مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: طبق جدید‌ترین آماری که توسط مدیرکل صدور مجوز و امور رسانه‌های ساترا اعلام شده، تا الان 449 سکو از ساترا مجوز گرفته‌اند. البته بیشتر شدن تعداد سکوها به این معنی نیست که پلتفرم‌های پخش فیلم هم بیشتر می‌شود و تنوع در این حوزه به وجود می‌آید؛ چراکه با گذشت بیش از دو دهه از آغاز چنین سامانه‌هایی اما کماکان نام تعداد بسیار کمی از این پلتفرم‌ها شنیده می‌شود. پلتفرم‌های وی‌اودی که در ایران فعالیت می‌کنند عموما از نوع SVOD (اشتراکی) هستند. SVODها مختصر عبارت Subscription Video On Demand به معنی «ویدئو براساس تقاضا» است. این مدل فراگیرترین نوع است و کاربران به ازای پرداخت مبلغی، به‌صورت دوره‌ای (ماهانه، سه‌ماهه و سالانه) اشتراک تهیه می‌کنند. با خرید این اشتراکات به مجموعه‌ای از فیلم، سریال‌ها و تولیدات دیگر دسترسی دارند. البته پلتفرم‌های ایرانی، درکنار موضوع اشتراک، از تبلیغات هم کسب درآمد می‌کنند. اوایل اردیبهشت، شانه‌ساززاده در صحبت‌هایی جنجالی گفته بود: «هر قسمت یک سریال معمولی سه‌میلیارد و هر قسمت سریال «سووشون» هشت‌میلیارد هزینه داشته است.» اظهارنظر این مدیر از این جهت مهم است که از اعداد و ارقامی رونمایی کرد که پیش از این افشا نشده بود. در 11 تیرماه، «فرهیختگان» در گزارشی سراغ سریال‌های تولیدشده در یک‌سال اخیر شبکه نمایش خانگی رفت. در این گزارش با استناد به رقم میانگین سه‌میلیارد تومان که برای هر قسمت سریال نمایش خانگی از سوی مدیران نماوا اعلام شده بود، هزینه پلتفرم‌ها درطول یک‌سال را تخمین زد که فقط با احتساب سریال‌ها در 15 ماه، رقمی حدود هزار و 35 میلیارد تومان برای تولید سریال هزینه کرده‌اند. حالا اگر درکنار این سریال‌ها، برنامه‌های تولید دیگر پلتفرم‌ها را حساب کنیم، حتما به عدد بزرگ‌تری می‌رسیم، حتی اگر آماری از میزان هزینه برای ساخت برنامه‌هایی با محوریت سرگرمی داشتیم، باز هم تا میزان مخاطب هر محتوایی مشخص نباشد نمی‌توان موفقیت یا شکست آن برنامه را اعلام کرد. در این گزارش تولیدات سه پلتفرم شناخته‌شده را از ابتدای سال 1402 تا الان در حدود ۱۷ ماهی که مدنظر قرار دادیم، 39 اثر در زمینه‌های مختلف تولید شدهاند. برخی از آثار سروصدای زیادی به پا کرده‌اند و اسم خوبی از خود به‌جای گذاشته‌اند و اما برخی از این تولیدات برای بار اول است که اسمش به گوش مخاطب می‌رسد .
سرگرمی، دلیل اصلی ایجاد پلتفرم‌ها
رابطه میان سرگرمی و پلتفرم‌های پخش فیلم و سریال خیلی تنگاتنگ است. شاید اگر سرگرمی نبود، احساس نیاز برای آنکه پلتفرمی ساخته شود و مردم سراغ آن بروند هم احساس نمی‌شد. از همان ابتدا که پلتفرم‌ها درکنار بسترهای دیگری مانند تلویزیون و سینما راه‌اندازی شدند، اهمیت سرگرم کردن مردم مهم بود. هرچه بسترهای تولید محتوا بیشتر و متنوع‌تر می‌شد، روش‌های مختلفی برای ایجاد تفریح هم زیادتر می‌شد. VODها هم در راستای افزایش این مفهوم، به‌مرور دست به تولید آثار شخصی زدند و تولیدات‌شان را بیشتر و متنوع‌تر کردند. اینجا دیگر بحث رقابت بین تولیدات بود، هرکدام از پلتفرم‌ها که اثر بهتری می‌ساخت برنده و بیننده را از آن خود کرده بود. هرکدام از پلتفرم‌ها تلاش کردند در زمینه‌های گوناگون تولیدات‌شان را افزایش دهند و خود را کامل‌تر کنند. وی‌او‌دی‌ها تبدیل به مغازه‌هایی شدند که برای به‌دست آوردن و نگه داشتن مخاطب‌شان محصولات مختلفی آماده می‌کردند. تا جایی که پلتفرم فیلیمو درحال ساخت برنامه‌ای برای کتابخوانی است تا گوناگونی‌اش در تولیدات را بیشتر کند.
