زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: پروژه چندمنظوره‌ای که در کنار تامین آب مورد نیاز برای کشاورزی در مناطق خشک هدف‌گذاری‌شده در این پروژه امکان تولید برق را هم برای دولت سریلانکا فراهم می‌کند؛ پروژه‌ای که نشان‌دهنده قدرت بالای علمی و اجرایی کشور در حوزه ساخت سدهای آبی با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز است. اهمیت اجرای این پروژه برای کشور را می‌توان از لابه‌لای صحبت‌های رئیس‌جمهور سریلانکا پیدا کرد؛ چراکه به گفته او بدون تکنولوژی و فناوری که در ایران وجود داشت و به این کشور منتقل شد، انجام این پروژه و انحراف آب برای سریلانکا غیرممکن بود. مولفه دیگر در صحبت‌های عالی‌ترین شخص اجرایی کشور سریلانکا شناخته‌شده بودن مهارت و تکنولوژی‌های مهندسان ایران است، به‌طوری که انیل ویکرمسینگه در مراسم بهره‌برداری از ابرپروژه اومااویا گفته بود: «امروز در دنیای مدرن مهارت‌ها و تکنولوژی‌های مهندسان ایران شناخته شده و مهارت‌های فناورانه شما در همه حوزه‌ها موجود است. شما نمونه و مثال کشوری هستید که با خوداتکایی توانستید پیشرفت را محقق کنید.» رئیسی نیز در این مراسم به القائات غربی‌ها برای عدم توانایی ایران در ساخت سد اشاره و عنوان کرده بود: «مغرب زمین می‌خواست القا کند که فقط دانش و تکنولوژی در اختیار آنهاست ولی دستان توانای متخصصان و دانشمندان ایرانی امروز نه‌فقط در ایران بلکه در سراسر قاره آسیا و در کشورهای منطقه کارهای بزرگی را رقم زده و در حال رقم زدن است.» این اظهارنظرها نشان می‌دهد کار مهندسان ایرانی در سریلانکا فراتر از ساخت‌وساز یک سد آبی بوده و قدرت کشور را به رخ دنیا کشیده است.
7 ویژگی ابرپروژه «اومااویا» که قدرت کشور را به رخ دنیا می‌کشد
ابرپروژه‌های خارجی همیشه هم برای کشور مصرف‌کننده و هم ارائه‌کننده خدمات از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. پروژه‌هایی که علاوه‌بر به تصویر کشیدن مهارت علمی و فناوری، می‌تواند درآمدزایی ارزی به‌همراه داشته باشد. از این رو افتتاح ابرپروژه‌ای مانند سد «اومااویا» به‌دلیل کاربرد چندمنظوره می‌تواند تاثیری دوچندان برای کشور در عرصه جهانی داشته باشد؛ پروژه‌ای که اواخر هفته گذشته و همزمان با سفر رئیسی به کشور سریلانکا و با حضور رئیس‌جمهور آن کشور افتتاح شد تا ماحصل عملکرد 400 مهندس ایرانی به‌صورت رسمی به بهره‌برداری برسد. در ادامه نگاهی داشتیم به پنج ویژگی بارز این ابرپروژه که در ادامه می‌خوانید.
1. سدآبی با کارکرد چندمنظوره برای سریلانکایی‌ها
یکی از ویژگی‌های اصلی این ابرپروژه را باید چندمنظوره بودن آن دانست؛ پروژه‌ای که درکنار داشتن دو سد، یک تونل انتقال آب و دو واحد نیروگاه زیرزمینی برق آبی هم دارد و این ویژگی اجازه تولید برق تا ظرفیت 120 مگاوات را به دولت سریلانکا می‌دهد. مهندسان ایرانی در این پروژه یک سد روی رودخانه اومااویا در ناحیه پاهول‌پولا احداث کرده‌اند تا آب رودخانه از طریق تونلی به طول حدود 3.7 کیلومتر که تونل انتقال‌دهنده آب خواهد بود، به داخل مخزن سد دیگری به‌نام دیرابا- که روی رودخانه ماهاتوتیلااویا احداث‌شده- هدایت می‌کنند. در مرحله دیگر آب به یک تونل بلند آبرسان به‌طول حدود 15.2 کیلومتر و یک شفت قائم هدایت و به یک نیروگاه زیرزمینی منتقل می‌شود. درنهایت آب از طریق یک تونل دیگر مسیر 3.6 کیلومتری به‌سمت رودخانه آلیکوتااویا که شاخه‌ای از رودخانه کریندی‌اویا محسوب می‌شود، حرکت می‌کند تا هدف نهایی از ساخت این ابرپروژه را به نتیجه برساند که آن، انتقال 145 میلیون مترمکعب آب در سال برای زمین‌های کشاورزی مناطق خشک برای کشاورزی است.
