امیرحسین زارعی،پژوهشگر اقتصادی:یارانههای انرژی، بهویژه یارانه سوخت، یکی از پرهزینهترین اقلام بودجهای دولت محسوب میشوند و سهم قابل توجهی از منابع عمومی را به خود اختصاص میدهند. در ایران، مصرف روزانه بنزین در سالهای اخیر به بیش از 120 میلیون لیتر رسیده و هرگونه افزایش مصرف، بار مالی سنگینی بر بودجه دولت تحمیل میکند. در چنین شرایطی که متأسفانه اصلاحات در حوزه بنزین و گازوئیل نیز تقریباً به بنبست رسیده است (به جز مصوبه اخیر سهمیه سوم که به خوبی اجرا شد)، نبود کنترل دقیق بر نحوه توزیع و مصرف سوخت میتواند منجر به هدررفت منابع، افزایش قاچاق و تشدید کسری بودجه شود. کارت سوخت شخصی بهعنوان یک ابزار مدیریتی، امکان ثبت و پایش مصرف هر خودرو را فراهم میسازد. افزایش سهم سوختگیری با کارت شخصی تا ۷۴ درصد نشان میدهد که بخش عمدهای از مصرف بنزین کشور اکنون تحت نظارت قرار گرفته است. این سطح از پوشش اطلاعاتی، ظرفیت بالایی برای هدفمند کردن یارانهها، کاهش هزینههای اقتصادی دولت و بهبود کارایی سیاستهای انرژی ایجاد میکند و میتواند نقش مؤثری در اصلاح ساختار یارانه سوخت ایفا کند.
یارانه سوخت؛ بار سنگین بر دوش اقتصاد
یارانه سوخت یکی از پرهزینهترین اشکال یارانه در اقتصاد ایران به شمار میرود و سالانه بخش قابل توجهی از منابع بودجهای دولت را به خود اختصاص میدهد. اختلاف قابل ملاحظه بین قیمت داخلی بنزین و قیمت فوب خلیجفارس باعث شده است که هر لیتر بنزین مصرفی، یارانه پنهان قابل توجهی را به دولت تحمیل کند. با توجه به مصرف روزانه 110 تا 130 میلیون لیتر بنزین، مجموع هزینه یارانه سوخت در مقیاس سالانه به رقم بسیار بالایی میرسد که میتواند با بودجه بخشهایی مانند حمل و نقل عمومی (توسعه قطارهای برقی سریعالسیر و...) آموزش، بهداشت یا توسعه زیرساختها برابری کند. علاوه بر این، بررسیها نشان میدهد بخش عمدهای از این یارانه نصیب دهکهای پردرآمد میشود که مصرف بالاتری دارند. در نتیجه، تداوم پرداخت یارانه سوخت به شکل غیرهدفمند، نهتنها موجب فشار بر بودجه عمومی و افزایش کسری بودجه میشود، بلکه کارایی اقتصادی و عدالت توزیعی را نیز تضعیف میکند.
کارت سوخت شخصی؛ ابزار مدیریت یارانه
کارت سوخت شخصی بهعنوان یک ابزار سیاستی، نقش مهمی در مدیریت و هدفمندسازی یارانه سوخت ایفا میکند. این ابزار با ثبت دقیق میزان و دفعات سوختگیری هر خودرو، امکان پایش مصرف در سطح خرد و کلان را فراهم میسازد. افزایش سهم سوختگیری با کارت شخصی تا ۷۴ درصد نشان میدهد بخش عمدهای از مصرف بنزین کشور اکنون بهصورت شفاف و قابل ردیابی انجام شود. این سطح از پوشش اطلاعاتی، دولت را قادر میسازد تا الگوهای مصرف را شناسایی کرده و از تخصیص یارانه به مصارف غیرضروری جلوگیری کند. همچنین کاهش وابستگی به کارتهای جایگاهدار، احتمال انحراف سوخت از شبکه رسمی را بهطور قابل توجهی کاهش میدهد. در شرایطی که مصرف روزانه بنزین کشور در سطح بالایی قرار دارد، حتی کنترل چند درصد از مصرف غیرواقعی میتواند صرفهجویی قابل توجهی در هزینههای یارانهای ایجاد کند. از این منظر، کارت سوخت شخصی به یکی از مؤثرترین ابزارهای مدیریت اقتصادی یارانه سوخت تبدیل شده است.