چقدر تولیدات دارند؟
طبیعتا تولید زیاد و فقط به کمیت توجه کردن نمی‌تواند برای یک پلتفرم مخاطب بیاورد. بیننده دنبال محتوای خوب می‌گردد، در جدولی که در این گزارش آورده شده، تولیدات پلتفرم‌ها از ابتدای 1402 تا الان آمده است. طبق این آمار، فیلم‌نت با 17 اثر در جایگاه اول قرار می‌گیرد. در رتبه دوم، فیلیمو با 12 اثر و در جایگاه بعدی نماوا با هشت اثر قرار دارد. البته در این میان تولیدات مشترکی هم بین پلتفرم‌ها وجود دارند. از جایی به بعد، پلتفرم‌ها درکنار تولید سریال وارد زمینه‌های دیگر هم شدند. تولید برنامه‌های رئالیتی‌شو، تاک‌شو و گیم‌شو به‌مرور بیشتر شده است. در این حوزه هم باز فیلم‌نت پیشتاز بوده و هفت برنامه متنوع تولید کرده است. بیشتر برنامه‌های این پلتفرم به‌سمت گیم‌شو رفته‌اند. در فیلیمو هم با 6 برنامه به همین سبک روبه‌رو هستیم و چهار برنامه در ژانر گیم‌شو ساخته شدهاند. نماوا هم در انتها فقط با دو برنامه تلاش کرده حوزه گیم‌شو را خالی نگذارد اما پلتفرم‌ها کمیت را فدای کیفیت کرده‌اند. اینکه صرفا بخواهیم تولیدات را فارغ از میزان بیننده و کیفیت بررسی کنیم، کاری اشتباه است. در میان این 39 اثری که در کمتر از یک‌سال و نیم منتشر شده، شاید نام بسیاری از آنها حتی به گوش مخاطبان این پلتفرم‌ها نخورده باشد. از آن طرف، تولیداتی منتشر شدهاند که مثلا بازیگران بنامی را در آن سریال شاهدیم اما بعد از چند قسمت به این دلیل که به محتوای آن فکر نشده، مخاطب هم ندارد و به پروژه شکست‌خورده تبدیل می‌شود. برخی سریال‌های دیگری مانند «آمرلی»، «قهوه ترک»، «فوفو: مسافری از کامادو»، «نیوکمپ»، «داوینچیز»، «عقرب عاشق» و... حتی به درصدی از شهرت هم نرسیدند. برنامه‌های تولیدی در ژانرهای دیگر هم از این قاعده مستثنی نیستند. برنامه‌ای مانند «2شات» با 41 قسمت، تنها قسمت‌هایی از آن در فضای مجازی چرخید. وایرال شدن این مدل برنامه‌ها، نشان‌دهنده پرمخاطب بودن آنها نیست و نباید به اسم برنامه تمام شود. حتی در میان تاک‌شوها هم برنامه‌هایی بوده که نام‌شان بسیارکم شنیده شدهاند. همه این موضوعات با اعلام آماری از میزان مخاطبان می‌تواند تا حدی حل شود و حتی جلوی صرف انرژی و پول‌های زیاد را بگیرد.
شفافیت، مهره گمشده پلتفرم‌ها
صحبت از عدم شفافیت در بین پلتفرم‌ها حرف جدیدی نیست. در هیچ کدام از شبکه‌های نمایش خانگی به‌صورت کامل آماری از تعداد بینندگان، هزینه ساخت تولیدات‌شان، پولی که از فروش اشتراک درمی‌آورند و دیگر ابعاد این ماجرا داده نمی‌شود. تنها زمانی آماری از مخاطبان پلتفرم‌ها می‌بینیم که انتشار آن به نفع‌شان باشد اما وقتی از آنها در مورد آمار کل یا هزینه‌های تولید سریال پرسیده می‌شود، جوابی برای آن ندارند. برعکس این نوع از رفتار، در نمونه‌های خارجی کسب درآمد فرمول مشخصی دارد. همچنین پلتفرم‌ها در گزارش‌های ممتدی تعداد بینندگان سریال‌هایشان را منتشر می‌کنند. نحوه اعلام آمارها به‌صورت جزئی است، تا حدی که می‌شود سرچ کرد در یک کشور کوچک، کدام سریال‌ها پربازدیدتر بوده‌اند. این سطح از شفافیت شاید در ایران رویایی دست‌نیافتنی باشد؛ چراکه حتی چند درجه پایین‌تر از آن نیز در پلتفرم‌های ایرانی یافت نمی‌شود. یکی دیگر از مواردی که در این پلتفرم‌ها همچنان مشخص نیست تعداد کاربران آنهاست. مخفی نگه داشتن تعداد کاربران، نشان از شکست پلتفرم‌هاست؛ چراکه اگر هرکدام از این سکوها مخاطب بیشتری داشته باشد، موفق بودن‌شان را نشان می‌دهند.
