نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان روز گذشته در چهارچوب اجلاس سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در مسکو دیدار کرد. پیش از این دیدار، پوتین در هشتم اکتبر با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان دیدار کرده بود. گفته می‌شود پوتین در دیدار با علی‌اف، در کنار موضوعات دیگر، به عادی‌سازی روابط ارمنستان و آذربایجان نیز پرداخته است.
اگرچه انتظار می‌رفت با توجه به حضور سران دو کشور در مسکو، شاهد برگزاری یک نشست مشترک سه‌جانبه بین سران سه کشور باشیم اما کاملا واضح است که نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان، تمایلی به دادن نقش به مسکو در این زمینه ندارد؛ چراکه در جریان سفر پوتین به باکو در ۱۹ اوت، او بیان کرد روسیه «آماده است تا در مذاکرات بر سر توافق صلح و مسائل مربوط به تعیین و مرزبندی مرزهای ارمنستان و آذربایجان کمک کند.» پوتین بعد از آن با نخست‌وزیر ارمنستان نیز در این باره گفت‌وگو کرد تا او از مذاکرات انجام‌شده در باکو مطلع شود و پیشنهاد ادامه این فرایند با دخالت مسکو را مطرح کند اما چند روز بعد، پاشینیان در یک کنفرانس خبری در ایروان اعلام کرد در مکالمه با پوتین، آمادگی‌اش را برای ملاقات با رئیس‌جمهور آذربایجان به صورت دوجانبه، حتی در مرز بین دو کشور، اعلام کرده است.
ولادیمیر پوتین پیش‌تر در تلاش بود نشستی سه‌جانبه میان روسیه، آذربایجان و ارمنستان برگزار کند. اما نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با صحبت از دیدار دوجانبه بدون حضور روسیه حتی در مناطق مرزی، پیشنهاد پوتین را رد کرد. چرا پاشینیان که در دوره‌های قبلی نشست شرکت نمی‌کرد، حاضر شد در این دوره اجلاس شرکت کند؟ سیاست ارمنستان مبنی‌بر واگرایی از روسیه و شرکت در این نشست از سوی دیگر کمی متعارض به نظر نمی‌رسد؟
روند واگرایی ارمنستان از روسیه بعد از جنگ دوم قره‌باغ آغاز شد. حدود یک‌سال گذشته نیز به‌طور ویژه‌ای این روند شدت قابل توجهی پیدا کرد. اما در عین حال باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که این پروژه پاشینیان در ارمنستان است. یعنی در ازای عادی‌سازی روابط با ترکیه و دستیابی به یک توافق پایدار با جمهوری آذربایجان، خواهان کاهش ارتباط با روسیه و پیوستن به ساختارهای یورو آتلانتیکی و غربی است. بنابراین این یک پروژه است. اما به‌هر‌حال در این بین دولت ارمنستان فاقد شرایطی است که بخواهد یک‌شبه چنین پروژه‌ای را اجرا کند و پیش ببرد. علت اصلی آن هم وابستگی‌هایی است که در طول سال‌های گذشته در حوزه‌های مختلف به روسیه وجود داشته، درواقع وابستگی‌ها در حوزه‌های مختلف است. در حوزه‌های اقتصادی، در سال‌های گذشته بخش اعظم تحولات تجاری ارمنستان با روسیه بوده است. در عین حال ارمنستان در حوزه انرژی کاملا به روسیه وابسته است. در حوزه امنیتی و نظامی نیز طی سال‌های اخیر روس‌ها نفوذ قابل‌توجهی از طریق استقرار پایگاه‌های نظامی در ارمنستان داشتند. حتی کنترل فرودگاه‌ها یا برخی از مناطق مرزی ارمنستان نیز در دست روس‌ها قرار داشته است. قاعدتا در عرصه سیاسی هم این نفوذ همیشه بوده، کما اینکه در برهه‌هایی در داخل ارمنستان جریان‌هایی که نزدیک به روسیه بودند قدرت را در دست داشتند.