کاهش قاچاق و جلوگیری از هدررفت منابع
قاچاق سوخت یکی از مهمترین عوامل اتلاف یارانههای انرژی در ایران محسوب میشود و بهویژه اختلاف قابل توجه قیمت بنزین داخلی با قیمت جهانی، انگیزه بالایی برای این فعالیت غیرقانونی ایجاد میکند. برآوردها نشان میدهد در سالهای گذشته، روزانه حدود ۵ تا ۱۰ میلیون لیتر بنزین از شبکه رسمی خارج شده و به بازار غیررسمی منتقل میشده است که معادل چند صد میلیارد تومان یارانه هدررفته در سال است. استفاده گسترده از کارت سوخت شخصی، بهویژه با افزایش سهم آن تا ۷۴ درصد، موجب کاهش قابل توجه این میزان قاچاق شده است. با ثبت دقیق مصرف هر خودرو و محدودسازی سوختگیری خارج از الگوی واقعی، امکان انحراف سوخت از شبکه رسمی به حداقل میرسد. کاهش چنین مقادیری از هدررفت، علاوه بر صرفهجویی مستقیم مالی برای دولت، امکان تخصیص بهینه منابع یارانهای و افزایش کارایی بودجه را فراهم میکند و نقش مؤثری در ثبات اقتصادی و عدالت توزیعی دارد.
کاهش هزینههای بودجهای دولت
کنترل دقیق مصرف سوخت با استفاده از کارت سوخت شخصی نقش مهمی در کاهش فشار مالی بر بودجه دولت دارد. برآوردها نشان میدهد که در سالهای گذشته، هزینه یارانه بنزین بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است که بخش قابل توجهی از آن به مصرف غیرهدفمند و هدررفت منابع اختصاص یافته است. افزایش سهم سوختگیری با کارت شخصی تا ۷۴ درصد، امکان پایش مصرف روزانه چند ده میلیون لیتر بنزین را فراهم کرده و از پرداخت یارانه اضافی به مصارف غیرواقعی جلوگیری میکند. این کنترل، علاوه بر صرفهجویی مستقیم مالی، موجب کاهش کسری بودجه و بهبود توان دولت در تأمین منابع بخشهای دیگر مانند آموزش و بهداشت میشود. حتی کاهش ۵ درصدی مصرف غیرهدفمند میتواند صرفهجویی معادل هزاران میلیارد تومان در طول یک سال ایجاد کند. بنابراین، کارت سوخت شخصی ابزاری مؤثر برای افزایش کارایی بودجه و مدیریت مالی دولت محسوب میشود.
راهی برای اصلاح رفتار مصرفکننده
استفاده گسترده از کارت سوخت شخصی علاوه بر کنترل مصرف و کاهش هزینههای بودجهای، تأثیر قابل توجهی بر اصلاح رفتار مصرفکنندگان و ارتقای عدالت اقتصادی دارد. با ثبت دقیق مصرف روزانه چند ده میلیون لیتر بنزین و افزایش سهم کارت شخصی تا ۷۴ درصد، افراد نسبت به میزان مصرف خود آگاهتر شده و میتوانند تصمیمات بهینهتری اتخاذ کنند. برای تقویت این اثر، اقدامات عملی مانند ارائه اطلاعرسانی دورهای از میزان مصرف، ارسال هشدار هنگام نزدیک شدن به سقف سهمیه، ارائه مشوقهای مالی برای کاهش مصرف و تشویق استفاده از حملونقل عمومی یا خودروهای کممصرف میتواند نقش مهمی ایفا کند. این تغییر رفتار موجب کاهش مصرف غیرضروری، کاهش فشار بر واردات سوخت و کاهش کسری بودجه دولت میشود؛ برای مثال، کاهش تنها ۵ درصدی مصرف غیرهدفمند معادل صرفهجویی چند هزار میلیارد تومانی در سال است. علاوه بر این، دادههای حاصل از کارت سوخت شخصی امکان شناسایی دقیق الگوی مصرف دهکهای درآمدی مختلف را فراهم میکند و زمینه اجرای سیاستهای عادلانهتر توزیع یارانهها را ایجاد مینماید. به این ترتیب، کارت سوخت شخصی نه تنها کاهش هزینهها را ممکن میکند، بلکه ابزاری استراتژیک برای اصلاح رفتار اقتصادی و مدیریت پایدار منابع انرژی کشور محسوب میشود.
.gif?v=0)
