دکتر بیژن رنجبر، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در همایش سراسری مدیران کل حراست دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه باید تحولی جدید در بحث حراست از «فیزیک امنیت» تا «مهندسی اعتماد» صورت بگیرد، تأکید کرد: «یکی از مهمترین ستونهای پایداری سازمانها، حراست است. نشان میدهد که ما در یک گذر تاریخی مهم قرار داریم، گذار از رویکردهای سنتی مبتنی بر ممانعت و فیزیک امنیت، براین اساس باید به سمت رویکرد جدید مبتنی بر اعتماد، دانش و مهندسی سازمانی حرکت کنیم.» وی با اشاره به تنوع شخصیتی و سلایق متفاوت دانشجویان و استادان، گفت: «هر یک از دانشجویان و استادان دارای ویژگیها و علایق خاص خود هستند و طبیعتاً نوع تعامل و گفتوگو با هر کدام متفاوت است. شاید ما در دهههای گذشته حراست را به چشم نهاد صرفاً کنترلی نگاه میکردیم، اما در حال حاضر باید تغییراتی صورت گیرد؛ چرا که بحث امنیت پایدار فراتر از این بحثهاست.» دکتر رنجبر با تأکید بر اینکه طبق فرمایشات مقام معظم رهبری، همه دانشگاهها و دانشگاه آزاد اسلامی باید به سمت مرجعیت علمی حرکت کنند، اظهار کرد: «بارها در جاهای مختلف تکرار کردهام که ایران در دورههایی از تاریخ، چه در ایران باستان و چه پس از پذیرش اسلام، دارای مرجعیت علمی بوده است و پس از اسلام، ایرانزمین شکوفاتر شد.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی، خاطرنشان کرد: «برای اولینبار در سال ۱۳۸۴، حضرت آقا صراحتاً بر احیای مرجعیت علمی تأکید کردند. ایشان بر مرجعیت علمی و قرارگرفتن در جمع سرآمدان علمی جهان و حل مسئله تأکید داشتند. برایناساس هم دانشگاه آزاد اسلامی هدف خود را در این مسیر قرار داد.» وی ادامه داد: «این فرمایشات در سالهای مختلف به اشکال گوناگون تکرار شده و حتی در مواردی بهصورت مستقیم به وزرا دستور داده شده که بودجه پژوهشی را اصلاح و تقویت کنند؛ بنابراین این موضوع یک دستور حکومتی است.» دکتر رنجبر تأکید کرد: «هدف ما در دانشگاه آزاد نیز تحقق این هدف است. در همین راستا، سندی که شهید دکتر طهرانچی با همراهی همه همکاران دانشگاه برای آن زحمت کشیدند، حاصل هزاران نفرساعت کار کارشناسی است. این سند پس از طی مراحل مختلف، به تصویب هیئتامنای دانشگاه رسید و موردتأیید دفتر مقام معظم رهبری قرار گرفت و دانشگاه در همین راستا حرکت خواهد کرد.» دکتر رنجبر با بیان اینکه اکنون در سال چهارم اجرای این سند قرار داریم، گفت: «قطعاً باید ارزیابی جدیتری از آن صورت بگیرد و با قدرت به مسیر ادامه دهیم. همه اجزای این سند بهگونهای چیده شده که دانشگاه را به سمت مرجعیت علمی سوق دهد.»
حراست قلب و عقل سیستم است
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر ضرورت بازنگری در مدلهای نظارتی دانشگاهها گفت: «دانشگاهی که به سمت مرجعیت علمی خیز برداشته میخواهد حل مسئله کند، دیگر نمیتواند با مدلهای نظارتی دهههای گذشته دانشگاه را اداره کند. لباسی که در گذشته برای حراست دوخته شده، امروز برای دانشگاهی که در مسیر «هوش مصنوعی و شبکههای اجتماعی» و تحولات نوین حرکت میکند، کارآمد نیست و طبیعتاً نیازمند تغییر ماهیت است.» وی با بیان اینکه حراست صرفاً به معنای «چشم و گوش بودن» نیست، تصریح کرد: «امانتدار آرامش دانشگاه بودن، فقط به نظارت ظاهری خلاصه نمیشود. حراست قلب و عقل سیستم است. این سؤال جدی مطرح است که آیا دانشگاه باید از ما بترسد تا احساس امنیت کند، یا باید به ما تکیه کند تا امنیت پایدار بماند. مفهوم حراست، ریشه در «نگهبان حرمتها» دارد و از همین منظر باید بازتعریف شود.» دکتر رنجبر ادامه داد: «هدف ما عبور از حراست صرفاً فیزیکی و حرکت به سمت حراست علمی است؛ حراستی که دست دانشجو را بگیرد و نقش تسهیلگر و هدایتکننده داشته باشد. در سند دانشگاه مأموریتهای حراست در این چهارچوب مشخص شده و از یک نقش صرفاً حفاظتی، به جایگاهی راهبردی و مشارکتی ارتقا پیدا میکند؛ بهگونهای که حراست به شریک راهبردی تحول، ناظر هوشمند و بازوی اعتمادساز دانشگاه تبدیل شود.»
