فرهیختگان: طی سه سال اخیر برنامه‌ای به نام «حسینیه معلی» در پنج فصل پخش شده که با رویکرد نوگرایی در ساخت برنامه‌های مناسبتی تولید شده است و خیلی زود تبدیل به یکی از جدی‌ترین برنامه‌های صداوسیما شد. این برنامه طرفداران و مخالفان سرسختی هم دارد. حسینیه معلی به اعتبار مسیر و هدفی که انتخاب کرده و با همین اختلاف نظرهاست که در کانون توجهات قرار گرفته است.
فعالان حاضر در این حسینیه تلویزیونی در طراحی برنامه شیوه‌ای را در پیش گرفتند که به لحاظ رویکردی ذیل یک ایده محوری قرار می‌گیرد؛ اینکه در حسینیه معلی به روی همه مردم باز است و قرار است آیینه تمام‌نمای آیین‌ها و مناسک حسینی باشد. ظاهرا حسینیه معلی برای پیدا کردن سوژه، کار سختی ندارد و کافی است به دل جغرافیای حسینی بزند و آیین‌های عاشورایی را به استودیوی برنامه بیاورد.
آنچه کار را سخت می‌کند تبدیل این حقیقت تاریخی به صورتی از تصویر، رنگ و نور است که تا اینجای کار از پس آن برآمده است. سازندگان این برنامه می‌توانند این شیوه‌ای که در پیش گرفتند را در سطح عمومی و فراتر از استودیوی برنامه به دل شهرها و نقاط مختلف ایران ببرند و سطوح تعاملی با مخاطب را از این چیزی که هست، گسترده‌تر کنند. تحقق چنین هدفی دور از دسترس نیست چون به لحاظ مفهومی با موضوعی سروکار دارند که به امر ملی نزدیک است و در عین حال زبانی جهانی دارد.
با سعید ستودگان تهیه‌کننده این برنامه، درباره «حسینیه معلی» و کلان ایده‌ای که برای این پروژه تلویزیونی درنظر گرفتند، به گفت‌وگو نشستیم. بخش‌هایی از متن این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
عده‌ای از نقدکنندگان، فصل اول «حسینیه معلی» را رقیب فصل‌های بعد این برنامه می‌دانند و در بخشی از نقدهایشان می‌خوانیم که این برنامه به تکرار افتاده است. شما با این موضوع موافق هستید و اینکه این برنامه قرار است تا کجا ادامه پیدا کند؟
دو سال پیش که فصل اول «حسینیه معلی» را شروع کردیم یک هدف کلی داشتیم و آن هم اینکه ویژه‌برنامه‌ای در ایام دهه اول محرم ساخته شود و به میراث عزاداری در سراسر دنیا بپردازد. پیش از این، چنین برنامه‌ای ساخته نشده بود و ما هم تجربه اول‌مان بود. با توجه به برنامه‌ریزی‌هایی که داشتیم هیچ نقصی در کار نبود، با این حال تجربه بازخورد گرفتن از مخاطب را نداشتیم. فصل اول که پخش شد بازخوردها خیلی خوب بود. ما برنامه را در دو بخش در نظر گرفته بودیم؛ اول حضور آیین‌ها از شهرهای مختلف و دیگری محوریت مداحی کردن برای حضرت سیدالشهدا(ع).
از فصل اول استقبال خوبی شد و ما به نقاط قوتی که داشتیم توجه کردیم و آن را در محرم 1402 تقویت کردیم. سعی کردیم ضعف‌ها برطرف شود تاجایی که «حسینیه معلی» در محرم سال 1402 پربیننده‌ترین برنامه تلویزیون و پربیننده‌ترین برنامه معارفی تاریخ صداوسیما شد.
در سال 1403 هم همین کار را کردیم و در عین حال به نوآوری‌هایی که پیش از این در معلی سال 1402 شکل گرفته بود، توجه داشتیم. برای آنهایی که از تکرار صحبت می‌کنند باید بگویم در ایران آنقدر آیین‌هایی مذهبی بکر و ناب درباره عزاداری سیدالشهدا وجود دارد که از لحاظ محتوایی تا 20 سال آینده هم برنامه به تکرار نمی‌افتد.
در سال 1402 آیین‌هایی را داشتیم که شلوغ بودند. مثل آیین 110 نفری که مربوط به شاهرودی‌ها بود. مردم از این برنامه استقبال کردند و دوست داشتند آیین عزاداری در شهرهای دیگر را ببینند و ما این را تقویت کردیم و «حسینیه معلی» بزرگ‌تر شد.
