سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: از اسفندماه سال گذشته، دانشگاه آزاد اسلا‌می ‌وارد مسیری تازه شد؛ مسیری که قرار است جایگاه این دانشگاه در نقشه جهانی علم و فناوری را بازتعریف کند. با تأکید شهید طهرانچی، «کمیته رتبه‌‌بندی دانشگاه» تشکیل شد و از اردیبهشت امسال فعالیت‌‌ها با سرعت و انسجام بیشتری ادامه پیدا کرد؛ گا‌می ‌که تنها به پر کردن فرم‌ها و بارگذاری داده‌‌ها محدود نمی‌‌شود، بلکه هدف آن ساختن روایتی نو از دانشگاه آزاد در عرصه جهانی است. دانشگاه آزاد اکنون نه‌تنها در نظام‌های شرقی مانند RUR و شانگهای حضور دارد، بلکه آماده ورود مؤثر به نظام‌های معتبر غربی مانند تایمز و QS نیز شده است. همزمان، شاخص‌‌های پایداری و محیط‌ زیستی در گرین‌ متریک در حال تکمیل هستند تا دانشگاه بتواند تصویر واقعی و یکپارچه‌ای از خود در سطح ملی و بین‌المللی ارائه دهد. با وجود چالش‌هایی مانند تعلیق موقت حضور دانشگاه‌‌های ایرانی در رتبه‌‌بندی تایمز به دلیل تحریم‌‌ها، امید به تثبیت جایگاه علمی ‌دانشگاه در کشور و منطقه همچنان پابرجاست.

اولین گام، تشکیل «کمیته رتبه‌بندی دانشگاه»
شاید مهم‌ترین سوال این باشد که اولین گام برای حضور در رتبه‌بندی‌های جهانی از کجا و چگونه شکل گرفت؟ به گفته حمید افتخاری، مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی ‌و علم‌سنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلا‌می ‌پس از تاکید شهید طهرانچی، تشکیل «کمیته رتبه‌بندی دانشگاه» اولین گام جدی بود. پیش از آن، فعالیت‌ها بیشتر مبتنی بر تلاش‌‌های پراکنده اداره کل بود، اما حالا همه ‌چیز در قالب ساختاری منسجم و تحلیل‌محور پیش می‌رود؛ ساختاری که باید پاسخ پرسشی اساسی را پیدا ‌می‌کرد؛ این که دانشگاه آزاد در کدام  نظام‌های رتبه‌بندی باید قدرتمند ظاهر شود و چگونه؟
تمرکز کمیته به سمت نظام‌های معتبر بین‌المللی چرخید؛ تایمز و یو.اس.‌نیوز. نظام‌هایی که هم‌ وزن جهانی بالایی دارند و هم ‌می‌‌توانند تصویر دقیق‌تری از جایگاه دانشگاه آزاد در محیط رقابتی آموزش عالی ارائه دهند. هم‌زمان، داده‌‌های مرتبط با گرین‌ متریک نیز تکمیل شد تا دانشگاه بتواند در شاخص‌های پایداری و مدیریت محیط‌ زیست نیز حضور مؤثر داشته باشد. فعالیت روی RUR نیز که پیش‌تر آغاز شده بود، در مسیر تکمیل اطلاعات و آماده‌سازی نهایی ادامه یافت.
آنچه امروز در جریان است، صرفاً تکمیل فرم‌‌ها و بارگذاری داده‌‌ها نیست؛ تلاش برای ساختن روایتی تازه از دانشگاه آزاد ‌در فضای علم و فناوری جهان است. مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی ‌و علم‌سنجی دانشگاه آزاد امیدوار است مجموعه این برنامه‌ها که حالا با انسجام بیشتری دنبال می‌شود، سال آینده چهره‌ای متفاوت از دانشگاه در نقشه رتبه‌بندی‌های بین‌المللی نمایش دهد؛ چهره‌ای که با ظرفیت واقعی دانشگاه آزاد فاصله‌ای نداشته باشد.

