نشریات علمی را باید اصلی‌ترین منبع انتشار آخرین دستاوردهای تحقیقاتی در دنیای امروز به‌حساب آورد؛ نشریاتی که نمایه شدن آنها در پایگاه‌های استنادی از یک‌سو اعتبار کشورهای صاحب آن نشریه‌ها را بالا می‌برد و از سوی دیگر باعث می‌شود شرایط برای همکاری در سطح بین‌المللی از طریق همین نشریه‌ها هموار شود. نشریاتی که البته داشتن آنها به‌راحتی نوشتن این سطور نیست و راه زیادی پیش روی سردبیر هر نشریه علمی وجود دارد تا بتواند در زمره نشریات نمایه‌شده قرار گیرد.
براساس آخرین آماری که سال گذشته از سوی معاون پژوهشی وزیر علوم منتشر شده، ایران 173 نشریه در وب آو ساینس و 73 نشریه هم در اسکوپوس نمایه کرده که البته این نشریات وابسته به وزارت علومند. همچنین ایران 880 نشریه نمایه‌شده در DOAJ هم داشته که بعد از اسپانیا در رتبه 6 دنیا قرار گرفته و نشریات فارسی‌زبان به‌عنوان نهمین نشریات در دنیا شناخته می‌شوند. هرچند این آمار می‌تواند چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای پیش روی فعالان این حوزه بگذارد اما واقعیت این است که حفظ همین جایگاه کار آسانی نیست؛ چراکه نمایه شدن یک نشریه به معنای پایان کار نیست و ارزیابی‌های سالانه می‌تواند آمار نشریه‌های نمایه‌شده را کم و زیاد کند. از طرف دیگر تعداد نشریه‌های نمایه‌شده برای کشور ما آن هم در شرایط تحریمی از اهمیت بالاتری برخوردار است و به همان میزان سختی‌های بیشتری خواهد داشت؛ چراکه هرچه تعداد این نشریات بالاتر باشد، قدم‌های کشور برای حفظ مرجعیت علمی در سطح منطقه و دنیا محکم‌تر خواهد بود.
چالش‌ها و عدم آشنایی دقیق سردبیران و اعضای هیئت‌تحریریه نشریات علمی در داخل کشور باعث شده مسئولان وزارت علوم برای برگزاری اولین مدرسه سردبیری در 22 آبان‌ماه تصمیم بگیرند؛ اتفاقی که طبیعتاً می‌تواند نگاه سردبیران را به این حوزه تغییر دهد و شرایط را برای فعالیت مؤثرتر آنها فراهم کند؛ اما در طرف مقابل نمی‌توان از چالش‌های نمایه شدن نشریات داخلی چشم‌پوشی کرد؛ چالش‌هایی که از حوزه مالی گرفته تا شرایط سیاسی را دربرمی‌گیرد و کار را برای سردبیران هم سخت‌تر می‌کند. در این گزارش سراغ سردبیران نشریات بین‌المللی رفتیم تا برایمان از چالش‌های نمایه شدن نشریات داخلی و مزیت‌های آن بگویند.
سردبیر نشریه بین‌المللی تحقیقات و کاربردهای انرژی تجدیدپذیر دانشگاه صنعتی شاهرود:
دست‌انداز تحریم‌ها مانع نمایه شدن مجلات ایرانی است
سیدهاشم اورعی‌میرزمانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی شریف و سردبیر نشریه بین‌المللی تحقیقات و کاربردهای انرژی تجدیدپذیر دانشگاه صنعتی شاهرود و انجمن علمی انرژی بادی ایران درباره چالش‌های نمایه‌سازی نشریات ایرانی گفت: «در وهله اول برای پاسخ به این سؤال باید درباره اهمیت نمایه‌سازی صحبت کنیم. نمایه‌سازی نشریات دو مزیت را به همراه خواهد داشت، اولین مزیت آن است که چون علم و تحقیقات به حوزه مرزهای جغرافیایی محدود نمی‌شود، باید وقتی تحقیقاتی صورت می‌گیرد، در عرصه جهانی عرضه شود. البته در این زمینه هم آن بخش از تحقیقات که ارزش تجاری داشته را حذف می‌کنند و بعد مقالات منتشر می‌شود، یعنی این‌طور نیست که بخش‌های قابل تجاری شدن آن تحقیق در دسترس همگان قرار بگیرد.»
او ادامه داد: «دومین مزیت نمایه شدن این است که بستر را برای فعالیت‌های مشترک تحقیقاتی بین پژوهشگران کشورهای مختلف فراهم می‌کند. این کار از دوباره‌کاری در عرصه‌های تحقیقاتی جلوگیری خواهد کرد. همچنین وقتی یک دانشجوی دکتری تحقیقاتش را شروع می‌کند، اولین کاری که باید انجام دهد، این است که از طریق همین نشریات جست‌وجو کند که روند تحقیقات صورت‌گرفته در موضوع موردنظر چیست تا از این طریق، کار را از جایی شروع کند که دیگران رها کرده‌اند و از این رو وقتی نشریات ما نمایه شوند، دانشجو در جریان وضعیت تحقیقات صورت‌گرفته در داخل کشور قرار می‌گیرد.»
سردبیر نشریه پژوهش‌های علوم و صنایع غذایی ایران دانشگاه فردوسی مشهد مطرح کرد
عدم چاپ منظم چالش اصلی نمایه شدن نشریه‌ها
مسعود یاورمنش، سردبیر نشریه پژوهش‌های علوم و صنایع غذایی ایران دانشگاه فردوسی مشهد درباره چالش‌های نمایه‌سازی نشریات گفت: «اولین مسئله اصلی ما نظم در انتشار شمارگان یک نشریه است؛ چراکه بسیار مهم است بتوانیم به‌صورت منظم و براساس برنامه‌ای که برای انتشار یک نشریه درنظر گرفته‌ایم، نسخه‌های جدید را به چاپ برسانیم. مسئله دیگری که باید مدنظر قرار دهیم، ایجاد و ساده‌سازی دستورالعمل برای نویسندگان مقالات است. متأسفانه اکثر مقالات داخلی یا بسیار طولانی‌اند یا براساس استانداردهای بین‌المللی نیستند، همچنین باید یک فلوچارت بسیار ساده برای مقالات طراحی شده و از طریق سایت نشریه به اطلاع برسند.»او گفت: «یکی دیگر از چالش‌هایی که در این زمینه با آن روبه‌روییم، این است که اکثر نشریات ما وابسته به ارگان‌ها یا انجمن‌های علمی و صنعتی نیستند، درحالی‌که این شاخص بسیار مهمی برای نمایه شدن در پایگاه‌های بین‌المللی است، یعنی باید نشریات‌مان را به یک انجمن علمی مشخص در داخل یا خارج وابسته کنیم؛ چراکه بسیاری از نشریات خارجی چنین ویژگی‌ای را دارند. چالش دیگر هم متوجه اعضای هیئت‌تحریریه است؛ چراکه بسیاری از نشریات ما تصور می‌کنند هرچه فرد علمی با شاخص بالاتری را به‌عنوان عضو خود داشته باشند، در نمایه شدن نشریه کمک‌کننده است، درحالی‌که تنوع و توزیع تیم هیئت‌تحریریه از اهمیت بالاتری نسبت به شاخص‌هایی مانند اچ ایندکس برخوردار است.»
متن کامل گزارش زهرا رمضانی خبرنگار گروه دانشگاه را در فرهیختگان بخوانید.