سعید قاسمی، خبرنگار: «تشکیلات» را میتوان یکی از جاهطلبانهترین پروژههای تلویزیونی ترکیه دانست؛ سریالی که با ظاهری اکشن و پرزرقوبرق، درواقع میکوشد تصویری از قدرت و اقتدار نیروهای اطلاعاتی - امنیتی ترکیه را به رخ بکشد؛ اما آنچه در عمل شکل میگیرد بیش از آنکه همین باشد، نوعی نمایش خامدستانه از ناسیونالیسم برگرفته از پانترکیسم اردوغانی است. در حین تماشای سریال شاید از خود بپرسید آیا این سریال بازنمایی آمال و آرزوهای رجب طیب اردوغان است یا نه؟ این اثر که در سالهای اخیر مخاطبان وسیعی پیدا کرده، دقیقاً در همان نقطهای شکست میخورد که ادعای بزرگش را مطرح میکند: تبدیل مأموران امنیتی به قهرمانان اسطورهای، بیآنکه انسانیت و پیچیدگی درونی آنان را به تصویر بکشد.
از همان آغاز، «تشکیلات» بهجای معرفی جهان داستان، مستقیماً وارد فضای شعاری خود میشود. شخصیتها نه بهعنوان انسانهای دارای ابعاد روحی و روانی، بلکه به منزله نمادهایی از «وظیفه» و «فداکاری» معرفی میشوند. مأمورانش در هر صحنه با چنان وقار اغراقآمیزی حرکت میکنند که گویی حضورشان بهنوعی بیانیه ملی است. در گفتوگوها، هر جمله بهگونهای نوشته شده تا یادآور سوگند خدمت به وطن باشد و اگر از بطن صحنهها، حس طبیعی و صادقانهای بیرون بیاید، معمولاً در لحظه بعد با موسیقی حماسی و تدوینی افتضاح، حسزدایی اتفاق میافتد.
سریال بهوضوح میخواهد چهرهای آرمانی از دستگاه اطلاعاتی ترکیه ارائه دهد؛ تصویری که در آن اشتباه، تردید یا ضعف جایی ندارد. این میل به بینقصنمایی، هرچند در سطح شعار جذاب است؛ اما در منطق درام، نتیجهای معکوس دارد، چون وقتی شخصیتها همیشه درست عمل میکنند و هر شکست را به گردن «دشمن نفوذی» میاندازند، تماشاگر دیگر هیچ ارتباط عاطفی واقعی با آنان برقرار نمیکند. همه چیز به نمایشنامهای پیشبینیپذیر تبدیل میشود که در آن هیچ حادثهای ظرفیت غافلگیری ندارد و هیچ انسانی مجال لغزش پیدا نمیکند.
طنز پنهان «تشکیلات» در همین جدیت بیش از اندازه آن نهفته است. سریال آنقدر بر فداکاری، وطنپرستی و «جاندادن برای کشور» تأکید میکند که خود به کمدی ناخواسته بدل میشود. لحظههایی وجود دارد که قهرمان، در میان شعلهها یا انفجارها، سخنانی ایراد میکند که بیشتر شبیه تیتر روزنامهاند تا گفتوگوی یک انسان در وضعیت مرگ و زندگی. فقط چنین چیزی را در سینمای هند میتوان مشاهده کرد. انگار هدف اصلی، انتقال پیام است نه خلق موقعیت دراماتیک. درنتیجه، قهرمانان نه در بستر واقعیت، بلکه در چهارچوبی نمادین زندگی میکنند؛ آدمهایی از جنس ایدئولوژی، نه از گوشت، پوست و استخوان. در این میان، جای خالی روایت انسانی بیش از هر چیز احساس میشود. عشق، رفاقت، ترس یا حتی اندوه، اگر هم باشند، صرفاً در خدمت شعار قرار میگیرند. زنها معمولاً نقش حاشیهای دارند؛ یا همکارانی وفادار که در لحظات بحرانی اشک میریزند یا چهرههایی تهدیدآمیز که باید از میان برداشته شوند. روابط میان شخصیتها مکانیکی است، گویی احساسات نیز تابع دستور سازمانیاند. از همین رو، مرگ در «تشکیلات» نه واقعهای تراژیک، بلکه بخشی از سازوکار اداری قهرمانسازی است: یکی میمیرد تا دیگری بتواند جملهای حماسیتر بگوید. از نظر فنی، سریال گاهی به استانداردهای بالایی نزدیک میشود. طراحی صحنهها و جلوههای بصری در مقایسه با تولیدات تلویزیونی منطقه، چشمگیر است؛ اما این ظواهر نتوانستهاند ضعف بنیادین در روایت و شخصیتپردازی را پنهان کنند. کارگردانی مدام درگیر ساختن نماهای سنگین و معنادار از چهرههای جدی است. نماهایی که بهجای القای عمق، بهنوعی خودنمایی تصویری بدل میشوند. در سطح تماتیک، «تشکیلات» نمونهای تمامعیار از درامی است که میان تبلیغ سیاسی و روایت داستانی گرفتار شده است. از یکسو میخواهد هیجان و تعلیق ایجاد کند، از سوی دیگر نمیتواند مرزهای انتقاد یا شک را بپذیرد. به همین دلیل مسیر داستانی به تکرار میافتد: مأموران به عملیات میروند، دشمنان شناسایی میشوند، یکی از افراد قربانی میشود و در پایان، جملهای پرطمطراق درباره میهن ادا میشود. همه چیز با همان ریتم، همان زبان و همان ادبیات رسمی پیش میرود؛ چنانکه گویی کل سریال در یک جهان بسته و ازپیشتعیینشده اتفاق میافتد.
حتی «دشمنان» سریال نیز از کلیشه فراتر نمیروند: چهرههایی در سایه، با کتوشلوار تیره که نقشه نابودی ترکیه را روی لپتاپ طراحی میکنند. هرچند هدف از این تصویرسازی، نمایش خطرات جهانی است؛ اما درنهایت بهنوعی سادهسازی جهان میانجامد. جهانی که در آن خیر مطلق و شر مطلق بهروشنی از هم جدا شدهاند و هیچ منطقه خاکستری وجود ندارد. این دوگانهسازی، اگرچه برای ساخت اکشن مناسب است؛ اما در قالب درام جدی، تنها به بیاعتباری واقعیت منجر میشود.
در پایان، «تشکیلات» بیش از آنکه درباره مأموریتهای اطلاعاتی باشد، درباره تمایل یک ملت به دیدن خود در نقش قهرمان است. سریالی است که با اطمینان و صلابتی مثالزدنی، تصویری از خودبسندگی و توان ملی ارائه میدهد؛ اما در این مسیر، پیچیدگی انسان و حقیقت زندگی را قربانی میکند. تماشاگر پس از چند قسمت درمییابد که آنچه میبیند، نه یک داستان زنده، بلکه نوعی بازنمایی تبلیغاتی است که لباس درام بر تن کرده و شاید درست در همین نقطه، «تشکیلات» از مرز جدیت عبور میکند و به اثری بدل میشود که تنها از شدت باور به خود، ناخواسته به طنزی سرد و تلخ تبدیل میشود.
شماره ۴۵۵۶ |
صفحه ۵ |
فرهنگ و هنر
دانلود این صفحه
«تشکیلات»؛ کمی درام، خیلی کمدی!














