مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: انیمیشن در دنیای امروز دیگر صرفاً یک ابزار سرگرمی نیست، بلکه به یکی از قدرتمندترین رسانههای فرهنگی و آموزشی تبدیل شده است. آثار انیمیشنی میتوانند مفاهیم عمیق اخلاقی، تاریخی و اجتماعی را در قالبی جذاب و قابلفهم برای همه گروههای سنی بهویژه کودکان و نوجوانان منتقل کنند. درحالیکه فیلمهای زنده معمولاً محدود به مرزهای زبانی و فرهنگی هستند، انیمیشن بهواسطه زبان جهانی تصویر و تخیل، مخاطبی بینالمللی دارد و میتواند سفیر مؤثری برای فرهنگ و ارزشهای ملی باشد.
در جهان امروز کشورهایی چون ژاپن، آمریکا و فرانسه با سرمایهگذاری هدفمند در صنعت انیمیشن، نهتنها اقتصاد فرهنگی خود را رونق دادهاند، بلکه روایت فرهنگیشان را به یکی از مؤلفههای قدرت نرم تبدیل کردهاند. برای ایران نیز که گنجینهای از اسطورهها، قصهها و ارزشهای بومی دارد، انیمیشن میتواند بستری کارآمد برای بازآفرینی این میراث و انتقال آن به نسل جدید باشد. به همین دلیل توجه به تولید آثار فاخر در حوزه انیمیشن و سینما صرفاً اقدامی هنری نیست، بلکه بخشی از دیپلماسی فرهنگی و هویتسازی ملی محسوب میشود. ساخت انیمیشن سرمایهگذاری بر ذهن و آینده جامعه است، آیندهای که در آن تصویر، داستان و تخیل بیش از هر زمان دیگری حرف اول را میزند.
در این گزارش به سراغ انیمیشنهای در حال تولید در ایران رفتهایم تا ببینیم مخاطب سینما در ماهها و سال پیشرو باید انتظار چه آثاری را داشته باشد. انیمیشنهایی که برخی از آنها در مرحله تولید و برخی در آستانه اکران قرار دارند و قرار است رنگ تازهای به سینمای کودکونوجوان کشور بدهند. این بررسی تلاش دارد تصویری روشن از وضعیت فعلی صنعت پویانمایی ایران ارائه دهد؛ از پروژههای بزرگ و فاخر تا آثار مستقلی که با امکانات محدود اما خلاقیت بالا در حال شکلگیریاند. آثاری که اگر ساخت درست و فیلمنامه رو به جلویی داشته باشند، میتوانند آینده سینمای ایران را تحتتأثیر قرار دهند.
8 انیمیشن در حال ساخت
در حال حاضر هشت انیمیشن ایرانی در مراحل مختلف تولید قرار دارند؛ آثاری که هر یک به موضوعی متفاوت میپردازند و بخشی از ظرفیت تازه سینمای پویانمایی کشور را نشان میدهند. این پروژهها طیفی گسترده از مضامین تاریخی، ملی، دینی و فانتزی را در بر میگیرند و برخی از آنها با هدف حضور در جشنوارههای بینالمللی ساخته میشوند.
به گفته مسئولان سازمان سینمایی، تولید این آثار با همکاری استودیوهای داخلی و با بهرهگیری از فناوریهای جدید در زمینه گرافیک و موشنکپچر در حال انجام است. بخش قابلتوجهی از این انیمیشنها توسط جوانان خلاق و تحصیلکرده حوزه پویانمایی هدایت میشود که تلاش دارند کیفیت فنی آثار ایرانی را به سطح استاندارد جهانی نزدیک کنند. بهاینترتیب، به نظر میرسد سینمای ایران در حال تجربه مرحلهای تازه از خودباوری در عرصه انیمیشنسازی است؛ مرحلهای که میتواند زمینهساز تحول فرهنگی و اقتصادی در این حوزه شود.
در میان 8 انیمیشن بلند و کوتاهی که تاکنون مجوز ساخت گرفتهاند، چند اسم آشنا دیده میشود که پیش از این هم سابقه حضور در صنعت انیمیشن کشور را دارند. حمیدرضا حافظی در این بین شناختهشدهترین چهره جمع است. حافظی سالها به عنوان نویسنده مجموعه «سامی و دوستان» شناخته میشد و کارگردانی مجموعههایی همچون «افسانه شهر قالی» را بر عهده داشته و از کهنهکارهای صنعت انیمیشن شناخته میشود. سوای این نکته، حافظی نویسندگی فیلمهای سینمایی چون «مهریه بیبی» و چند انیمیشن را بر عهده دارد.
