فرهیختگان: سانسور تصاویر مربوط به شهید اسماعیل هنیه در اینستاگرام دلیلی بود که ظاهرا باعث شد مقامات ترکیه گزینه «فیلترینگ» این شبکه اجتماعی پرطرفدار در کشورشان را انتخاب کنند. این اتفاق با موجی از اعتراض مردم و صاحبان کسب‌وکاری روبه‌رو شد که زندگی کاری و حرفه‌ای خود را در این پلتفرم تعریف کرده بودند.

ترکیه با بیش از 57 میلیون کاربر پس از هند، ایالات‌متحده آمریکا، برزیل و اندونزی پنجمین کشوری است که بیشترین کاربران اینستاگرام را دارد. فیلترینگ این شبکه اجتماعی که از روز جمعه، دوازدهم مردادماه آغاز شد و پس از یک هفته عبدالقادر اورال‌اوغلو، وزیر حمل‌ونقل و زیرساخت ترکیه با انتشار پستی در شبکه‌ اجتماعی ایکس، از رفع فیلتر اینستاگرام پس از مدت کوتاهی از مسدود شدن آن در این کشور خبر داد.

درطول بازه هشت‌روزه محدودیت دسترسی به این پلتفرم، مذاکراتی بین مقامات ترکیه و مسئولان اینستاگرام صورت گرفت و طرف ترکیه‌ای با تاکید بر اهمیت احترام به قوانین کشور، از اینستاگرام خواست تا همکاری‌های بیشتری در زمینه انتشار محتواها بر بستر این پلتفرم داشته باشد. حالا با کنار هم قرار دادن این فرآیند از یک‌سو و ماجراهای فیلترینگ در ایران از سوی دیگر، این مساله ایجاد می‌شود که چرا چنین مذاکراتی میان ما و عوامل اینستاگرام برای نظارت بر محتواها شکل نمی‌گیرد؟

محتوای شما را برداشتیم، ببینید چرا؟
ماجرای محتواها توسط اینستاگرام مورد تازه‌ای نیست. این شبکه اجتماعی متعلق به متا از سال‌های گذشته بسیاری از محتواهای منتشرشده در بستر پلتفرمش را حذف می‌کند و به کاربران هشدار می‌دهد این دست محتواها را اصطلاحا «پست» نکنند. در ماجرای شهادت سردار قاسم سلیمانی چنین اتفاقی به‌صورت سیستماتیک و گسترده رخ داد و اینستاگرام در ابتدا تصاویر مربوط به ایشان را حذف و در صورت تکرار حتی صفحه افراد را مسدود می‌کرد.

این اتفاق واکنش‌های زیادی درپی داشت اما نه‌تنها تغییری در سیاست‌های این پلتفرم حاصل نشد بلکه این شرکت با توسعه این فناوری حتی کلماتی مانند «شهید» را هم مجرمانه دانسته و به صفحات منتشرکننده‌ای که از این کلمات استفاده کنند پیامی حاوی یک اخطار ارسال می‌کند. «محتوای شما را برداشتیم» این عنوان پیام است. در ادامه گزینه‌ای تحت‌عنوان «ببینید چرا؟» وجود دارد که با لمس آن می‌توانید علت حذف پست‌تان را ببینید. معمولا درباره علت حذف محتواهای مربوط به سردار سلیمانی و اسماعیل هنیه این‌گونه می‌نویسند: «به‌نظر می‌رسد اقدام به اشتراک‌گذاری یا ارسال نمادها، ستایش یا حمایت از افراد و سازمان‌هایی کرده‌اید که ما به‌عنوان محتوای خطرناک معرفی می‌کنیم.» پس از آن پست به‌صورت خودکار حذف می‌شود و دیگر نمی‌توانید آن را منتشر کنید.
مسدود شدن این شبکه اجتماعی پرطرفدار در ترکیه، اعتراض مردم و به‌خصوص کاربران و صاحبان کسب‌وکار حاضر در این پلتفرم را درپی داشت و درنهایت اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور پاسخ انتقادها را داد. او طی یک سخنرانی با بیان اینکه شبکه‌های اجتماعی تلاش کرده‌اند صدای مردم فلسطین را خفه کنند، گفت این پلتفرم‌ها ترویج‌کننده «فاشیسم دیجیتال» هستند و حتی طاقت دیدن تصاویر شهدای فلسطینی را ندارند و بلافاصله آنها را حذف می‌کنند. رئیس‌جمهور ترکیه در ادامه گفت این شبکه‌ها به هر روشی برای سرپوش گذاشتن روی ظلم اسرائیل و خفه کردن صدای مردم فلسطین متوسل می‌شوند. 
بااین‌حال متا، شرکت مالک ایستاگرام در این باره سکوت نکرد و در بیانیه‌ای گفت درپی فیلتر این پلتفرم در ترکیه، میلیون‌ها نفر از امکان برقراری ارتباط با دوستان و اعضای خانواده خود محروم شده‌اند و کسب‌وکارها هم اختلال در تعامل با مشتریان را تجربه می‌کنند. 
میز مذاکره؛ در آنکارا آری در تهران خیر
 بااین‌حال سناریوی کوتاه فیلترینگ اینستاگرام در ترکیه، ساعات پایانی روز شنبه حل‌وفصل شد و اورال‌اوغلو با انتشار پستی در شبکه‌ اجتماعی ایکس این خبر را اعلام کرد. وزیر حمل‌ونقل و زیرساخت ترکیه خبر داد پس از مذاکره‌ دولت ترکیه با مقامات اینستاگرام شروط دولت پذیرفته ‌شده و براساس قول همکاری این شبکه‌ اجتماعی برای پیگیری خواسته‌های دولت درباره‌ جرائم مختلف و سانسورهای اعمال‌شده بر کاربران، تصمیم گرفته‌شده که اینستاگرام رفع فیلتر شود.

