به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، روز گذشته، حسن روحانی، رئیس‌جمهور در مراسم گرامیداشت هفته کارگر که در سالن اجلاس سران برگزار شد با اظهار خوشحالی از میزان اشتغال ایجاد‌شده در دولت دوازدهم اعلام کرد که در سال 96، اشتغال خالص ایجاد‌شده افزون بر 800 هزار شغل بوده و تعداد شاغلان در سال 96، به بیش از 23 میلیون و 300 هزار نفر رسیده است. وی همچنین اذعان کرد که طی سال‌های 86 تا 91 اشتغال خالص در جامعه صفر بوده است. این جمله رئیس‌جمهور نشان می‌دهد اشتغال ایجادشده در طول سال 96، 800 هزار برابر آن سال‌ها بوده است، عددی که از منظر کارشناسان اقتصادی کمی عجیب و غیرقابل باور به نظر می‌رسد.

  آیا آمار رئیس‌جمهور درست است؟

آمارهایی که هرازچندگاهی از سوی رئیس‌جمهور و معاونانش در حوزه‌های مختلف ارائه می‌شود، چند سوال را به ذهن متبادر می‌کند؛ نخست اینکه اعداد و ارقام این آمار تا چه میزان به واقعیت نزدیک است؟ دوم اینکه منظور رئیس جمهور از اشتغال خالص در کشور چیست؟ آیا اشتغال خالص می‌تواند مبنای محاسبه میزان اشتغال و بیکاری در کشور باشد؟

پیش از پاسخ به این سوالات باید به تاریخ تولد واژه «اشتغال خالص» رجوع کرد. در روزهای آغازین سال ۱۳۹۲، معیار آماری جدیدی از سوی یکی از کارشناسان اقتصادی کشور وارد ادبیات آماری کشور شد. مسعود نیلی در یک برنامه تلویزیونی آمار ارائه‌شده از سوی مرکز آمار وقت را غیرواقعی دانست و با نکوهش عملکرد دولت‌های نهم و دهم اشتغال ایجادشده طی سال‌های ۸۴ تا ۹۱ را تنها حدود ۷۰ هزار شغل دانست. بعد از این گفت‌وگو و ایجاد واکنش‌های مختلف در فضای اقتصادی و رسانه‌ای کشور، وی در توجیه ادعای خود درباره ایجاد ۷۰ هزار شغل در طول هشت سال گذشته، به رونمایی از واژه جدیدی به نام اشتغال خالص پرداخت و در گفت‌وگویی عنوان کرد: «آنچه در بازار کار از اهمیت برخوردار است تعداد کل شاغلان در آن اقتصاد است، چراکه ممکن است خیلی بیشتر از تعداد شغل‌هایی که در اقتصادی ایجادشده شغل‌هایی در آن اقتصاد از بین رفته باشند.»

بعد از مشاوره‌‌های مسعود نیلی به حسن روحانی در آن سال‌ها، روحانی در سال 92 در دیدار با نمایندگان خانه ملت وضعیت اقتصادی کشور را منفی ارزیابی کرد و گفت: «بر اساس گزارش‌های مرکز آمار بین سال‌های 85 تا 90 رقم اشتغالزایی سالی 14 هزار نفر بوده است.»

میرتاج‌الدینی، معاون احمدی‌نژاد در آن سال‌ها با انتقاد از اظهارنظر رئیس‌جمهور مبنی‌بر ایجاد سالانه‌تنها 14 هزار اشتغال در طول فعالیت دولت نهم و دهم از ارائه گزارش کامل اشتغال‌آفرینی دولت احمدی‌نژاد خبر داد و اعلام کرد که این اظهارنظرهای کارشناسی نشده به‌عنوان سند باقی می‌ماند. روحانی در شرایطی آمار اشتغال در دولت گذشته را نفی و آمار جدیدی از میزان اشتغال ایجادشده در دولت خودش ارائه می‌دهد که وضعیت اقتصادی و نرخ بیکاری در کشور، به خودی خود، گویای وضعیت اشتغال در کشور است. ایجاد 800 هزار شغل در سال 96 موضوعی است که کارشناسان اقتصادی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به تحلیل آن پرداخته‌اند.

