فرهیختگان: بخش کشاورزی همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخشهای تشکیل‌دهنده اقتصاد ایران معرفی می‌شود. از طرفی به‌دلیل ارتباط مستقیم این بخش با زنجیره تامین مواد غذایی جامعه، اهمیت امنیت منابع تامینی برای آن دوچندان خواهد بود. همچنین وابستگی وارداتی در تامین نهادههای دامی به‌عنوان اثرگذارترین و بزرگ‌ترین جزء از اجزای بخش کشاورزی باعث افزایش آسیب‌پذیری این صنعت از ناحیه واردت خواهد شد، البته تامین نهادههای دامی در ایران از دو طریق تولید و واردات صورت می‌پذیرد ولی به‌دلیل شرایط جغرافیایی و همچنین محدودیت‌های فناوری و تامین ماشین‌آلات و درنتیجه توانایی محدود در تولید میزان موردنیاز نهاده، تقریبا ۸۰ درصد اقلام مورد استفاده در این بخش از طریق واردات تامین می‌شود. «فرهیختگان» در گفت‌وگوی مفصل خود با علیرضا پیمان‌پاک، قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی در امور تجارت و تنظیم بازار به تشریح این اقدامات پرداخته است.
به‌عنوان اولین سوال بفرمایید دلیل اهمیت نهادههای دامی در اقتصاد ایران چیست؟ نهادههای دامی چه سهمی در قیمت تمام‌شده گوشت و لبنیات دارند؟ چرا این موضوع بعد از تحریم‌ها اهمیت بیشتری پیدا کرد؟
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در حوزه تولید و تامین کالای کشاورزی وجود دارد موضوع تامین کالای اساسی موردنیاز مردم است که بخش اصلی سبد معیشتی آنها را در بر می‌گیرد. تامین کالاهای اساسی به دو دسته تقسیم می‌شود؛ دسته اول محصولاتی هستند که در بخش تنظیم بازار جهاد کشاورزی تعریف می‌شوند و به‌طور مستقیم توسط خانوار مصرف می‌شوند. از جمله این محصولات می‌توان به برنج، شکر، روغن، بخشی از حبوبات و بخش کوچکی از حوزه‌های مرغ و گوشت اشاره کرد که به دلیل کمبود در تولید از محل واردات تامین می‌شود.
حدودا 20 تا 25 درصد نیاز کشور به برنج، 15 تا 20 درصد حبوبات، بخش اعظم روغن و در دو تا سه سال اخیر 10 تا 15 درصد نیاز کشور به گوشت کشور از طریق واردات تامین می‌شود. اما در حوزه تولید کالاهای اساسی مثل دام و شیر و خصوصا مرغ و تخم‌مرغ، به‌واسطه عدم تولید نهادههای اصلی این بخش از تولید، 90 درصد نیاز ذرت کشور را از محل واردات تامین می‌کنیم. در حوزه کنجاله که منبع پروتئینی مورد نیاز مرغ و تخم‌مرغ و دام سنگین است، 100 درصد نیاز کشور را وارد می‌کنیم. حدود 30 تا 40 درصد نیاز جو نیز با واردات تامین می‌شود.
از دهه 1390 که تحریم‌های ایران تشدید شد واردات نهادههای دامی به پاشنه آشیل اقتصاد ایران تبدیل شد. به اذعان کارشناسان آمریکا تلاش می‌کرد از این طریق ایران را کنترل کند. نقش نهادههای دامی در تحریم‌ها چه بود؟ چرا از آن به‌عنوان پاشنه آشیل اقتصاد تحریمی ایران یاد می‌شود؟
آثار تحریمی در بخش‌هایی مثل خودرو، ماشین‌آلات، تجهیزات صنعت نفت، صنایع فولاد و... در بلندمدت و برای مثال پس از شش ماه، یک سال و حتی دو سال بعد دیده می‌شود؛ این در حالی است که آثار تحریم اقلام و کالاهای اساسی ظرف چند روز در کل کشور و در سفره مردم مشخص می‌شود. این امر می‌تواند منجر به بروز یک بحران در زمینه نهاده‌ها و برخی کالاهای اساسی و موجب نارضایتی کل جامعه از قشر مرفه تا قشر ضعیف شود.
وقتی ظرف مدت چند روز روغن نایاب شود هم فرد متمول که زندگی لاکچری دارد و هم فرد مستضعف اعلام نارضایتی می‌کند این موضوع نشان می‌دهد سختگیری و فشار در حوزه نهادههای دامی می‌تواند به‌سرعت نارضایتی و ناکارآمدی را در سطح دولت و جامعه به وجود بیاورد. مهم است که بتوانیم با برنامه‌ریزی و مدیریت درست کالای اساسی را که ضروری‌ترین نیاز خانوار است تامین کنیم؛ در این راستا نیاز است اول وفور کالا، تامین کالا و دوم تنظیم و ثبات قیمت انجام شود.
آنچه ما به‌عنوان شهروند می‌بینیم این است که در یکی دو سال اخیر وضعیت تولید و تامین و قیمت‌ها در بازار مرغ و تخم‌مرغ و برخی اقلام حوزه کشاورزی ثبات بیشتری نسبت به دوره روحانی داشته است. آیا آمارها هم همین را نشان می‌دهند و اوضاع بهبود پیدا کرده است؟
ببینید طی دو سال اخیر در حوزه واردات کالاهای اساسی و نهادههای اصلی دو اتفاق مهم رخ داده است: اول، با ایجاد تنوع در واردکنندگان فضای رقابتی ایجاد شده است. دوم، با ایجاد تنوع در مبادی وارداتی نگرانی بابت تامین کالا کمتر شده است. اگر تعداد واردکنندگان اصلی محدود باشد تحریم‌ها به‌راحتی بر آنها تاثیر می‌گذارد. اما اگر تعداد بازیگران زیاد باشد و تنوع در واردکنندگان و مبادی واردات وجود داشته باشد تاثیر تحریم‌ها به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر وقتی انحصار ایجاد می‌شود، حتی اگر تحریم‌ها اثر زیادی نداشته باشند ممکن است برخی افراد به سودجویی و منفعت‌طلبی بپردازند. در سال‌های گذشته شاهد بوده‌ایم که برخی از تامین‌کنندگان محدود کالاهای اساسی به‌محض مواجهه با مشکل عرضه کالای خود را قطع کرده و شرایط خاصی را در کشور تحمیل می‌کردند. این افراد درخواست‌هایی مانند تغییر محل تحویل ارز و شرایط خاص ترخیص کالا را مطرح می‌کردند که باعث اختلال در واردات و افزایش قیمت‌ها می‌شد.
متن کامل مصاحبه پانیذ رحیمی، خبرنگار را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.