2. ساخت اولین شفت قائم برای نیروگاه‌های آبی
ساخت شفت قائم در این پروژه با ارتفاع 595 ساخت طولانی‌ترین شفت برای این ابرپروژه را باید یک امتیاز برای مهندسان ایرانی دانست. شفت در مهندسی عمران به گذرگاه عمودی یا شیب‌دار زیرزمینی گفته می‌شود که حفر کردن آن به‌طول بیش از 600 متر نیازمند دانش بالایی است. به‌طوری‌که محمدعلی دورعلی، استاد دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف و طراح این شفت پیش‌تر در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفته بود: «نصف این شفت عمومی در پروژه در زمانی کمتر از یک‌چهارم روش‌های رایج انجام شده است.» موضوع دیگر نحوه نصب این شفت بود که به‌دلیل نصب از بالا به پایین برخی با آن مخالف بودند اما درنهایت مهندسان ایرانی توانستند روش جدیدی را برای این کار انجام دهند.
3. مشارکت 400 مهندس ایرانی در ساخت سازه‌ای با وزن فلزی 1000 تن
متخصصانی که از میان آنها 400 نفرشان مهندسان ایرانی بودند و پروژه نیز تماما زیرنظر مهندسان کشورمان انجام شد، نشان‌دهنده پتانسیل بالای ایران در راهبری و تامین نیازهای این پروژه است. نکته دیگر اینکه شرکت اجراکننده این پروژه به‌خاطر فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه مانند ساخت جاده دسترسی و تامین آب برای مردم محلی توانست از دولت سریلانکا نشان عالی مسئولیت اجتماعی دریافت کرد.
4. تامین آب برای 5 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی
با ساخت این سد چندمنظوره، عملا امکان تامین آب مورد نیاز برای پنج‌هزار هکتار از اراضی کشاورزی منطقه خشک جنوب شرقی سریلانکا فراهم شده است. به‌عبارت دیگر حالا ظرفیت انتقال 145 میلیون مترمکعبی این آب توسط ابرپروژه اومااویا از منطقه پرباران به مناطق خشک که در ۲۳۰ کیلومتری شرق پایتخت این سریلانکا واقع شد، باعث رونق کشاورزی در این منطقه خواهد شد. از طرف دیگر تامین برق این مناطق هم از سر همین نیروگاه انجام می‌شود.
5. تحریم‌ها نتوانست حکم توقف ابرپروژه باشد
با وجود اینکه این پروژه نزدیک به 14 سال بعد از برند ایران در مقابل ایتالیایی‌ها برای کارفرما شدن در این پروژه به بهره‌برداری رسید اما نمی‌توان نقش تحریم‌ها در محدودیت‌های بانکی، تاخیر کارفرما در پرداخت و حتی تعلیق موقت پروژه ناشی از مسائل ناشناخته زمین‌شناسی، در برهه‌های مختلف را نادیده گرفت که قطعا در کاهش سرعت این پروژه نقش بسزایی داشته است. البته در این میان نمی‌توان برخی چالش‌ها مانند کمبود سیمان، آرماتور و سایر نهاده‌ها در بازار سریلانکا، قطعی مکرر برق و کمبود گازوئیل را نادیده گرفت ولی با همه این اتفاقات، مهندسان ایرانی توانستند این پروژه را به بهره‌برداری برسانند.