  علائم اشتغالزایی در کشور مشهود نیست

جمشید پژویان، اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به اینکه در حال حاضر تشکیلات یا نهادی که بتواند آمار دقیقی از میزان اشتغال و بیکاری در کشور ارائه دهد، وجود ندارد، گفت: «وقتی اعلام می‌شود که 800 هزار شغل خالص در کشور ایجاد شده است، باید بازخوردهای آن نیز در جامعه مشهود باشد. در واقع با ایجاد 800 هزار شغل باید بنگاه‌های جدید اقتصادی یا محلی برای کسب وکار نیز ایجاد شده باشد.»

وی معتقد است که ایجاد و رونق بنگاه‌های اقتصادی جدید با میزان تقاضای مردم رابطه‌ای تنگاتنگ دارد. به عبارت دیگر هر اندازه تقاضا افزایش یابد، ضرورت تشکیل بنگاه ‌اقتصادی نیز دوچندان می‌شود.»

به گفته پژویان ظواهر امر نشان می‌دهد که در سال‌‌های اخیر بخش‌هایی از اقتصاد از دور فعالیت خارج شده‌ است و تعداد بنگاه‌های جدید اقتصادی نیز چندان قابل توجه نیست، لذا با توجه به این علائم ایجاد 800 هزار شغل، رقم اغراق‌آمیزی است.

وی ادامه داد: «در دهه‌های گذشته دولت‌‌ها تلاش کردند با ایجاد اشتغال در سازمان‌های دولتی، مانع افزایش نرخ بیکاری در کشور شوند، اما در سال‌های اخیر، استخدام‌های دولتی به دلیل کاهش بودجه‌های دولتی به‌شدت کاهش یافته و در مواردی نیز به صفر رسیده، بنابراین در این قسمت نیز شغل ایجاد نشده و میزان بیکاری افزایش یافته است.»

  ملزومات اشتغالزایی

آلبرت بغزیان، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تاکید کرد: «ایران به صورت بالقوه قابلیت ایجاد بیش از 800 هزار شغل خالص را دارد، اما با توجه به شرایط اقتصادی کنونی در کشور، بالفعل کردن این ظرفیت‌ها، کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد.»

به گفته وی اگر دولت میزان اشتغال خالص ایجادشده در سال گذشته را بر مبنای یک ساعت کار در روز محاسبه کرده باشد، ایجاد 800 هزار شغل منطقی به نظر می‌رسد، اما اگر مبنای محاسبه میزان اشتغالزایی بر اساس تعداد شاغلانی باشد که مخارج و هزینه‌های یک خانواده را تامین می‌کنند، محاسبه دقیقی نخواهد بود. بغزیان معتقد است که زیرساخت‌های مورد نیاز برای ایجاد 800 هزار شغل خالص در کشور، مانند حلقه‌های یک زنجیر به یکدیگر متصل است. اشتغال با تولید ایجاد می‌شود. تولید نیازمند سرمایه‌گذاری و تقاضاست. تقاضا باید به مسیر استفاده از کالای ایرانی هدایت شود. کالای ایرانی با کاهش واردات کالای خارجی افزایش می‌یابد و در صورت افزایش تقاضا، تولید و اشتغال رونق می‌گیرد.

این اقتصاددان یکی از موانع ایجاد اشتغال را افزایش واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای عنوان و بیان کرد: «از مهم‌ترین راه‌های دستیابی به توسعه اقتصادی و افزایش اشتغال در کشور، حمایت از کالای ایرانی است.»

