«یک وظیفه مهم امروز در کشور وجود دارد و آن «خیزش جدید علمی» است.» جمله مقام‌معظم‌رهبری که 11 مهر ماه امسال در دیدار با نخبگان علمی مطرح کردند تا بار دیگر تأکید کنند حفظ شتاب علمی مانند گذشته از اهمیت بالایی برخوردار است. خیزشی که مسئولیت اصلی اجرای آن برعهده اساتید و دانشجویان به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. اما مسئله مهم در این میان، چرایی کاهش سرعت علمی کشور و آسیب‌شناسی آن است تا در کنار شناسایی چالش‌های این حوزه، مسیر برون‌رفت از آن را نیز نشان دهد. چهار تن از معاونان پژوهشی دانشگاه‌ها ضمن تشریح وضعیت فعلی، دلایل کاهش سرعت تولیدات علمی و راهکارهای حرکت به سمت وضعیت مطلوب را در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تشریح کردند. مدیرانی که گره اصلی را همان مسائل مالی چه در حوزه حقوق اساتید و چه بودجه‌های پژوهشی می‌دانند و معتقدند تزریق منابع مالی جدید می‌تواند وضعیت امروز را دستخوش تغییرات قابل توجهی کند.
معاون پژوهشی دانشگاه علم و صنعت: سهم بودجه پژوهش از تولید ناخالص ملی باید افزایش یابد
روح‌الله طالبی، معاون پژوهشی دانشگاه علم و صنعت گفت: «یک‌سری نکات مهم و قابل‌توجه در فعالیت‌های علمی و پژوهشی دانشگاه وجود دارد که باید در ابعاد مهم پیگیری شود. مورد اول، درخصوص مرجعیت علمی است؛ سال‌ها روی مرجعیت علمی زمان گذاشته و کار کرده‌ایم، بنابراین باید با استفاده از ظرفیت‌هایی استفاده کنیم که پیش از این فراهم کردیم، به‌طور مثال استفاده از ظرفیت نخبگان و افراد بااستعدادی که در دانشگاه‌ها حضور دارند باید ادامه پیدا کند و حوزه‌هایی که در آن می‌توان در مرزهای علمی قدم برداشت نباید فراموش شود. به عبارت بهتر نباید این راه متوقف شود. از سوی دیگر استفاده از علومی که می‌تواند نافع باشد و در خدمت صنعت ایران قرار بگیرد نیز می‌تواند مؤثر و کاربردی باشد. باید بتوانیم در این زمینه‌ها در دانشگاه‌ها، ارتباط بین جامعه، صنعت و دانشگاه را پررنگ‌تر کنیم.»
او خاطرنشان کرد: «با وجود اینکه تلاش می‌شود تا بتوانیم 2 درصد درآمد ناخالص ملی را صرف پژوهش کنیم، اما باید به این مسئله هم توجه داشته باشیم که در بحث مرجعیت علمی- که یکی از رهنمودهای رهبری نیز است- باید رابطه صنعت، جامعه و دانشگاه تقویت شود و این مسئله نیازمند آن است که سهم درآمد ناخالص داخلی برای پژوهش‌ها افزایش قابل‌توجهی داشته باشد.»
معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی: با تعریف امتیازها نقش دانشجویان را در پژوهش افزایش دهیم
جواد تقی‌زاده، معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی به ابعاد مختلف تحقق جهش علمی اشاره کرد و گفت: «برای تحقق جهش علمی همه ارگان‌های مربوطه باید دست‌به‌دست یکدیگر بدهند؛ چراکه یک دانشگاه در قالب معاونت‌های مختلف خود مانند معاونت فناوری یا معاونت پژوهشی یا وزارت علوم به‌تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد.»
او در توضیح بیشتر این مسئله اظهار داشت: «برای تحقق این جهش از معلمی که به دانشجو انگیزه می‌دهد تا وزارت اقتصاد و دارایی؛ همه باید دست‌به‌دست هم دهند. من معتقدم مهم‌ترین عنصری که از آن غافل مانده‌ایم، ناکارآمدی پژوهش‌ها در عرصه فناوری و بدون کاربرد بودن آنها در صنعت است و این چالش باید برطرف شود. البته دو حرکت بسیار خوب در کشور انجام‌شده که یکی تشکیل معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و به تبع آن در وزارت علوم است.»
معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی افزود: «قطعاً یکی از مسیرهای تحقق جهش علمی آن است که باید در آیین‌نامه‌های جدید مشوق‌های خوبی برای اساتید در نظر گرفته شود و همچنین پارامترهای خوبی برای تشویق دانشجویان لحاظ کنیم تا آنها بخواهند در عرصه‌های پژوهش و فناوری فعال شوند. در مرحله آخر نیز دولت باید بخواهد این هماهنگی را ایجاد کند که بتواند حمایت‌های خود را در قالب‌های مختلف مالی و اداری به این دو گروه دنبال کند.»
معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه صنعتی قوچان: شبکه آزمایشگاهی کشور را رونق دهیم
امین‌یزدی با تأکید بر اینکه به جامعه علمی و دانشگاهی کشورمان در چند سال اخیر کم‌لطفی‌های زیادی صورت گرفته است، افزود: «در این شرایط باید شرایط تحقیق و پژوهش برای اساتید ما به‌درستی فراهم شود؛ یعنی آزمایشگاه‌های تحقیقاتی- تخصصی نیاز است. این درحالی‌که امروز در هزینه اولیه دانشگاه‌ها مانده‌ایم و طبیعتاً امکان تأمین تجهیزات سنگین این حوزه را نداریم. البته باید این را هم بگویم که تخصیص 100 میلیون یورو از صندوق توسعه ملی برای این مسئله کار خوبی بود اما این مبلغ کافی نیست.»
او ادامه داد: «بهترین کاری که می‌توان در شرایط فعلی برای جهش تولید علمی انجام داد، آن است که بتوانیم شبکه آزمایشگاهی کشور را رونق دهیم و همه اعضای هیئت‌علمی بتوانند از پتانسیلی که در دانشگاه‌های دیگر وجود دارد نیز استفاده کنند. موضوع دوم این است که بحث تعاملات بین‌المللی نیز واقعاً اهمیت دارد؛ آن هم در شرایطی که امروز برای چاپ مقالاتی که از سوی پژوهشگران ایرانی ارسال می‌شود، مقاومت وجود دارد.»
معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی: دیپلماسی علمی باید توسط وزارتخانههای علوم و امور خارجه زنده شود
داوود حسین‌پور، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی درخصوص اقدامات دانشگاه برای دستیابی به جهش علمی گفت: «همان‌گونه که مستحضرید یک دوره بحث جهش علمی مطرح شد، اما واقعیت آن برهه این بود که تاحدودی نسبت به رقبای خود شناخت داشتیم و جایگاهمان را بر‌اساس این شناخت تنظیم کردیم و رشد خوبی درزمینه رشد علمی شکل گرفت؛ اما درحال حاضر اتفاقاتی رخ‌داده که سرعت رشد را کند کرده است.»
او با بیان اینکه یکی از دلایل کندی رشد علمی این است که اولاً کشورهای منطقه، نسبت به ما هزینه یا اعتبار تحقیق و توسعه‌ای بیشتری را تخصیص داده‌اند، اظهار داشت: «قطعاً همین مسئله نقش بسزایی در سرعت گرفتن این کشورها در حوزه رشد علمی‌شان دارد و نمی‌توان از این مؤلفه چشم‌پوشی کرد. آن هم در شرایطی که به‌مرور زمان از میزان اعتبارات دانشگاه‌های ما کاسته شده است.»
معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی به شرایط مالی امروز دانشگاه‌های کشور در حوزه پژوهشی اشاره و تصریح کرد: «واقعیت آن است که امروز در دانشگاه‌های مهم کشور 7 درصد از بودجه به حوزه پژوهش اختصاص پیدا می‌کند که همین رقم هم در برخی دانشگاه‌ها به 3 یا 4 درصد می‌رسد.همین میزان اندک خود بخش عمده‌ای از مشکلات مربوط به فعالیت‌های پژوهشی و طبیعتاً جهش علمی را تشکیل می‌دهد.»
حسین‌پور افزود: «بخش عمده دیگر مربوط به تحریم‌ها بود، یعنی تلاش کرده‌اند از این طریق جلوی رشد علمی ایران گرفته شود و به مرجعیت در منطقه و در جهان تبدیل نشود، همچنین اکثر مقالات اساتید به این دلیل که از ایران بوده‌اند ریجکت می‌شدند. واقعیت این است که تمایل برای چاپ مقالات ایرانی بسیار کم بود و تنها به مقالات اجازه انتشار می‌دادند که به‌نوعی بتوانند از آن بهره‌برداری کنند.»
معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: «بخش دوم راهکارها هم حرکت به سمت تحقق تعاملات علمی است، یعنی نباید کاری کنیم که مباحث علمی تحت‌الشعاع مسائل سیاسی قرار بگیرد. امروز می‌بینیم به دلیل مسائل سیاسی، برخی کشورها روابط اقتصادی تیره‌ای با یکدیگر دارند، درحالی‌که حوزه اقتصاد و علم باید کار خودش را دنبال کند و ارتباط به حوزه سیاسی نداشته باشد.» او خاطرنشان کرد: «باید برای علم در وزارتخانههای امور خارجه و علوم دیپلماسی قوی شکل گیرد تا بتوانند تعاملات علمی و رفت‌وآمد اساتید را هموار کند؛ بنابراین باید تاحدودی تعاملات و رفت‌وآمد اساتید و دانشجویان به خارج و داخل کشور تسهیل شود.»
متن کامل گزارش زهرا رمضانی خبرنگار گروه دانشگاه را در فرهیختگان بخوانید.