6. ارائه مقالات علمی از دل پروژه اومااویا در کنگره جهانی تونل
این ابرپروژه دستاوردهای علمی قابل‌توجهی به‌همراه داشته باشد، به‌طوری‌که مهندسان حاضر در آن 13 مقاله مرتبط با آن را در کنگره‌های جهانی تونل در سال‌های 2016 در آمریکا؛ 2017 در نروژ؛ 2019 در ایتالیا و 2020 در مالزی ارائه دادند که همه آنها نیز به چاپ رسیده است. همچنین چاپ 11 مقاله در بخش‌های مختلف در کنگره جهانی تونل 2022 در کشور دانمارک- که همگی توسط مهندسان این پروژه بودند- نشان می‌دهد دستاوردهای علمی مربوط به این پروژه از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است و تازه‌های علمی جدیدی را به حوزه مهندسی عمران و سدسازی دنیا اضافه کرده است.
7. ارزآوری 530 میلیون دلاری برای کشور
530 میلیون دلاری که از سوی دولت سریلانکا برای ساخت این سد چندمنظوره اختصاص پیدا کرده بود، هرچند در پیچ‌وتاب تحریم با چالش‌های زیادی همراه شد اما از لحاظ ارزآوری نمی‌توان اهمیت آن را نادیده گرفت. از طرف دیگر چنین پروژه‌هایی طبیعتا باعث ایجاد شغل در داخل کشور می‌شوند.
آمارهای صادرات خدمات فنی و مهندسی چه می‌گوید؟
از آورده‌های این پروژه برای سریلانکایی‌ها که بگذریم، باید عنوان کرد افتتاح رسمی ابرپروژه «اومااویا» نشان می‌دهد کشور توانایی خوبی در صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشورهای مختلف دارد. توانایی‌ای که علاوه‌بر برتری علمی، می‌تواند ارزآوری قابل‌توجهی هم داشته باشد. از طرف دیگر نمی‌توان این مولفه را هم نادیده گرفت که امروزه نیاز به دریافت خدمات فنی و مهندسی در عرصه‌های متفاوت اجتناب‌ناپذیر است و می‌توان از این حوزه به‌عنوان یکی از بازوهای درآمدی ارزی استفاده کرد. حجم بازار مربوط به صنعت خدمات مهندسی به قدری بالا هست که کشورها نتوانند به‌راحتی از کنار آن بگذرند و البته اجازه ندهند تا کشور جدیدی هم در این زمینه قد علم کند. علی نقوی، کمیسیون خدمات فنی و مهندسی و احداث اتاق ایران در بهمن‌ماه سال گذشته اعلام کرد از سال 1373 تا 1399، تعداد 900 پروژه به‌عنوان خدمات مهندسی از کشور صادر شده و در این میان 21 کشور جهان از جمله کشورهای آسیای‌میانه، جنوب خلیج‌فارس، آفریقا، آمریکای‌لاتین، روسیه، قفقاز، عراق، جنوب شرق آسیا جامعه هدف بوده است. یکی دیگر از نکات قابل‌توجه در صحبت‌های این مقام مسئول حجم کل صادرات خدمات مهندسی در دنیاست. به گفته او این حجم در جهان 20.2 تریلیون و حجم کل صادرات خدمات مهندسی ایران 2.032 میلیارد دلار در سال 1400 بوده است، هرچند که این رقم نسبت به سال 1399، با رشد حدود 0.09 درصدی همراه شده است. البته آمار ارائه‌شده از سوی گمرک ایران نشان می‌دهد این میزان در سال گذشته به 1.3 میلیارد دلار رسیده است. در این میان نگاهی به کشورهای دیگر نشان می‌دهد که این حوزه از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طوری که حجم بازار خدمات مهندسی در آمریکا در سال 2021 به 253.8 میلیارد دلار رسیده بود و پیش‌بینی‌ها آن بود که این میزان تنها تا سال 2022 به 1.5 تریلیون دلار برسد. جالب اینجاست که صنعت خدمات