ولادیمیر پوتین پیش‌تر در تلاش بود نشستی سه‌جانبه میان روسیه، آذربایجان و ارمنستان برگزار کند. اما نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با صحبت از دیدار دوجانبه بدون حضور روسیه حتی در مناطق مرزی، پیشنهاد پوتین را رد کرد. چرا پاشینیان که در دوره‌های قبلی نشست شرکت نمی‌کرد، حاضر شد در این دوره اجلاس شرکت کند؟ سیاست ارمنستان مبنی‌بر واگرایی از روسیه و شرکت در این نشست از سوی دیگر کمی متعارض به نظر نمی‌رسد؟
روند واگرایی ارمنستان از روسیه بعد از جنگ دوم قره‌باغ آغاز شد. حدود یک‌سال گذشته نیز به‌طور ویژه‌ای این روند شدت قابل توجهی پیدا کرد. اما در عین حال باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که این پروژه پاشینیان در ارمنستان است. یعنی در ازای عادی‌سازی روابط با ترکیه و دستیابی به یک توافق پایدار با جمهوری آذربایجان، خواهان کاهش ارتباط با روسیه و پیوستن به ساختارهای یورو آتلانتیکی و غربی است. بنابراین این یک پروژه است. اما به‌هر‌حال در این بین دولت ارمنستان فاقد شرایطی است که بخواهد یک‌شبه چنین پروژه‌ای را اجرا کند و پیش ببرد. علت اصلی آن هم وابستگی‌هایی است که در طول سال‌های گذشته در حوزه‌های مختلف به روسیه وجود داشته، درواقع وابستگی‌ها در حوزه‌های مختلف است. در حوزه‌های اقتصادی، در سال‌های گذشته بخش اعظم تحولات تجاری ارمنستان با روسیه بوده است. در عین حال ارمنستان در حوزه انرژی کاملا به روسیه وابسته است. در حوزه امنیتی و نظامی نیز طی سال‌های اخیر روس‌ها نفوذ قابل‌توجهی از طریق استقرار پایگاه‌های نظامی در ارمنستان داشتند. حتی کنترل فرودگاه‌ها یا برخی از مناطق مرزی ارمنستان نیز در دست روس‌ها قرار داشته است. قاعدتا در عرصه سیاسی هم این نفوذ همیشه بوده، کما اینکه در برهه‌هایی در داخل ارمنستان جریان‌هایی که نزدیک به روسیه بودند قدرت را در دست داشتند.
شما معتقدید روس‌ها با سیاست‌های خود زمینه را برای واگرایی ارمنستان و حضور غرب فراهم کردند؟
بله، به‌هر‌حال روس‌ها اشتباهاتی را در جنگ دوم و بعد هم در جنگ سوم قره‌باغ داشتند که این سیاست‌های اشتباه باعث شد نگرش‌ها در بین افکارعمومی ارمنستان نسبت به روسیه تغییر کند. در سال‌های گذشته روسیه همواره در نظرسنجی‌ها جزء محبوب‌ترین کشورها در ارمنستان بود. اما امروز جایگاه خودش را در میان افکار عمومی و مردم این کشور از دست داده است. عمدتا جایگاه روسیه در نظرسنجی‌ها بعد از ایران، فرانسه و حتی آمریکا جای می‌گیرد. در سطح حکومتی و حکمرانی هم دولت ارمنستان انتقادهای صریحی به جهت اینکه روس‌ها روابط نزدیک‌تری را با باکو ایجاد کرده، مطرح کردند. روس‌ها از متحد خودشان در قفقاز و در جنگ‌ها حمایت نکردند. یا حتی سازوکارهایی مثل پیمان امنیت جمعی را که روس‌ها می‌بایستی در صورت اعلام نیاز و اعلام درخواست به کمک ارمنستان می‌آمدند هم فعال نکردند. بنابراین دولت ارمنستان هم همین موضوعات را امروز بهانه‌ای قرار داده و مطرح می‌کند. با طرح چنین موضوعاتی است که از این سازوکارها خارج می‌شود یا روابطش با روسیه را کمرنگ می‌کند. این را به شکل عملی هم اعلام کرده است. بنابراین بخشی از این مشکل به سیاست نادرستی بر‌می‌گردد که روس‌ها در سال‌های گذشته داشتند و الان در شرایط جدید‌تری قرار گرفته‌اند و دارند ارمنستان را در منطقه قفقاز تا حد زیادی از دست می‌دهند.
متن کامل گزارش فاطمه بریمانی، خبرنگار گروه جهان‌شهر را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.