حافظی در حال حاضر مجوز ساخت انیمیشن سرزمین قصهها را گرفته و احتمالاً پس از حدود 10 سال انیمیشن جدیدی را به اکران میفرستد. در کنار حافظی، نام زوجِ عماد رحمانی و مهرداد محرابی هم به چشم میخورد. زوجی که پیش از این «شمشیر و اندوه» و «افسانه سپهر» را ساخته بودند و در جشنواره فجر گذشته سابقه حضور داشتند. پیش از این، دو کارگردان نامبرده در ابتدا با «شمشیر و اندوه» فضایی نزدیک به گرافیکگیم را تجربه کرده بودند و پس از آن «افسانه سپهر» در جشنواره فجر 43 توانست کیفیت قابلتوجهی را به پردههای اکران ببرد. با این حال فضای تولیدات این دو کارگردان تاکنون از هم متفاوت بوده و نمیشود حتی از نظر گرافیکی نقطه ثابتی میان تولیداتشان پیدا کرد و با همین مسیر احتمالاً «نگهبانان خورشید» هم متفاوت خواهد بود.
از نامها و کارنامه کاری کارگردانانی که آثار در دست تولید دارند این را میتوان متوجه شد که فضاهای آثار بسیار متکی بر تولیدات علمی و تخیلی شده و چندان نامهای پرسابقه دیده نمیشوند. از طرفی یکسان بودن تهیهکنندگان و سازندگان برخی از آثار نشان میدهد، برخی از پروژههای در دست تولید چندان بزرگ نیستند و یا در ادامه مسیر تولید سرمایهگذار پیدا خواهند کرد. کارگردانانی همچون امین جوادی، یوسف ملکی، مسعود پورغلامی، مصطفی فرمانی، سیدسعید سیدصالحی و میثم صفهپور از انیمیشنسازان کمترشناختهشدهای هستند که احتمالاً تولیداتشان را در سالهای آتی خواهیم دید.
اهمیت ادامهدادن انیمیشنهای موفق
یکی از چالشهای اصلی صنعت انیمیشن ایران، نبود تداوم در تولید آثار موفق است. بسیاری از پروژههایی که با استقبال مخاطبان مواجه میشوند، تنها در یک فصل یا قسمت خلاصه میمانند و ادامه پیدا نمیکنند. این در حالی است که در جهان، استمرار در تولید انیمیشنهای محبوب، نهتنها باعث حفظ مخاطب میشود بلکه به تثبیت برند فرهنگی آن اثر نیز کمک میکند.
موفقیت انیمیشنهایی مانند «یوز» نشان داد که مخاطب ایرانی، اگر با کیفیت فنی مناسب و داستانپردازی جذاب روبهرو شود، همراهی میکند و حتی خواستار ادامه ماجرا میشود. «یوز» با روایت قهرمانانه و ملی خود توانست بهخوبی ارتباط عاطفی با تماشاگر برقرار کند و نمونهای از اثری باشد که قابلیت تبدیلشدن به مجموعهای چندفصلی را دارد. این تجربه ثابت کرد اگر پروژهای با نگاه بلندمدت طراحی شود، میتواند نهتنها در داخل کشور، بلکه در بازار بینالمللی نیز حضور مؤثر داشته باشد. «بچه زرنگ» و «فیلشاه» هم مانند یوز موفق و پرمخاطب بودند؛ اما ادامهدار نشدند.
متأسفانه در فضای تولید داخلی، اغلب انیمیشنها بهصورت پروژهای و مقطعی ساخته میشوند. یعنی تیم تولید پس از اتمام یک فیلم یا مجموعه، از هم جدا میشوند و سرمایهگذاری برای فصلهای بعدی متوقف میماند. نبود حمایت پایدار مالی، ضعف در برنامهریزی تولید و کمبود نهادهای تخصصی سرمایهگذار ازجمله عواملی است که مانع تداوم تولید میشود. ادامهدار بودن آثار، علاوه بر تثبیت جایگاه انیمیشن در بازار داخلی، به شکلگیری شخصیتهای ماندگار ایرانی نیز کمک میکند. شخصیتهایی که میتوانند در ذهن کودکان و نوجوانان جای بگیرند و بهمرور به بخشی از فرهنگ عمومی تبدیل شوند؛ همانگونه که شخصیتهای کارتونی ژاپنی یا آمریکایی در فرهنگ جهانی شناخته شدهاند.