ورود دانشگاه آزاد به نظام‌‌های رتبه‌بندی شرقی
دانشگاه آزاد ‌از سال‌های قبل توجه ویژه‌ای نیز به نظام‌های رتبه‌بندی شرقی داشته و دارد. افتخاری ‌می‌‌گوید: «سال گذشته اصلاحات و اقدامات اولیه روی نظام‌های RUR و شانگهای انجام شد و جلسات متعددی هم برگزار شد؛ حتی برخی دوستان حضوری به شانگهای رفتند تا پیگیری‌ها را انجام دهند.» اما مسیر در نظام شانگهای چندان هموار نبود. مشکل اصلی، تمایل دانشگاه به حضور یکپارچه در تمام نظام‌‌ها بود، نه ارزیابی به‌ صورت واحد به واحد. افتخاری توضیح می‌دهد: «با نظام شانگهای پیشرفت ما چندان چشمگیر نبود؛ زیرا دانشگاه علاقه داشت به‌صورت یکپارچه در همه نظام‌های رتبه‌بندی حضور داشته باشد و نه به‌صورت واحد به واحد.»
در مقابل، نظام RUR با همکاری بیشتری همراه شد و مسیر یکپارچه‌سازی دانشگاه را هموار کرد. آن‌طور که مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی ‌و علم‌سنجی گفته است آن‌ها پذیرفتند که دانشگاه آزاد را به صورت یکپارچه ارزیابی کنند. در این مسیر، داده‌های مورد نیاز کل دانشگاه آماده و برای بارگذاری در RUR  ارائه شد. او می‌گوید: «نتیجه این شد که سال اول رتبه خوبی داشتیم و سال دوم به رتبه زیر ۱۰۰ رسیدیم.»
اکنون دو سال است که دانشگاه آزاد به‌ صورت یکپارچه در نظام RUR حضور دارد و جایگاه خود را تثبیت کرده است. افتخاری درباره ادامه برنامه‌ها ‌می‌گوید: «اسفندماه سال گذشته خدمت شهید طهرانچی رسیدیم و گزارشی ارائه کردیم مبنی بر اینکه دانشگاه آزاد هم‌اکنون در نظام RUR و U.S. News حضور دارد و رتبه مناسبی دارد، اما در شانگهای هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌ایم. به همین دلیل، قرار شد دانشگاه کار روی نظام‌های رتبه‌بندی غربی را نیز شروع کند تا جایگاه خود را در این نظام‌ها هم تثبیت کند.»

بارگذاری داده‌های دانشگاه آزاد در تایمز تا دو ماه آینده 
برای حضور مؤثر در نظام‌های رتبه‌بندی غربی، دانشگاه آزاد اسلا‌می ‌وارد مرحله‌‌ای جدید و منسجم شد؛ مرحله‌ای که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، جمع‌‌آوری داده‌های گسترده و هماهنگی بین واحدهای مختلف بود. افتخاری توضیح ‌می‌دهد: «برای اینکه بتوانیم در نظام‌های رتبه‌بندی غربی حضور مؤثر داشته باشیم، لازم بود کار را به‌صورت منسجم و سازمان‌یافته پیش ببریم.»
تمرکز اصلی کمیته جدید، روی نظام تایمز بود. این نظام به طور خاص خواسته بود دانشگاه کمیته‌ای مشخص معرفی کند تا بداند کدام ایمیل‌‌ها باید از سمت دانشگاه پاسخ داده شوند. افتخاری می‌گوید: «در همین راستا، پیشنهاد تشکیل کمیته را ارائه کردیم. کمیته با اعضای موقت کار خود را از اسفندماه آغاز کرد. جلسات منظم این کمیته با حضور نمایندگانی از اداره‌کل ما، تعدادی از مشاوران بیرونی متخصص در نظام‌های رتبه‌بندی و نمایندگان حوزه معاونت بین‌الملل برگزار می‌شود.»
کار کمیته تنها برگزاری جلسه نیست؛ بلکه تمرکز بر گردآوری و یکپارچه‌سازی داده‌‌ها از سراسر دانشگاه است. مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی ‌و علم‌سنجی ‌می‌گوید: «چون هر نظام، مدل کاری خاص خود را دارد - برای مثال، شیوه شاخص‌های QS و تایمز با یکدیگر کاملاً متفاوت است - بنابراین ما باید داده‌ها را از سراسر دانشگاه آزاد جمع‌آوری و در قالبی منسجم ارائه کنیم.» این داده‌ها گستره وسیعی دارند؛ از اطلاعات مالی و آمارهای آمایشی گرفته تا شاخص‌های جنسیتی، تعداد اعضای هیئت‌علمی، دانشجویان و دیگر معیارهای علمی ‌و پژوهشی.
به گفته او، اکنون داده‌های مربوط به نظام تایمز آماده شده و پیش ‌بینی می‌شود که «در دو ماه آینده، درگاه تایمز فعال شود تا اطلاعات دانشگاه آزاد به ‌صورت رسمی ‌وارد این نظام شود.» این گام، نقطه عطفی در تلاش دانشگاه برای تثبیت جایگاه بین‌المللی خود و حضور یکپارچه در نظام‌های معتبر غربی است. البته افتخاری از یک مانع غیرمنتظره خبر ‌می‌‌دهد، او می‌گوید: «در خصوص نظام تایمز متأسفانه یک چالش جدید داریم؛ به بهانه تحریم‌ها، حضور دانشگاه‌های ایران در فهرست سال آینده به حالت تعلیق درآمده است.»
این وضعیت باعث شد که برنامه‌‌های پیش‌بینی‌شده برای حضور رسمی ‌دانشگاه آزاد در رتبه‌بندی تایمز ۲۰۲۷ با ابهام مواجه شود. با این حال، افتخاری می‌گوید: «امیدواریم با رایزنی‌هایی که وزارت علوم و بهداشت به نمایندگی از دانشگاه‌های کشور در حال انجامش هستند، مشکل مرتفع شود و ما در این نظام حضور داشته باشیم.»

