فرهیختگان: آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی در سخنرانی‌های متعددی که داشتند، همیشه بر اهمیت و حفظ زبان فارسی تاکید کرده‌اند. ایشان بارها نگرانی‌شان را نسبت به موضوع ابراز کرده‌اند. در 30 اردیبهشت ماه 1398 در جمعی از استادان زبان و ادبیات فارسی گفتند: راجع به زبان فارسی نگرانم، نگذارید زبان فارسی فرسوده و ویران شود.» تاکید و علاقه‌ ایشان به ادبیات فارسی، موضوعی بوده که نه‌تنها توجه اهالی ادبیات را جلب کرده، بلکه برای یک رهبر ویژگی جالب و منحصربه‌فردی حساب می‌شود.

ایشان در دیداری که روز سه‌شنبه 9 مرداد ماه با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان داشتند، به پیوند تاریخی و زبانی ایران و تاجیکستان اشاره کردند و گفتند: «زبان فارسی یکی از اشتراکات مهم ایران و تاجیکستان و افغانستان است و باید برای حفظ و گسترش این زبان و جلوگیری از برخی تلاش‌ها برای انزوای آن، همکاری‌های بیشتری انجام شود.» در گزارش پیش رو به اهمیت و جایگاه زبان فارسی در کشورهای دیگری غیر از ایران پرداخته‌ایم. 

زبان فارسی یکی از کهن‌ترین زبان‌های جهان است. تمدن کهن ایرانی نقش بسزا و قابل توجهی در ریشه‌دار بودن زبان فارسی دارد. ریشه‌های زبان فارسی به دوران باستان و تمدن‌های پیشرفته‌ای مانند هخامنشی، اشکانیان و ساسانیان بازمی‌گردد. این زبان در این تمدن‌ها به‌عنوان زبان رسمی و اداری مورد استفاده قرار می‌گرفت و در شکل‌گیری ادبیات، فلسفه و علوم مختلف نقش محوری داشت. این زبان در حیات بلندمرتبه خودش، قوایی فراتر از جغرافیای تاریخی خود یافته است. فارسی نه‌تنها به ایرانیان که به همسایه‌های دور و نزدیک ایران هویت بخشیده و به ارجمندی فرهنگ عمومی‌شان کمک کرده است.

 نگهبانان زبان فارسی در قلب آسیا

تاجیک‌ها قومی ایرانی هستند که در مناطق آسیای مرکزی، بخشی از افغانستان و شمال‌شرق خراسان بزرگ و ماورءالنهر سکونت داشته و دارند. این قوم در واقع نماینده یکی از قدرتمندترین تمدن‌های آسیای مرکزی هستند، به‌ویژه آن که قبل از ظهور ترکان در این ناحیه، در آنجا زندگی می‌کردند. زبان و ادبیات تاجیکی مانند زبان فارسی کنونی، از نظر تاریخی همان روندی را پیموده است که دیگر شاخه‌های زبان‌های ایرانی نو در منطقه وسیع شمال شرقی ایران، یعنی خراسان، شمال افغانستان و آسیای مرکزی، از همان دوران آغازین حمله اعراب به این نواحی پیموده‌اند.

  زبان فارسی در سرزمین رنگ‌ها
اگرچه مرزهای جغرافیای هندوستان از ایران فاصله دو هزار و 500 کیلومتری دارد اما از آن کشورهایی است که در زمینه‌های فرهنگی اشتراکات قابل توجهی با ایران دارد. برای بررسی گذشته و حال زبان فارسی در سرزمین هندوستان، لازم است تاریخچه‌ای از روابط فرهنگی ایران و هند را بدانیم. در اسناد و مدارک تاریخی، این ارتباط به بیش از دو هزار و 500 سال قبل می‌رسد، زیرا در سنگ‌نوشته‌های دوران هخامنشی نام هند آمده و در کتیبه‌های زمان آشوکا، پادشاه هندی تاثیر و نفوذ هنر ایرانی عصر هخامنشی مشهود بوده است. اما اگر از این بازه زمانی بیش از چند صد ساله رد شویم، می‌رسیم به زمان محمود غزنوی که زبان فارسی به‌طور نظام‌یافته وارد هندوستان شد. با شروع امپراتوری مغول‌ها در قرن شانزدهم فارسی به مدت 700 تا 800 سال زبان اداری و اصلی هندوستان بوده است. طی آن زمان کلیه مراودات، مکاتبات، نامه‌نگاری‌ها و اسناد دولتی که توسط شاهان و درباریان به سراسر جهان ارسال می‌شد، به زبان فارسی بود.