بنابراین بازار بزرگ تجارت دیجیتالی ترکیه باعث شد این کشور در مذاکره با مقامات یکی از ابرشرکت‌های حوزه تکنولوژی دست بالا را بگیرد در کمتر از 10 روز نه‌تنها خواسته اولیه ترک‌ها- مبنی‌بر عدم حذف تصاویر هنیه- را پاسخ دهد، بلکه امتیازات دیگری ازجمله منتشر نکردن محتواهای مربوط به گروه‌های هدف ترکیه را هم بدهد. در کشور ما هم علی‌رغم فیلترینگ طولانی‌مدت این شبکه اجتماعی، کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ زیادی در بستر آن شکل گرفته که می‌تواند منبع درآمد مهمی هم برای صاحبان سرمایه و هم برای کشور باشد. بااین‌حال اما گروهی که سود هنگفتی از این تجارت الکترونیک کسب می‌کنند، کسانی هستند که از فیلترینگ به مثابه فرصتی برای کسب درآمد استفاده می‌کنند.

به‌منظور بررسی اینکه چرا اتفاقی که در ترکیه افتاد و طرفین پای میز مذاکره نشستند، برای ما رخ نمی‌دهد با محمد کشوری، کارشناس حوزه فناوری اطلاعات گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. 

کشوری با بیان اینکه مشخص نیست دقیقا علت فیلترینگ چه بوده و این باید دقیقا مشخص شود، گفت: «خود دولت ترکیه خواسته‌هایی درباره «پ.‌ک.‌ک» و بحث‌های سیاست داخلی خود داشته و چیزی که مسلم است این است که چندروزی فیلتر شد و بعدا اعلام شد مذاکره کردیم و اینستاگرام رفع فیلتر شد. حالا بخشی از این اتفاق می‌تواند به دلیل مساله فلسطین باشد و بخشی از آن هم مربوط به فضای داخلی باشد. تفاوت این وضعیت با شرایط ما این است که شرکت متا در ترکیه رسما فعالیت اقتصادی دارد.

یعنی از بازار این کشور به واسطه پلتفرم‌های خود چه فیسبوک و چه اینستاگرام درآمد کسب می‌کند. بخش عمده‌ای از درآمد این پلتفرم‌ها از طریق تبلیغات است. یعنی تبلیغاتی که هم از شرکت‌های مختلف می‌گیرد و هم به واسطه بیننده‌ای که این تبلیغات را تماشا می‌کند و مخاطب آن محصول است. ما در داخل کشور هر دوجنبه را نداریم. یعنی نه آن پلتفرم‌ها حاضرند از شرکت‌های ایرانی تبلیغات بگیرند که بخواهند در ایران و دیگر نقاط دنیا پخش کنند و نه به واسطه مساله تحریم‌ها شرکت‌های دیگر خیلی برایشان جذابیت دارد اینستاگرام یا پلتفرم‌های دیگر بخواهند تبلیغاتی را داخل ایران نمایش دهند و به‌خاطر آن پول به اینستاگرام بدهند. درنتیجه اینستاگرام و متا از بازار ایران درآمد تبلیغاتی ندارد و چرا وقتی ارتباط اقتصادی ندارد، تعامل سیاسی پیدا کند؟ این مهم‌ترین مساله است.

کشوری معتقد است با توجه به شواهد و ظواهر، شرکت متا از دیگر کمپانی‌های تکنولوژی، بیشتر به لابی‌صهیونیست‌‌ها نزدیک است. او در این باره توضیح داد: «از قدیم هم فیسبوک به این موضوع مشهور بود که با محتوای حامی فلسطین میانه خوبی ندارد. دست بر قضا ما همه را بستیم و کشور را معطل اینستاگرام کردیم و این آفتی است که در تصمیم‌گیری ما بوده است. ما اول باید از این اینستاگرام‌زدگی فاصله بگیریم. ما اینترنتی داریم که با دست خودمان بسیاری از پلتفرم‌های بین‌المللی را بستیم و عملا باعث شدیم بخش زیادی از کاربران ما به سمت اینستاگرام بروند. مساله فیلترینگ را نباید به اینستاگرام تقلیل داد. باید سازوکارهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری آن درست شود و سپس به مصادیق برسد. 

این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه همیشه مسئولان گفته‌اند ما می‌خواهیم مذاکره کنیم، گفت: «مساله این است ابزار مذاکره ضعیف است. شما وقتی می‌خواهید با کسی مذاکره کنید طرف مقابل باید به یک دلیل پای میز مذاکره بیاید و واقعیت این است این دلیل ما خیلی ضعیف است. پیشنهاد من این است سازوکارهای تصمیم‌گیری شفاف شود. ما اگر می‌خواهیم فیلتر یا رفع‌فیلتر کنیم، باید بدانیم چطور به این تصمیم برسیم؟ بعد بنشینیم و آن سیاست‌ها را در همکاری با نخبگان و صاحب‌نظران و شرکت‌های بخش خصوصی و دیگرانی که بالاخره کف میدان ارائه سرویس هستند، بازنگری کنیم.