جایگاه دانشگاه در برخی رتبه‌بندی‌ها به‌روز نیست
مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی ‌و علم‌سنجی دانشگاه آزاد می‌گوید: «ما تا پیش از این، به جز نظام‌های شرقی مانند RUR و شانگهای، در نظام‌های رتبه‌بندی غربی عملاً حضور رسمی ‌و فعال نداشتیم. برخی نظام‌ها مانند تایمز، رتبه‌‌ای به‌ صورت خودکار برای دانشگاه اعلام کرده بودند، اما این رتبه‌ها واقعی نیستند و داده‌های مبنای آن‌ها مربوط به بیش از ده سال پیش است. زیرا دانشگاه آزاد سال‌ها در این نظام‌ها فعالیت نکرده و داده‌های رسمی‌ خود را به‌روزرسانی نکرده بود.»
 افتخاری تصریح ‌می‌‌کند: «بنابراین رتبه‌هایی که اکنون در برخی سایت‌ها برای دانشگاه آزاد اعلام می‌شود - مثلاً عددی در حدود ۱۲۰۰ - مربوط به دانشگاه آزاد اسلا‌می ‌نیست.»

اطلاعات دانشگاه در QS تا پایان سال تکمیل می‌شود
اکنون، گام‌‌های مهمی ‌در مسیر اصلاح و حضور رسمی ‌برداشته شده است. داده‌‌های مربوط به نظام QS تقریباً آماده شده و پیش‌‌بینی می‌شود که درگاه بارگذاری آن تا پایان سال فعال شود.  
هم‌زمان، داده‌‌های گرین‌متریک نیز در حال بارگذاری هستند. افتخاری اعلام ‌می‌‌کند: «همکاران ما همین الان در حال بارگذاری داده‌های مربوط به گرین‌متریک در سایت هستند و ان‌شاءالله به‌زودی این فرایند به اتمام خواهد رسید.»
بر اساس برآوردها و مدل‌های واقعی ارزیابی، رتبه دانشگاه آزاد در بیشتر نظام‌‌های معتبر بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ قرار دارد. افتخاری توضیح می‌دهد که این عدد بسته به نوع نگاه و هدف‌ گذاری هر نظام رتبه‌بندی متفاوت است . او می‌گوید: «نظام‌هایی که بر توسعه آموزش در سطح کشور یا منطقه تمرکز دارند، رتبه بهتری برای دانشگاه آزاد نشان می‌دهند. در مقابل، نظام‌هایی که شاخص‌هایی مانند جوایز نوبل یا فعالیت‌های نخبگان بین‌المللی را وزن‌دهی بیشتری می‌کنند، ممکن است رتبه پایین‌تری نشان دهند.» او تأکید ‌می‌‌کند: «وقتی می‌گویم رتبه بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ را داریم، به این دلیل است که نوع نگاه آن نظام با نظام دیگر متفاوت است و رتبه دانشگاه‌ها در نظام‌های مختلف متفاوت است و نمی‌توان رتبه یک دانشگاه را در نظا‌می‌خاص، عیناً با نظام دیگر مقایسه کرد.»

پیش‌بینی ارتقای رتبه دانشگاه آزاد در وبومتریک
در کنار این نظام‌ها، دانشگاه آزاد توجه ویژه‌ای به نظام وبومتریک (Webometrics) دارد. افتخاری ‌می‌‌گوید: «هدف ما این است که با بهبود دسترسی‌ها، ارتقای کیفیت وب‌سایت‌ها و رعایت دقیق نکات فنی و محتوایی بتوانیم جایگاه واقعی دانشگاه آزاد را در این نظام نیز تثبیت کنیم.» اهمیت وبومتریک از آن جهت است که بسیاری از نظام‌‌های دیگر رتبه‌بندی دانشگاهی نیز از داده‌‌های آن استفاده ‌می‌‌کنند؛ بنابراین حضور قوی و مؤثر در این نظام ‌می‌‌تواند به‌طور غیرمستقیم موقعیت دانشگاه آزاد را در سایر رتبه‌بندی‌‌ها نیز ارتقا دهد. افتخاری ابراز امیدواری کرد با آماده‌‌سازی دقیق داده‌ها و تکمیل فرایند بارگذاری، در ارزیابی‌های آتی شاهد ارتقای قابل‌توجه رتبه دانشگاه آزاد ‌در وبومتریک باشیم.