   سفر به دروازه‌های غرب
برحسب موقعیت جغرافیایی، روابط ایران و ترکیه‌ای‌ها، سابقه‌ای بسیار دیرینه دارد و به این سبب زبان فارسی نزد ترک‌ها دارای اهمیت است. اتفاقا یکی از عواملی که باعث انتقال زبان فارسی به کشورهایی در سرزمین غرب شد، از طریق ترک‌ها بود. به دلیل اینکه مدت زمانی ترک‌ها در سرزمین ایران ماندند و تا اندازه‌ای با فارسی آشنا شدند. ترک‌ها، فارسی را وسیله‌ای برای ایجاد انس و محبت و افزایش همبستگی‌ها دیدند و هرگز نسبت به این زبان این تصور را نداشتند که در پی سلطه سیاسی یا تحمیل فرهنگی به آنها قالب شده است. ترکان از راه‌های مختلف به زبان و ادبیات فارسی خدمت کرده‌اند، توجه و عنایت سلاطین ترک سبب شد در دربار سلجوقی‌ها محفل‌های مبتنی‌بر زبان فارسی شکل بگیرد و حتی به‌عنوان زبان رسمی مورد قبول قرار گرفت.

افغانستان
زبان فارسی یکی از زبان‌های رسمی ‌و رایج در افغانستان است. این زبان ریشه‌های عمیق در تاریخ و فرهنگ افغانستان دارد. آثار علمی ‌و ادبی گران‌سنگی به این زبان نشر شده است. شاعران و نویسندگان بزرگی چون حکیم سنایی، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، بیهقی، ابن‌سینا، فارابی، فردوسی، ناصرخسرو بلخی، بیدل، جامی، خواجه عبدالله انصاری و …اثرهای ارزشمندی را به این زبان خلق کرده‌اند. زبان فارسی زبان نیمی‌ از مردم افغانستان مثل مردم تاجیک، هزاره، ایماق، قزلباش، خلیلی و عرب می‌باشد. ۹۰ درصد مردم افغانستان زبان فارسی را می‌دانند، با آن سخن می‌گویند و تبادل اطلاعات می‏کنند. 

زبان‌ها چگونه قدرت می‌گیرند؟
کشورهای دیگر چگونه و از چه ابزارهایی برای گسترش و توسعه و سلطه زبانی خود استفاده می‌کنند؟ زبان فارسی با چه ابزاری می‌تواند در این زمینه فعال‌تر عمل کند؟ در حال حاضر، یادگیری زبان انگلیسی یکی از موضوعاتی است که اگر کسی آن را بلد نباشد، انگار در مسابقه‌ای شکست خورده است. زبان انگلیسی به‌عنوان پراستفاده‌ترین زبان در دنیا شناخته می‌شود. زبان انگلیسی با بیش از میلیارد نفر گوینده در جهان پراستفاده‌ترین زبان حساب می‌شود. این در حالی است که انگلیسی زبان مادری تنها ۳۷۰ میلیون نفر از این جمعیت را شامل می‌شود. یکی از نکته‌هایی که زبان انگلیسی را توانسته به این هژمونی برساند، رسانه است.

متن کامل گزارش مریم فضائلی، خبرنگار را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.