زهرا رمضانی، گروه دانشگاه:  «گاردین» در تازه‌ترین مطلبش درباره گرم شدن زمین، به گزارشی از «نیچر» اشاره کرده که در آن گرمایش هوا را در 13 ماه گذشته بسیار فراتر از پیش‌بینی‌ها معرفی کرده است. گرمای بی‌سابقه جهان در حالی رخ داد که ناهنجاری‌های دمایی در سال 2023 برای اولین بار از حدود 40 سال قبل، بیانگر داده‌های ماهواره‌ای به‌دست‌آمده از سیستم آب‌وهوایی زمین است که شکاف دانشی بی‌سابقه‌ای را آشکار می‌کند.

در گزارش نیچر قید شده که در سال 2023، میانگین دمای سطح زمین و دریا تا 0.2 درجه سانتیگراد از رکوردهای قبلی در هر ماه فراتر رفته است. به دنبال افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای روند گرمایش کلی کره زمین قابل انتظار است اما این افزایش ناگهانی گرما بسیار فراتر از پیش‌بینی‌های مدل‌های آب‌وهوایی آماری متکی بر مشاهدات گذشته است. اما بخش قابل‌توجه این گزارش آن است که اگر بی‌نظمی‌های دمایی تا ماه آگوست که در حال حاضر در آن قرار داریم، تثبیت نشده و گرمای هوا کمتر نشود، معنایش آن است که عملکرد سیستم آب‌وهوایی بسیار زودتر از آنچه دانشمندان پیش‌بینی کرده‌اند، دستخوش تغییرات جدی قرار می‌گیرد.

در این گفت‌وگو به سراغ مهدی رهنما، رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی رفتیم تا از شرایط کشور و همچنین راهکارهای برون‌رفت از آن بگوید.

براساس مطالعاتی که از سوی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی صورت گرفته آینده کشور از حیث تغییر اقلیم را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟

معمولا هر سال گزارش‌ها و پیش‌نگری‌هایی برای کل دنیا تحت عنوان گزارش آماده و اعلام می‌کند  در سناریوهای خوشبینانه و بدبینانه شرایط اقلیمی پیش روی دنیا چگونه خواهد بود. در پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو به‌خصوص در پژوهشکده اقلیم‌شناسی این پژوهشگاه که در مشهد قرار دارد، این گزارش‌ها براساس اطلاعات و داده‌های محلی و همچنین دانش و توانایی که در اختیار است، بومی‌سازی شده و دقت این گزارش جهانی را در محدوده جغرافیایی کشور افزایش می‌دهد.

نتایج این اطلاعات در قالب گزارش‌هایی به سازمان‌های مربوط از جمله سازمان هواشناسی اعلام شده و این سازمان نیز براساس این داده‌ها، اطلاعات اولیه را به نهادهای تصمیم‌گیر ارائه می‌کند. مثلا براساس اسناد بالادستی و گزارش‌های جهانی حداکثر افزایش دمایی که می‌توانیم داشته باشیم که وضعیت زندگی بدتر از این نشود، 1.5 درجه سانتیگراد است. دنیا در حال تلاش است که تعهدی را برای همه کشورها ایجاد کند تا از این طریق کمک شود حداکثر افزایش دما روی همین درجه باقی بماند ولی مطالعات ما در پژوهشگاه نشان می‌دهد که ما در بازه 30 ساله گذشته بیشتر از این میزان و بین 2.5 تا 2.7 درجه سانتیگراد افزایش دما را داشته‌ایم، یعنی از رکورد 1.5 درجه‌ای که باید آن را حفظ می‌کردیم نیز گذشته‌ایم.

امروز اگر نگاه کنید می‌بینید که رکوردها طی سال‌های اخیر به‌صورت پیاپی در حال جابه‌جا شدن است به‌طوری که امسال در خرداد و تیر گرم‌ترین دمای گرم شدن تاریخ را در دنیا و طبیعتا در کشورمان داشته‌ایم و امسال دمای بیش از 43 تا 45 درجه را در همین تهران و در برخی از شهرها نیز بالای 50 درجه را تجربه کرده‌ایم. اینها همگی اثرات تغییر اقلیم است و البته ما نیز آنها را در قالب گزارش به نهادها و ارگان‌ها اعلام می‌کنیم. همچنین به‌صورت هفتگی نیز اطلاع‌رسانی را انجام می‌دهیم. 

براساس تحقیقات شما، مهم‌ترین اثری که تغییر اقلیم در کشور ما داشته، چیست؟

 تغییر اقلیم بحثی یک‌وجهی نیست و تقریبا تمام شئون زندگی‌مان را دربر می‌گیرد، به‌طورمثال شاهد اثرات اجتماعی آن و مهاجرت مردم از مناطق بدآب‌وهوا به مناطقی هستیم که شرایط بهتری دارند و طبیعتا اختلاف فرهنگی را هم در این میان شاهد خواهیم بود. مساله دیگر بحث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای که بیشترین میزان آن هم در وزارت نیرو و نفت است و به دلیل چندبعدی بودن این اثرات، قطعا اگر بخواهیم نگاه تک‌بعدی هم به آن داشته باشیم، شکست خواهیم خورد. مشکل عمده‌ای که امروز کشور به‌دلیل تغییر اقلیم با آن مواجه شده، بحث عدم ناترازی انرژی هم در فصل زمستان و هم تابستان و همچنین تامین آب آشامیدنی است. 

چه راهکارهایی برای برون‌رفت از وضعیت فعلی و کاهش اثرات تغییرات اقلیم پیشنهاد می‌دهید؟

ما باید یک سازمان، وزارتخانه یا نهاد بالادستی داشته باشیم که براساس مقررات و مصوباتش، به‌سمت کاهش آثار زیانبار تغییر اقلیم و افزایش تاب‌آوری کشور حرکت کنیم، به‌طورمثال امروز شورای عالی معماری و شهرسازی داریم که مصوبات و ضوابط شهرسازی کشور مصوب و ابلاغ می‌شود، بنده هنوز ندیده‌ام  براساس طبقه‌بندی اقلیمی، قوانین مرتبط با بحث شهرسازی را دنبال کنند. در گذشته در برخی شهرها مانند یزد، کاشان، اصفهان و... ضخامت دیوار ساختمان‌ها حدود 60 تا 70 سانتی‌متر و مصالح آن گل، خاک و گچ بوده و عمدتا  اتاق‌هایی داشته‌اند که یک تا یک‌ونیم‌متر از سطح زمین هم پایین‌تر بوده‌اند، قطعا چنین معماری‌ای برای آن بوده که گذشتگان می‌دانستند چنین مناطقی، آب‌وهوای گرم دارند و دیوار ضخیم هم باعث می‌شود در تابستان هوای داخل خنک باشد و در زمستان گرما در این اتاق‌ها محفوظ بماند، یعنی عملا نوع معماری باعث می‌شد افزایش تاب‌آوری هم دربرابر گرما و هم کاهش مصرف انرژی در زمستان را داشته باشند.

حالا به دلیل بی‌توجهی به همین معماری می‌بینیم که در تابستان مصرف انرژی بالا رفته و طبیعتا همین مساله موجب می‌شود میزان مصرف سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها افزایش پیدا کند و در زمستان نیز برای گرم نگه داشتن منازل باز هم مصرف انرژی افزایش پیدا می‌کند. حال سوال این است کدام مصوبه را از شورای عالی معماری و شهرسازی می‌بینیم که براساس شرایط اقلیمی بخواهد ضوابط شهرسازی را تعیین کند؟

متن کامل این مصاحبه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.