عید در لغت از ماده عود؛ به معناى بازگشت است؛ بنابراین به روزهایى که مشکلات از قوم و جمعیتى برطرف می‌شود و ‏به پیروزی‌ها و راحتی‏هاى نخستین بازگشت مى‏‌کنند، عید گفته می‌‏شود. همچنین واژه قربان از ماده قرب، به معنای نزدیک بودن است. بر این اساس با توجه به اینکه شخصی که قربانی می‌کند، در نظر دارد به این وسیله به خداوند متعال تقرب بجوید، این عمل را قربانی می‌گویند. عید قربان را عید اضحی نیز گویند، چراکه اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا می‌آید (قبل از ظهر)، آن موقع را ضحی گویند، چنانچه در قرآن کریم آمده است: والشمس و ضحا‌ها (قسم به خورشید و چاشتگاه آن) و چون حجاج موقع بالا آمدن آفتاب قربانی می‌کنند و قربانی را اضحیه یا ضحیه گویند به این سبب روز دهم ذیحجه را که قبل از ظهر آن، عمل قربانی انجام می‌شود «عید اضحی» می‌گویند.
 

عید قربان در قرآن و روایات
ماده «قرب» که واژه قربان ریشه در آن دارد، بسیار در قرآن آمده است، اما کلمه «قربان» در قرآن دو بار آمده است. واژه «عید» در قرآن تنها یک بار به کار رفته است. عیسى بن مریم(ع) به خداوند سبحان عرض کرد: «خداوندا، پروردگارا. از آسمان مائده‏اى بر ما بفرست تا براى اول و آخر ما، عیدى باشد و نشانه‏اى از تو و به ما روزى ده که تو بهترین روزى دهندگانى». برخی از کلمات در قرآن آمده که ماده «قرب» در آن نیست، اما در روایات و به دنبال آن در تفاسیر، از آن به روز عید قربان، قربانی و … تعبیر و تفسیر شده است. برخی مفسران در تفسیر «شاهد» و «مشهود»، سخنان بسیار دارند که بعضى، آنها را تا 30 وجه شمرده‏اند از جمله آنکه گفته‏اند: «شاهد، روز عید قربان و مشهود، روز عرفه است.» همچنین در آیه «و الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ»، از جابر از رسول خدا (ص) نقل شده: منظور از «الشّفع»، روز عید قربان است و منظور از «الوتر»، روز عرفه است. درباره آیه «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ» در سوره کوثر نیز اکثر مفسران گفته‏اند که مراد از صلاه در این آیه، نماز عید قربان است و مراد از نحر در «وَ انْحَرْ»، کشتن حیوانى است که از واجبات حج است یا منظور قربانى کردن است که سنت است و بعضى گفته‌‏اند که مراد از صلاه، نماز بامداد روز عید قربان است و از نحر، قربانى کردن، زیرا پیغمبر(ص) در روز عید قربان، اول قربانى مى‏کرد و بعد از آن نماز بامداد مى‏گذارد، پس در این آیه خداى تعالى به آن حضرت امر کرد که اول، نماز مذکور را به جاى آور، بعد از آن قربانى کن. در روایات اسلامی از ائمه معصوم با تاکید بر فضیلت روز عید قربان، به قربانی کردن نیز توصیه شده است. امام موسى بن جعفر(ع)، از پدرش حضرت امام جعفر صادق(ع) روایت کرده است که فرمود: على بن ابیطالب(ع) مى‏گوید: «خوشش مى‏آمد از مردى که خود را در طول سال، در چهار شب، [برای عبادت]، فارغ می‌‏نماید: شب فطر، شب قربان، شب نیمه شعبان، اولین شب از ماه رجب.»
 

سنت پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) در عید قربان
عید قربان به‌عنوان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی، اعمال و آدابی دارد ازجمله آنکه روایت شده است که رسول خدا(ص) در عید فطر و قربان -هر اندازه هوا سرد یا گرم بود-، بُرد می‌‏پوشید و عمامه به سر مى‌‏نهاد. همچنین رسول خدا(ص) روز عید فطر و قربان، وقتی براى نماز عید خارج مى‌‏شد، صدایش را به تکبیر بلند مى‌‏کرد. همچنین امام صادق(ع) در حدیثى فرمود: «سنت بر آن جارى شده که آدمى روز «عید فطر»، قبل از رفتن براى خواندن نماز عید در مصلى و در «عید قربان» بعد از آن، افطار کند.» قربانی کردن برای کسانی که در حج حضور ندارند یک سنت و عمل مستحبی است، ولی تاکید زیادی بر انجام آن شده است. در روایتی چنین آمده است که‌ ام‌سلمه نزد پیامبر(ص) آمد و گفت:‌ ای رسول خدا(ص)، عید اضحى فرا می‌رسد و من قیمت قربانى را در اختیار ندارم، پس آیا قرض کنم و قربانى کنم؟ فرمود: قرض بگیر؛ زیرا آن قرضى ادا شده است.