فرهیختگان: از مناقشه‌برانگیزترین مباحث نظام شهرسازی کشور در دهه‌های اخیر، تراکم، انواع و سطوح مختلف آن است که به عنوان مقوله‌های پیچیده و چند‌بعدی مطرح می‌گردد. بی‌اعتنایی به عدم توازن دو موضوع جمعیت و مساحت در بارگذاری تراکم، زمینه‌ساز ظهور مسائل و تبعات آشکار و نهان متعددی بر ابعاد مختلف سکونتگاه‌های کشور شده که در ادامه نیازمند صرف هزینه های بالا در راستای تعدیل بخشی از آنهاست.

مطالعه تطبیقی مقوله تراکم جمعیتی در ایران با سایر کشورها موارد قابل‌تاملی را نشان می‌دهد. براساس این مقایسه، تراکم ناخالص مسکونی و تراکم جمعیتی عرصه ساخته‌شده شهرهای ایران به ویژه در پایتخت و کلانشهرهای ایران، همتراز یا در طیف نزدیک به برخی شهرهای متراکم جهان است؛ به طوری‌که تراکم شهر تهران در ردیف داکای بنگلادش، بمبئی هند، کراچی پاکستان، دهلی هند، مانیل فیلیپین، استانبول ترکیه، مکزیکوسیتی، قاهره مصر، سئول کره‌جنوبی، شهر هنگ‌کنگ و توکیوی ژاپن است.  

این آمارها نشان می‌دهد درحالی که تراکم در شهر تهران (مناطق 22گانه) حدود 149 نفر و در تهران با اقمارش (شهرهای کرج، ملارد، شهر‌قدس، اندیشه و حتی اسلامشهر و رباط‌کریم) 79 نفر در هکتار بوده که این تعداد در پرتراکم‌ترین شهرهای جهان شامل داکا 309 نفر، بمبئی 241 نفر و در کراچی 180 نفر است.

این عدد در دهلی 133 نفر، در مانیل 126 نفر، در استانبول ترکیه و بغداد عراق به ترتیب 98 و 95 نفر است. همچنین تراکم بالای شهر تهران درحالی است که تراکم جمعیت در میلان ایتالیا فقط 25 نفر، در لس‌آنجلس 20نفر، در نیویورک 19 نفر، در ملبورن 16 نفر، در واشنگتن و شیکاگوی آمریکا 14 نفر، در رم ایتالیا و هامبورگ آلمان 28 و در مسکوی روسیه 27 نفر است. 

مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «مطالعه تطبیقی انواع تراکم جمعیتی در شهرسازی ایران و جهان» را بررسی کرده است؛ در ادامه برخی از توصیه‌های سیاستی گزارش مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی درخصوص نوع مواجهه با تراکم بالای شهرهای کشور آمده است. 

1- اولین توصیه نهاد پژوهشی زیرمجموعه مجلس این است؛ با توجه به آنکه کشور ایران به لحاظ ظرفیت‌ها و محدویت‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و توزیع منابع و امکانات در مقیاس‌های مختلف، درجات گوناگونی از مزیت‌ها و محدویت‌های خاص را در‌بر‌می‌گیرد، درنتیجه اعمال سیاست‌های کلان آمایشی در مقیاس پهنه سرزمین و مناطق مختلف کشور به‌منظور بازتوزیع امکانات و مهاجرت معکوس به شهرهای کوچک، حائز اهمیت است تا توازن هرچه بیشتر تراکم جمعیتی در نظام سکونتگاهی کشور را زمینه‌ساز گردد. 

2- از آنجا که تراکم فروشی، بستر بروز بسیاری از فسادهای اداری، قانون‌گریزی و تنزل ملک به کالایی در خدمت بازار را فراهم می‌گرداند، بازبینی روند معیوب و تصحیح آن در مدیریت شهری، ضرورت دارد. اهتمام در پیشگیری از وقوع یا مسدود ساختن انحای بروز مشکلات مذکور، می‌تواند با در نظر گرفتن درآمد پایدار برای شهرداری‌ها، اصلاح ساختارهای مالیاتی در بودجه شهرداری‌ها در بخش زمین و مسکن، جذب مشارکت‌های عمومی و... مرتفع گردد. 

3- اعمال سیاست‌هایی با توجه بر جنبه‌های کیفی در بارگذاری تراکم و با نگاه بر مقتضیات سبک زندگی در پهنه سرزمینی ایران ضروری است و اطلاق عناوینی در وجوه کیفی مانند «تراکم مفید و متناسب»، برگرفته از شاخصه‌های منطبق با زمینه، پیشنهاد می‌گردد. 

4- ضرورت تنظیم تراکم بهینه و برقراری هماهنگی بین تراکم ادراکی و تراکم جمعیتی با توجه به اهمیت الگوها، تجارب و طرحواره‌های ذهنی کاربران در ادراک تراکم و عملیاتی نمودن آن با اتخاذ تمهیدات مشخصی از سوی برنامه‌ریزان شهری حائز اهمیت است. 

5- نظارت و کنترل پدیده گسترش فضایی بی‌رویه کلانشهرها با شکل‌گیری بافت‌های ناکارآمد در حاشیه شهرها و مهار پیامدهای بحران‌زای این گسترش روزافزون بر رشد تراکم جمعیتی به‌ویژه در پایتخت و کلانشهرهای کشور ضروری است.

متن کامل گزارش گروه اقتصادی روزنامه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.