امروز با تهدیدات نرم و سایبری مواجهیم
وی با تأکید بر اینکه برای حرکت در این مسیر، ابتدا باید ریشههای تحول را عمیقاً درک کرد، افزود: «ما در دنیایی زندگی و کار میکنیم که تهدیدات آن دیگر صرفاً خارجی و ملموس نیست. اگر در گذشته، تهدیدها شکل فیزیکی و عینی داشت، امروز با تهدیدات نرم، سایبری، فکری و مبتنی بر نفوذهای شناختی مواجهیم، بنابراین ماهیت تهدیدها کاملاً تغییر کرده است.»
رئیس دانشگاه آزاد خاطرنشان کرد: «دیگر شرایط ساده گذشته وجود ندارد و واقعاً با فضایی پیچیده مواجهیم. تمرکز گذشته بر موانع فیزیکی و جلوگیری از ورود تهدیدها، در زمان خود درست و قابلدفاع بود، اما امروز که جهان تغییر کرده، تهدیدات نیز شکل تازهای به خود گرفتهاند؛ از تهدیدات سایبری و مهندسی اجتماعی گرفته تا نفوذهای اطلاعاتی.»
وی افزود: «اگر دقیقتر به میدان نگاه کنیم، متوجه میشویم که هدف تهدیدها، نه صرفاً شکست فیزیکی، بلکه نفوذ از طریق حفرههای انسانی و اطلاعاتی است. این تهدیدها روزبهروز پیچیدهتر میشوند و همزمان با توسعه فناوریهای نوین و گسترش ارتباطات، لایههای جدیدی از آسیبپذیری ایجاد میشود. در چنین شرایطی، نمیتوان ارتباطات را محدود کرد، بلکه باید با درک این پیچیدگی، مدلهای جدید و هوشمند حراست و نظارت را طراحی و اجرا کرد.»
حراست بهعنوان موتور محرک اعتماد ایفای نقش کند
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به شتاب بالای تحولات گفت: «سرعت توسعه بهگونهای است که دیگر فرصت کافی برای طراحی محدودیتهای تاریخی وجود ندارد و اکنون زمان آن رسیده که مفهوم امنیت را از قالبهای قدیمی خارج کرده و به سمت هوشمندسازی حرکت کنیم. اگر بخواهیم از این مسیر عبور کرده و به مهندسی اعتماد برسیم، باید تعریف حراست را بهصورت عمیق تغییر دهیم؛ حراست دیگر یک نیروی ممانعتکننده صرف نیست، بلکه باید بهعنوان موتور محرک اعتماد و پایداری دانشگاه ایفای نقش کند.»
وی ادامه داد: «بهعنوانمثال، اگر یک استاد دانشگاه برای نقد علمی نگران باشد که مبادا پروندهاش دچار مشکل شود، این نشان میدهد که ما فضا را امنیتی کردهایم، اما ایمن نکردهایم باید اینطور نباشد.»
دکتر رنجبر تأکید کرد: «دانشگاه امنیتی دیوارهای بلند دارد؛ اما از درون خالی است، دانشگاه ایمن مثل گنبد است که همه زیر آن احساس امنیت میکنند. حراست مطلوب، پناهی همراه با انصاف است (پناهگاه انصاف)؛ جایی که اگر حقی از کسی ضایع شد، بتواند آن را با خیال آسوده مطرح کند و حتی به حراست بیشتر از برخی مسئولان، از جمله رئیس دانشکده یا رئیس دانشگاه، اعتماد داشته باشد. در این چهارچوب، حراست باید بازوی کمککننده رئیس دانشگاه و پناهگاه امن برای استاد و دانشجو باشد.»
وی با انتقاد از رویکردهای قدیمی افزود: «رویکردهای سنتی، فرهنگ عدم اعتماد را ایجاد کردهاند. اعتماد به این معنا نیست که کارکنان بهعنوان متغیرهای تهدیدآمیز دیده شوند، بلکه باید آنها را شرکای اصلی در حفظ امنیت دانست. مهندسی اعتماد یعنی ایجاد سیستمی که در آن فرایندهای امنیتی بهگونهای طراحی شوند که اصطکاک را به حداقل رسانده و امنیت را به حداکثر برسانند.»