به نظر میرسد اکنون که صنعت انیمیشن ایران وارد مرحلهای جدیتر از رشد شده، زمان آن رسیده تا سیاستگذاران فرهنگی و سرمایهگذاران بخش خصوصی، بهجای نگاه کوتاهمدت، برای تولید آثار سریالی و چندفصلی برنامهریزی کنند. تنها در چنین شرایطی است که میتوان امید داشت قهرمانان ایرانی در دنیای انیمیشن، در ذهن نسل آینده ماندگار شوند و سینمای پویانمایی کشور به جایگاهی پایدار در میان مخاطبان دست یابد.
فقط برای کودک نسازید!
انیمیشن تنها مختص کودکان و نوجوانان نیست. در بسیاری از کشورها بخش قابلتوجهی از تولیدات انیمیشنی برای بزرگسالان طراحی و ساخته میشود و نهتنها موفقیت تجاری داشتهاند، بلکه به جریان فرهنگی و اجتماعی نیز جهت دادهاند. آثار موفق انیمیشن در دنیا نشان میدهند مخاطب بزرگسال نیز به داستانسرایی غنی، شخصیتپردازی پیچیده و موضوعات جدی در قالب پویانمایی علاقهمند است. در این مسیر، انیمیشن میتواند برای ایران نیز فرصت بزرگی باشد. جامعه بزرگسال ایرانی امروز به دنبال محتوای خلاقانه، متفاوت و داستانهایی با عمق مفهومی است که هم سرگرمکننده باشند و هم پیام فرهنگی و اجتماعی منتقل کنند. تولید انیمیشن بزرگسال میتواند به شکلگیری بازار جدیدی در سینما و تلویزیون منجر شود و به توسعه اقتصاد فرهنگی کشور کمک کند. این آثار میتوانند موضوعات تاریخی، اجتماعی، فلسفی یا حتی اقتباس از ادبیات کلاسیک ایرانی را پوشش دهند و با استفاده از تکنولوژی مدرن، تجربهای بصری و محتوایی جذاب برای مخاطب ایجاد کنند.
یکی از مزیتهای تولید انیمیشن برای بزرگسالان، قابلیت خودپایداری تجاری آن است. برخلاف انیمیشن کودک که اغلب محدود به بازار داخلی و تلویزیون است، انیمیشن بزرگسال قابلیت حضور در جشنوارهها، بازار بینالمللی و پلتفرمهای دیجیتال جهانی را دارد. تجربه جهانی نشان داده وقتی انیمیشن با استانداردهای حرفهای ساخته شود، میتواند مخاطب وسیع و درآمدزای پایدار ایجاد کند. علاوه بر جنبه اقتصادی، این نوع تولیدات فرصتی برای نوآوری هنری و خلاقیت روایتگری فراهم میکنند. تیمهای حرفهای میتوانند از تکنیکهای پیشرفته مانند موشن کپچر، CGI و جلوههای ویژه استفاده کنند تا داستانها را با کیفیتی جهانی ارائه دهند. این روند نهتنها به ارتقای سطح کیفی صنعت انیمیشن کشور کمک میکند، بلکه انگیزهای برای تولید آثار بعدی فراهم میسازد.
درنهایت، ورود انیمیشن بزرگسال به صنعت سینمای ایران میتواند تنوع تولیدات فرهنگی را افزایش دهد، مخاطب تازه جذب کند و نشان دهد که پویانمایی، محدود به سرگرمی کودکانه نیست، بلکه ابزار قدرتمندی برای روایت فرهنگ و هنر ملی و تعامل با مخاطب بالغ است. با حمایت دولتی و بخش خصوصی، این حوزه میتواند به یکی از ستونهای اصلی سینمای ایران در سالهای آینده تبدیل شود.
.gif?v=0)
