برنامه هسته‌ای خود خواهد بود.
عراقچی همچنین نسبت به مذاکرات آینده در ژنو ابراز بدبینی کرد و گفت که اطمینان ندارد با طرف‌های درست مذاکره می‌کند. او با اشاره به رویکرد کشور‌های اروپایی گفت: «به‌نظر می‌رسد آن‌ها مسیر تقابل را انتخاب کرده‌اند و این موضوع فضای مذاکرات را پیچیده‌تر کرده است.» این موضع‌گیری حاکی است ایران با انتظارات محدودی وارد این دور از مذاکرات شده و وابستگی زیادی به نتایج آن ندارد.
اظهار بدبینی عراقچی نسبت به مذاکرات، می‌تواند بخشی از یک راهبرد حساب‌شده برای افزایش قدرت چانه‌زنی ایران باشد. این موضع که نشان‌دهنده عدم وابستگی به نتایج مذاکرات است، به ایران اجازه می‌دهد با دست بازتری وارد فرایند امتیازگیری شود. این سیگنال به طرف‌های مقابل منتقل می‌شود که ایران آماده شکست مذاکرات و حتی اتخاذ اقدامات متقابل است، بدون اینکه متحمل ضرر راهبردی شود.
اروپا تلاش می‌کند ضعف در مناقشه اوکراین را با بحران‌آفرینی در مورد ایران جبران کند
مسائل خاورمیانه، به‌ویژه تنش‌های ناشی از نقش‌آفرینی بازیگران خارجی در این منطقه، بخش دیگری از مذاکرات بود. غریب‌آبادی ضمن انتقاد از سیاست‌های اروپا درقبال این مسائل، تأکید کرد اتحادیه اروپا باید به‌جای فرافکنی، به مشکلات و اشتباهات خود، ازجمله نقش آن در منازعه اوکراین و حمایت از سیاست‌های اسرائیل در منطقه، بپردازد. مواضع غریب‌آبادی در این دیدار، با تأکید بر انتقاد از رفتار‌های غیرمسئولانه اتحادیه اروپا، ابعاد مختلفی داشت.
او اتحادیه اروپا را به خودبینی و بی‌عملی در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی متهم کرد و گفت که این اتحادیه به‌جای رفع مشکلات داخلی و بین‌المللی خود، تلاش می‌کند دیگران را قربانی اشتباهاتش کند. غریب آبادی با این اظهارات تلویحاً این سیاست اروپا که بنا دارد برای جلب حمایت‌های تسلیحاتی آمریکا در اوکراین مواضعی ترامپ‌پسند را درمورد پرونده هسته‌ای ایران بگیرد، زیر سؤال برد.
پیامد‌های این دیدار بر مذاکرات آینده
دیدار اخیر میان انریکه مورا و کاظم غریب‌آبادی نشان‌دهنده شکاف‌های عمیق میان ایران و اتحادیه اروپا در موضوعات مختلف است. این اختلاف‌نظر‌ها، به‌ویژه در آستانه مذاکرات هسته‌ای جدید، بر پیچیدگی فضای دیپلماتیک می‌افزاید. از یک‌سو، اتحادیه اروپا تلاش می‌کند نقش میانجی‌گر خود را حفظ کند، اما از سوی دیگر انتقادات وارد به عملکرد این اتحادیه، احتمال پیشرفت در مذاکرات را کاهش می‌دهد.
این دیدار نشان داد اتحادیه اروپا برای بازگرداندن اعتماد ایران و ایفای نقش تأثیرگذارتر در پرونده هسته‌ای، نیازمند اتخاذ رویکردی مستقل‌تر و مسئولانه‌تر است. در مقابل، ایران نیز با تأکید بر حقوق خود و انتقاد از رویکرد‌های دوگانه اروپا تلاش می‌کند از این فضای پرتنش به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع ملی خود استفاده کند. نتیجه این اختلاف‌نظر‌ها در مذاکرات آینده مشخص خواهد شد، اما روشن است که بدون تغییر رویکرد‌های کنونی، رسیدن به یک توافق جامع و پایدار دشوار خواهد بود.
متن کامل گزارش علی مزروعی، خبرنگار گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.