  سالانه تعدادی شغل از دست می‌دهیم

نایب‌رئیس کمیسیون مالیات، کار و تامین اجتماعی اتاق بازرگانی ایران نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «با توجه به مشکلات موجود در حوزه کسب‌وکار و چالش‌هایی که اقتصاد کشور با آن دست‌و پنجه نرم می‌کند، ایجاد 800 هزار شغل خالص چندان واقعی نیست.»

جلیل کاربخش‌راوری افزود: «دولت موظف است فضای کسب‌وکار را بهبود بخشد، اما نه‌تنها در بهبود این فضا هیچ‌تلاش محسوسی نداشته، بلکه در حوزه‌های دیگر از جمله تامین مالی نیز نتوانسته است عملکرد موفقی داشته باشد.»

به گفته وی تا زمانی که مشکلات ایران در حوزه روابط بین‌الملل حل و فصل نشود، وضعیت اقتصادی و فضای کسب‌وکار نیز بهبود نخواهد یافت. دولت به‌رغم وعده‌های خود مبنی‌بر کوچک‌سازی و واگذاری بسیاری از امور به بخش خصوصی، در عمل اقدام خاصی انجام نداده است. در واقع دولت پایبند به اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 نیست.

کاربخش‌راوری ادامه داد: «در حال حاضر، سالانه تعداد زیادی از شاغلان به دلایل متعددی بیکار می‌شوند و شغل خود را از دست می‌دهند. به عبارت دیگر در کشور ما، سالانه تعدادی شغل از بین می‌رود و اگرچه اشتغال‌های جدید ایجاد می‌شود، اما به اندازه‌ای نیست که آمار 800 هزار شغل خالص را ارائه دهد.»

وی معتقد است در حال حاضر و با وجود فشارهای اقتصادی که از هر سو، بخش خصوصی را در فشار قرار داده‌ و بسیاری از فعالان اقتصادی را ورشکسته و بنگاه‌های اقتصادی آنها را تعطیل کرده‌، دولت نیز وعده خود برای کوچک‌سازی بدنه خود را تحقق نبخشیده است، چه رسد به ایجاد 800 هزار شغل!

  اشتغال در کدام حوزه‌ها به وجود آمده؟

محمد کهندل، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی درباره صحت این آمار به «فرهیختگان» گفت: «متاسفانه گفتمان دولت به شکلی طرح می‌شود که حتی اگر آمار درستی نیز بدهند کسی باور نمی‌کند. کاش رئیس‌جمهور می‌گفت که این تعداد شغل در کدام بخش اقتصاد رخ داده است؟ کدام بخش از اقتصاد تحرک قابل توجهی داشته که چنین اشتغالی را شاهد هستیم؟ وضعیت اقتصادی کشور در بخش غیرنفتی مثل سال گذشته است و اتفاقی نیفتاد. با این شرایط چگونه می‌توان این آمار را قبول کرد؟ البته ما خوشحال می‌شویم و امیدواریم این اتفاق افتاده باشد ولی باور این موضوع با توجه به واقعیت‌های اقتصادی دور از ذهن و باورنکردنی است.»

کهندل درباره پیش‌نیازهای ایجاد این تعداد شغل گفت: «اشتغال نتیجه سرمایه‌گذاری است. قبلا درباره سرمایه‌گذاری خارجی حرف‌هایی را بیان می‌کردند اما اتفاقی نیفتاد. امضای تفاهمنامه به معنی سرمایه‌گذاری و تولید اشتغال و افزایش تولید ناخالص داخلی نیست. همچنین دولت در بودجه سال گذشته سرمایه‌گذاری قابل توجهی نداشته است. نکته دیگر این است که متاسفانه آنقدر شرایط فعالیت‌های سفته‌بازی برای نقدینگی کشور جاذبه دارد که کسی در بخش خصوصی به سمت سرمایه‌گذاری و تولید شغل حرکت نمی‌کند.»