مهندسی نزدیک به چهار درصد از تولید ناخالص داخلی آمریکا را تشکیل می‌دهد. درآمد از این بخش نیز در کشور چین از 570.5 میلیارد دلار در سال 2015 به 885.6 میلیارد دلار در سال 2020 رسیده که نشان می‌دهد چینی‌ها هم تمرکز ویژه‌ای روی درآمدزایی از این بخش داشته‌اند. با وجود اینکه درآمد ایران از صادرات خدمات فنی و مهندسی رقم بالایی نیست، اما می‌توان از پتانسیل بالای کشور در حوزه فنی و مهندسی غفلت کرد. براساس آمار ارائه‌شده از سوی وزارت علوم در سال 1401، تنها در شاخه فنی و مهندسی 230 هزار فارغ‌التحصیل داشتیم که از میان آنها نزدیک به 111 هزار نفر شاغل بوده‌اند؛ این مهم نشان می‌دهد که آمار اشتغال در این میان 48 درصد است و طبیعتا می‌توان با افزایش ارائه خدمات مربوط به این حوزه از یک سو هم زمینه را برای ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان این حوزه بیش از گذشته فراهم کرد و هم ضمانت جهانی برای حضورپررنگ‌تر در عرصه دنیا داشت.
نگاهی به پروژه‌های دیگر ایران در حوزه فنی و مهندسی
دولت سیزدهم سیاست همسایگی را در پیش گرفته و تلاش دارد در گام اول تعامل با کشورهای اطراف را در دستور کار قرار دهد تا از این طریق بتواند سرعت تبدیل شدن ایران به قدرت اقتصادی و تکنولوژی در عرصه جهانی را بیش از پیش کند. البته این مهم باعث نشده ایران تنها در خاورمیانه محدود شود، بلکه در حال حاضر اجرای چندین پروژه مختلف در حوزه فنی و مهندسی خارج از مرزهای کشور از سوی مهندسان ایرانی دنبال می‌شود که هر کدام می‌تواند به سهم خود نقشی در شناخته‌تر شدن ایران داشته و به‌تبع آورده‌های مالی را نیز برای کشور به همراه داشته باشد.
1.ساخت 6 تصفیه‌خانه آب در کشور سودان
پروژه‌های زنجیره‌ای که تنها در طرح «اُم‌مغد»، ظرفیت اسمی 75 هزار مترمکعبی و ظرفیت آب‌دهی 90 هزار مترمکعبی در روز در نظر گرفته شده تا بتوان مصارف آب آشامیدنی منطقه شمال استان الجزیره با پوشش جمعیتی بالغ بر یک میلیون نفر را از طریق این تصفیه‌خانه تامین کرد.
2.مشارکت در ساخت بلندترین سد جهان در تاجیکستان
سدی با حجم آب ۱۴میلیارد مترمکعب، ۳۶۰۰ مگاوات نیروگاه و ۱۰۰ کیلومتر تونل که به‌عنوان مرتفع‌ترین سد جهان شناخته شده یکی از پروژه‌های ارزشمند در کل منطقه به شمار می‌رود. این پروژه که از دوران شوروی آغاز شده یکی از بزرگ‌ترین نیروگاه‌ها در آسیای میانه محسوب می‌شود که قدرت تامین نیروی برق و آب برای تمام آسیای میانه را دارا خواهد بود. در این پروژه مهندسان ایرانی نیز حضور جدی ایفا می‌کنند.
3.ساخت نیروگاه برق در لاذقیه سوریه
این نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت ۵۴۰ مگاوات؛ قرار است ظرف مدت ۳۴ ماه همراه با خط انتقال لوله گاز به طول ۷۵ کیلومتر از بانیاس به لاذقیه از سوی یکی از شرکت‌های داخلی براساس قراردادی بین وزارت برق سوریه و طرف ایرانی ساخته شود. قرارداد اجرای این طرح پیش از این برای نیروگاه سویدیه سوریه به امضا رسیده بود که به دلیل وقوع جنگ در این کشور اجرای این پروژه متوقف شده بود.
برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.