باید فرایندهای امنیتی را سادهسازی و هوشمند کنیم
دکتر رنجبر ادامه داد: «وظیفه ما این است که فرایندهای امنیتی را سادهسازی و هوشمند کنیم. در یک مقطعی ممکن است برای دسترسی به یک فایل ما نیاز به مجوزهای متعددی داشته باشیم که این امر ممکن است، زمان زیادی را از کارشناسان بگیرد. امروزه حراست باید بهگونهای طراحی شود که همانند هوش مصنوعی اینها را در کمترین زمان و بالاترین سطح اطمینان انجام دهد. در چنین مدلی، نظام امنیتی از یک ساختار صرفاً کنترلکننده و تصدیگر، به ساختاری تسهیلکننده تبدیل میشود. این تسهیلگری بههیچوجه به معنای سهلانگاری نیست؛ بلکه به معنای یافتن هوشمندانهترین و کارآمدترین مسیر برای رسیدن به امنیت پایدار است.»
دکتر رنجبر اظهار کرد: «حراست سازوکار هوشمندی است که جلوی رشد آنتروپی را میگیرد، یعنی جلوی رشد نابودی سیستم را میگیرد، بدون اینکه مانع جریان انرژی حیاتی شود؛ لذا حراست فیلترهای هوشمند این سیستم است.»
دکتر رنجبر افزود: «در یک سیستم باز، فرهنگ، شایعه، هیجان جوانی و پویایی اجتماعی بهطور طبیعی وجود دارد. اگر این سامانه به حال خود رها شود، دچار آنتروپی اجتماعی میشود، یعنی دچار بینظمی، خطا یا حتی فساد اخلاقی میشود، اما اگر سازوکارهای هوشمندانه وجود داشته باشد، این آسیبها مدیریت میشوند و جلوی رشد آنتروپی گرفته میشود. نظام امنیتی دانشگاه نیز دقیقاً در طراحی و اجرای همین سازوکارهای هوشمند است تا امنیت با اعتماد و پایداری حفظ شود.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر ظرافت مأموریت حراست گفت: «هنر حراست در این است که بتواند از بروز فساد جلوگیری کند، بیآنکه مانع آزادی اندیشه شود؛ بهگونهای که پیشگیری از فساد به جلوگیری از آزادی، نشاط اجتماعی یا شور جوانی منجر نشود. این حوزهها باید بهدرستی از یکدیگر تفکیک شوند. حضرت آقا میفرمایند: «هدف دستگاههای اطلاعاتی پیشگیری از بروز مشکل است نه صرفاً برخورد بعد از آن.»»
وی با اشاره به نقش پیشگیرانه حراست افزود: «کار اصلی ما باید در حوزه پیشگیری تعریف شود؛ بهگونهای که کمترین پروندههای انضباطی شکل بگیرد و درعینحال، بیشترین مشاوره تربیتی را داشته باشد. ما به دنبال برخورد نیستیم؛ بلکه به دنبال جذب هستیم. در این مسیر، سؤال اساسی این است که ابزار ما برای مدیریت چیست؟»
دکتر رنجبر مهمترین ابزار حراست در دانشگاه اسلامی را اخلاق و رازداری دانست و تصریح کرد: «اخلاق و آبرو، خطقرمز ماست و هیچ مصلحتی بالاتر از آبروی انسان مؤمن نیست.»
هنر حراست ندیدن خطاهای کوچک است
وی ادامه داد: «زمانی که گزارشی به دست شما میرسد یا مطلبی شنیده میشود، پیش از هرگونه ثبت، تایپ یا اقدام، باید به حرمت انسانها توجه شود. با سوءظن نمیتوان دانشگاه اسلامی را ساخت. رهبر معظم انقلاب همواره بر ضرورت شکلگیری فضای برادری، مهربانی و حسنظن در جامعه و دانشگاه تأکید داشتهاند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به مفهوم «سکوت حرفهای» اظهار کرد: «در اینجا مفهومی به نام سکوت حرفهای مطرح میشود؛ یعنی تقوا در مدیریت اطلاعات. هنر حراست در ندیدن است، ندیدن خطای کوچکی که با یک تذکر پدرانه حل میشود. ما اینجا هستیم تا مسیر را اصلاح کنیم، نه اینکه با تشکیل پرونده، افراد را از قطار انقلاب پیاده کنیم. هدف، همراه نگهداشتن افراد و کمک به اصلاح رفتارهاست، نه حذف و طرد انسانها.»