در نمایش آیین‌هایی که در برنامه امسال داریم حداقل نفرات، بین ۸۰ تا ۹۰ نفر است. حتی اجراهایی داشتیم که به ۱۵۰ نفر و حتی ۴۰۰ نفر می‌رسید. کسانی که از شهر خودشان و روستای خودشان تشریف آورده و اجرای برنامه می‌کنند. از آن طرف استقبال مردم به قدری زیاد بود که اگرچه ما در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۵۰ نفر میهمان در برنامه داشتیم اما حالا هر شب حدود ۱۲۰۰ نفر میهمان در استودیو حضور دارند. ما از فصل‌های گذشته‌مان نقاط ضعف و قوت‌مان را آنالیز می‌کنیم و براساس آن برنامه‌ریزی‌های جدید را چیده‌ایم.
عزاداری‌هایی که دسته‌جمعی هستند، در این فصل از معلی بیشتر به چشم می‌آید. شما در آنالیزهایتان نسبت به فصل اول معلی تا به حال به این نکته رسیده‌اید که شیوه برگزاری آیین‌ها را به سمت جمعی شدن ببرید یا عامل دیگری در این تصمیم موثر بوده است؟
محرم ۱۴۰۱ مرکز تحقیقات صداوسیما یک نظرسنجی انجام داد که در مورد برنامه‌های تلویزیونی غالبا انجام نمی‌شود و در اکثر موارد برای برنامه‌های نمایشی انجام می‌شود. این نظرسنجی پیگیری می‌کرد که برنامه‌ها چه اثری روی مخاطب گذاشته‌اند. این نظرسنجی اولین بار برای برنامه حسینیه معلی انجام شد و نتایج حیرت‌انگیزی برای خود کارشناسان مرکز تحقیقات صداوسیما در پی داشت. براساس این نظرسنجی، مشخص شد که نمایش آیین‌های مذهبی در حسینیه معلی، تاثیر ویژه‌ای روی مخاطبان داشته است و مطابق بازخوردهایی که گرفتیم، تصمیم بر این شد که آیین‌های مذهبی که مربوط به مردم و مناطق مختلف کشور است را بیشتر کنیم.
طبیعتا تفاوت برنامه‌های مختلف تلویزیونی با سوژه‌های آنها مشخص می‌شود و شما در حرف‌هایتان گفتید ما به قدری سوژه داریم که می‌توانیم تا 20 سال آینده هم برنامه‌ای نو بسازیم. آیا در ابتدای راه ساخت حسینیه معلی فکر می‌کردید که با این تعداد سوژه مواجه شوید؟
تیم‌های سردبیری ما از ماه شعبان سرکشی به روستاها و شهرستان‌های مختلف را شروع کردند تا با آیین‌های مختلف عزاداری آشنا شوند اما واقعیتش این است که خودمان فکرش را نمی‌کردیم که تا این اندازه ذخایر عظیم و غنی در باب سوگواری حضرت سیدالشهداء داشته باشیم. بچه‌های ما به یک روستای دور از مرکز استان با جمعیت 290 نفری مراجعه کردند و آیین‌های حیرت‌انگیزی در باب عزاداری محرم مشاهده کردند. بعد از اینکه به روستایی در 20 کیلومتری آن رفتند، با آیین‌هایی به‌کلی متفاوت و غنی در مورد قیام عاشورا روبه‌رو شدند. واقعا ما هرچقدر برای دستیابی بیشتر به این آیین‌ها تلاش می‌کنیم حیرت‌زده‌تر می‌شویم.
در مصاحبه سال قبل گفته بودید که اهالی حسینیه معلی معتقدند که امام حسین(ع) و آیین سوگواری‌اش متعلق به همه است و در حسینیه معلی به روی همه باز است. آیا همچنان با همین نگاه و نقشه راه برنامه را پیش می‌برید؟
بله، ما از شمالی‌ترین شهرها و روستاها تا جنوبی‌ترین نقاط در کشور با گویش‌های گوناگون و اقوام مختلف به حب امام حسین(ع) و اهل بیت واقفیم و در این زمینه با هم هم‌راستا هستیم.
در این فصل هم شاهد تغییراتی در تیم ذاکرین حسینیه معلی بودیم. انتخاب و تغییر این ذاکرین بر چه مبنایی است؟
این نکته‌ای که گفتید مختص این فصل نیست و از فصل اول، ذاکران و مداحان تغییر کردند. ظرفیت مداحان اهل بیت در کشور ما پرخیر و برکت است و الحمدلله دست ما برای دعوت از افراد باز است. ما متناسب با هدف‌گذاری که برای هر فصل داریم از ذاکرین اهل بیت دعوت می‌کنیم. ان‌شاءالله در سال‌های آینده اگر عمری بود و حسینیه معلی را قرار بود بسازیم از همه بزرگوارانی که حضور داشتند و کسانی هم که نیامدند دعوت خواهیم کرد. اینجا حسینیه است و درش به روی همه باز است.
برای ایام ماه صفر هم برنامه‌ای دارید؟
«حسینیه معلی» مختص به دو فصل در سال است؛ یکی ایام دهه اول ماه محرم و دیگری ویژه ایام شعبانیه.
متن کامل گفت‌وگوی مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ را با سعید ستودگان در روزنامه فرهیختگان بخوانید.