احسان شاه‌قاسمی؛ استاد دانشگاه: کافیست نگاهی به صفحاتتان در فضای مجازی بیندازید تا متوجه شوید این روزها مصرف گرایی ابعاد گسترده و زیادی پیدا کرده است.

مقوله «فرهنگ مصرف» روز به روز دستخوش تغییر و دگرگونی‌ست و نمونه‌های آن را می‌توان از محتوای رسانه‌های اجتماعی دنبال کرد، حالا این دیوار مجازی، درست جایی است که می‌توان بر روی آن، مانور تجملات را در سطح جهانی دید. ناگفته نماند این روزها مصرف گرایی ابعاد گستره و زیادی پیدا کرده است و حالا این دیوار مجازی، درست جایی است که می‌توان بر روی آن، مانور تجملات را در سطح جهانی دید.

بازخوانی جدید از فرهنگ مصرف تحت عنوان «آرمان» باعث شده هرچه افراد بیشتر و گران قیمت‌تر مصرف کند جایگاه بالاتری داشته باشد. شاید گمان کنید این موضوع تنها به اکانت‌های مجازی خلاصه می‌شود، اما این موضوع در همه ابعاد زندگی ورود پیدا کرده‌است. 

در سریال‌های نمایش خانگی شاهد آن هستیم که طبقات مرفه جامعه در خانه‌های بزرگ زندگی می‌کنند، ماشین‌های لوکس دارند، سیگار‌های گران قیمت می‌کشند و آنچه که در فرهنگ عامیانه به “ریخت و پاش” تعبیر می‌شود، جزئی از روند زندگی روزمره‌شان محسوب می‌شود. هرچند که نمایش مصرف‌گرایی به پلتفرم و شبکه خاصی بسنده نمی‌شود، اما نمایش آن، در فضای مجازی بیشتر از سایر مکان‌هاست.

نمایش ثروت و مصرف‌گرایی تبدیل به یک فرهنگ نوظهور شده که دیگر مربوط به طبقه اجتماعی و قشر خاصی نیست و این امر تنها نتیجه فعالیت رسانه‌های اجتماعی است. در چندسال گذشته، خرید و فروش لباس‌های استوک و تاناکورای اروپایی به‌صورت فزاینده‌ای افزایش داشته است. خرید و فروش کالاهای دسته دوم تنها به لباس خلاصه نمی‌شود، گوشی آیفون، لوازم خانگی و… جز اجناسیت که خرید و فروش می‌شود.

 در همه اقشار جامعه، این مصرف‌گرایی وجود دارد و حالا، رسانه‌های اجتماعی به‌عنوان بستری مناسب، با نبلیغ شبانه روزی مصرف گرایی و تجمل‌گرایی، به حاکمیت این پدیده نوظهور دامن می‌زنند. تورهای مسافرتی اقساط سفرهای خارجی بیشتر از هروقت دیگری مورد توجه قرار گرفته‌اند، زیرا افراد از اینکه در حساب‌های کاربری‌ مجازیشان عکس در کشور دیگری نداشته باشند احساس شرم می‌کنند.

شاید فکر کنید این آفت فرهنگی تنها به جان درخت کهن‌سال فرهنگ ایرانی افتاده است، خوشبختانه تابوهای فرهنگی-مذهبی در ایران ترمز سقوط آزاد فرهنگی شده است و این نمایش تجمل گرایی تنها به صفحات مجازی شخصی آن‌ها خلاصه می‌شود. در کشورهایی که آزادی هرنوع فرهنگ یک ارزش است، تبلیغات گسترده صفحات مجازی و افراد مشهور [آنچه اینفلوئنسر شناخته می‌شود]، در مجلات و تلویزیون و… انجام می‌شود.

سبک زندگی افراد لاکچری خواه ناخواه برای عده بسیار از دنبال کنندگانشان جذاب است و این معنا به ذهن متبادر می‌شود که بیشتر دنبال کنندگانشان زندگی مشابه آن را دوست دارند. هنگامی که تحلیل صفحات لاکچری‌ها دقیق‌تر می‌شود، به دو گانه رنج-لذت پی‌میبریم، افراد دنبال کننده در عین رنج بردن، لذت هم می‌برند.

 در همین دو گانه رنج-لذت یکی از مفاهیم مهم تحت عنوان “لذت بردن نیابتی” هویدا می‌شود. لذت نیابتی یعنی آنکه فرد دنبال کننده، با فرد لاکچری مورد نظرش سوار هواپیمای خاص می‌شود، به کوچه پس کوچه‌های پاریس قدم می‌گذارد و با حقه‌ای خاص، با تخیل خود در لذت شریک می‌شود. اما متوجه این نکته هم هست که در واقعیت چیزی اتفاق نیفتاده است. 

فرهنگی که همواره دارای نیم‌نگاهی به فرهنگی به غیر از فرهنگ خود است و لاکچری بودن را «ارزش» تلقی می‌کند به زودی دچار «فردگرایی» شده و از زندگی جمعی و ارتباطات که یکی از خصوصیات متمایز کننده فرهنگ ایرانی‌ست رو به نابودی می‌رود.

این موضوع هرچند که توسط حاکمیت و رسانه‌ها پنهان نگه داشته شود اما آنچه مسلم است جوامع تحت تاثیر فضای مجازی دیداری همچون اینستاگرام، آرمانِ جامعه‌ به «مصرف» تغییر پیدا کرده است و هر چه افراد گران‌تر مصرف کنند، جایگاه اجتماعی بالاتری خواهند یافت. اینها را به وضوح می‌توان در رسانه‌ها دید.