دانشگاه محل حذف افراد نیست
وی با تأکید بر ضرورت اخلاقمحوری در حراست گفت: «حراست باید ابتدا اخلاقمحور باشد و در مسیر خود قضاوت با شتاب نداشته باشد، زیرا دانشگاه محل حذف افراد نیست، محل رشد انسانهاست. قضاوتهای شتابزده، امکان اصلاح را ناممکن میکند و حفظ عدالت، اعتماد و سلامت دانشگاه، حیاتی است. نه هر دانستنی گفتنی است و نه هر شنیدنی قابلانتشار؛ حراست ابتدا باید موضوع را بررسی کرده، نظر طرف مقابل را بشنود و تحلیل دقیق انجام دهد و فقط اگر لازم شد آن هم به مرجع صالح منتقل میکند. این نگفتن بهموقع است. یعنی تعویق عاقلانه بیان؛ نه مخفیسازی یا حذف حقیقت، بلکه ارائه با آرامش و شفافیت.»
وی با اشاره به اهمیت شفافیت خاطرنشان کرد: «دانشگاه محیطی است که شایعه در آن با سرعت نور حرکت میکند. توضیح بهموقع، مهمترین ابزار مقابله با شایعات و سوءتفاهمهاست. حراست مقتدر، حراستی است که دلایل تصمیمهای خود را در مواقع لازم ارائه میکند تا ابهام رفع شود.» وی افزود: «وقتی سکوت بیجا میکنید، شایعه جای حقیقت را میگیرد. در گذشته تمرکز ما بر کنترل تردد افراد بود، اما امروزه کنترل دسترسی مبتنی بر هویت دیجیتال اهمیت دارد. طراحی زیرساخت امن که در آن هویت دیجیتال فرد، کلید دسترسی به منابع فیزیکی باشد، ضرورت است. امروز نیازمند مدلهایی هستیم که رفتار کاربران را تحلیل کرده و ناهنجاریهای رفتاری را شناسایی کنند؛ چراکه تنها ثبت ورود و خروج کافی نیست.»
دکتر رنجبر ادامه داد: «حراست باید از رویکرد واکنشی گذشته عبور کند و به درک عمیق از رفتار سازمانی دست یابد. در گذشته رویکردها پاسخ به حوادث پس از وقوع بود که حضرت آقا میفرمایند، این رویکرد خوب نیست. این محدودیت به دلیل نبود ابزارهای پیشرفته وجود داشت، اما امروز ابزارهای پیشرفتهای داریم که میتوان به کمک آنها، دادهها را تحلیل کرد.»
وی با اشاره به شاخصها و راهبردهای مدرن مدیریت حراست افزود: «عدالت سازمانی، امنیت روانی، مدیریت شایعه، اعتماد نهادی و سرمایه اجتماعی، گذار از کنترل به تنظیم هوشمند از ارکان کلیدی این رویکرد هستند. تحقیقات نشان دادهاند ادراک عدالت سازمانی، مهمتر از خود تصمیم است. عدالت سازمانی سه بعد دارد که شامل عدالت رویهای (منصفانه بودن فرایند)، عدالت تعاملی (احترام در برخورد)، عدالت توزیعی (تناسب تصمیم با واقعیت) میشود. اگر حراست این سه اصل را رعایت کند، کمتر با مقاومت پنهان، بیاعتمادی و شایعه مواجه میشود؛ چراکه اعتماد عامل ثبات سازمانهای بزرگ است. وقتی افراد احساس کنند نهاد ناظر منصفانه، امانتدارانه و بدون پیشداوری اطلاعات را مدیریت میکند، هزینه نظارت کاهش یافته و کیفیت عملکرد افزایش پیدا میکند. در این شرایط سطح همکاری، خودکنترلی و صداقت در گزارشدهی به طور معناداری افزایش پیدا میکند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: «مهمترین عامل عملکرد تیمی، نه هوش و نه تخصص بلکه احساس امنیت روانی است؛ در محیطهایی که افراد از قضاوت نگران نباشند و بتوانند خطاها و مسائل را گزارش دهند، خطاها زودتر شناسایی و بحرانها پیش از تبدیلشدن به مسائل امنیتی مهار میشوند. بهاینترتیب، نقش حراست، تنها در جلوگیری از فساد و تهدید نیست، بلکه در ساخت و حفظ سرمایه اجتماعی و اعتماد نهادی نیز نمود پیدا میکند؛ چراکه نظارت سختگیرانه، سرمایه اجتماعی را میسوزاند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر ضرورت نظارت هوشمند در دانشگاه گفت: «نظارتی که محرمانه، تحلیلمحور و هوشمند باشد، خودتنظیمی را تقویت میکند. در این رویکرد تنظیم هوشمند تخلفات، پیشگیری، تحلیل و مداخله جایگزین کنترل سنتی و هزینهبر میشود.»
.gif?v=0)