وی افزود:‌ «وقتی بازار دلار و طلا جاذبه‌های بسیار وسوسه‌کننده‌ای دارد، چگونه می‌شود باور کرد که در این شرایط بخش خصوصی منابعش را برای تولید هدایت کند. شرایط مهیا نیست و‌ ای کاش دولت تلاش می‌کرد با از بین بردن جاذبه‌های فعالیت‌های سفته‌بازانه و ثروت‌های بادآورده، سرمایه‌گذاری در اقتصاد شکل بگیرد. با وجود این جاذبه‌ها حرف از اشتغال زدن حرف درست و مورد پذیرشی نیست. در واقع در بخش واقعی اقتصاد انحراف نقدینگی اتفاق افتاده است. اگر دولت اقدامی می‌کرد که نقدینگی به سمت تولید هدایت شود می‌شد باور کرد که این اشتغال صورت گرفته است.»

  نرخ رشد چیز دیگری می‌گوید

ابراهیم بهادرانی، مشاور رئیس اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تحلیل خود از 800 هزار شغل را این‌گونه بیان داشت: «دوگونه می‌توان به این آمار نگاه کرد، نگاه مبنایی این است که در اقتصاد ما به ازای هر یک درصد رشد، 100 هزار شغل ایجاد می‌شود. رشد اقتصادی سال 96 کمتر از این بود که این مقدار شغل را ایجاد کند. اما می‌توان اقداماتی را صورت داد تا اشتغال ایجاد شود. برخی بنگاه‌های کوچک و متوسط در اثر کمبود نقدینگی با ظرفیت کامل کار نمی‌کنند. با دادن تسهیلات به آنها تولیدشان رونق می‌گیرد و در نتیجه به کارگر جدید نیاز پیدا می‌کنند.»

بهادرانی تصریح کرد: «ایجاد شغل در صنایع کوچک به رقم کمتری برای سرمایه‌گذاری نیاز دارد. وقتی به این صنایع اولویت بدهند، فرمول 100 هزار شغل در قبال یک درصد رشد اقتصادی تغییر می‌کند. در سال گذشته دولت حدود 16 هزار میلیارد تومان تسهیلات به صنایع تخصیص داد و در صورت جذب این مقدار توسط صنایع، آمار دولت را می‌توان باور کرد.»

  آمار اشتغال با سرمایه‌گذاری نمی‌خواند

پرویز جاوید، عضو انجمن اقتصاددانان معتقد است آمارها در این زمینه متناقض است، وی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» افزود: «اگر به آمار سرمایه‌گذاری سال 96 توجه کنیم تصور نمی‌کنم این حجم از اشتغال ایجادشده باشد. این حرف تازگی ندارد و در نوبت‌های دیگری نیز ایراد شده است. هیچ علامتی از اینکه سرمایه‌گذاری از جانب دولت، بخش خصوصی یا سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفته باشد ملاحظه نمی‌شود. هر چند آمارها دقیق نیست ولی من ایجاد 800 هزار شغل را بعید می‌دانم.»

جاوید تاکید کرد: «ایجاد این تعداد شغل پیش‌زمینه‌های زیادی نیاز دارد. ایجاد اشتغال کار بخش خصوصی است و دولت باید با اقداماتی بخش خصوصی را تقویت کند تا بتواند سرمایه‌گذاری و ایجاد شغل کند. همچنین باید سرمایه‌گذاری خارجی صورت پذیرد. بدون بخش خصوصی قوی و سرمایه‌گذاری خارجی 800 هزار شغل ایجاد نمی‌شود.»

وی افزود: «دولت فقط به‌طور کلی 800 هزار شغل را اعلام کرده است، در حالی که باید آمار ریز به ریز را ارائه کند. این تعداد شغل حتما باید ایجاد شود ولی با بخش خصوصی قدرتمند، سرمایه‌گذاری خارجی و بستر‌گذاری دولت. دولت باید شرایط از جمله بیمه، مالیات و... را تسهیل کند تا بخش خصوصی بتواند سرمایه‌گذاری کند. بدون این عوامل تصور نمی‌کنم در سال 97 هم اتفاق خاصی برای اشتغال بیفتد.»