ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: صبح یازدهم آبان، سالن ملل نمایشگاه بین‌المللی تهران شاهد رویدادی بود که رنگ‌وبوی اعتماد به توان داخلی داشت. نخستین نمایشگاه «فَرّ ایران» با حضور دکتر حسین افشین، معاون علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری افتتاح شد و 80 محصول برگزیده دانش‌بنیان در آن به نمایش درآمد؛ محصولاتی که به گفته مسئولان، بیش از یک میلیارد و 300 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور به همراه داشته‌اند. 

این نمایشگاه قرار است از این پس، محلی برای رونمایی یکپارچه از تمام ظرفیت‌های دانش‌بنیان‌ها در کل سال باشد. یکی از نکات مثبت «فرّ ایران»، دسته‌بندی محصولات در پنج گروه کشاورزی، آب و محیط‌زیست؛ سلامت؛ هوش مصنوعی و تحول دیجیتال؛ نفت، انرژی و صنایع وابسته و سایر بخش‌ها است که مخاطبان هر گروه به راحتی می‌توانند به محصولات موردنظر خود دسترسی پیدا کرده و از کم و کیف آنها مطلع شوند و به نوعی، می‌توان در قالب یک نمایشگاه یکپارچه، توانمندی محققان و فناوران کشور را مشاهده کرد و به نبوغ ایرانی غبطه خورد که با تمام قدرت سعی کرده محدودیت‌های پیش رو را کنار زده و محصولاتی بومی‌سازی شده را در رقابت با نمونه‌های خارجی تولید کند تا باری از روی دوش مردم و صنعت کشور بردارد. اما در این میان نکته‌ای که جلب توجه می‌کرد، حضور محصولات متعددی بودند که بارها در نمایشگاه‌های دیگر هم از آنها رونمایی شده بود و این بار هم در زمره تازه‌ترین دستاورد دانش‌بنیان‌ها از آنها رونمایی شد. به گفته افشین، معاونت علم و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، این قبیل محصولات یا به تازگی مجوزهای لازم را کسب کرده یا با توجه به اینکه برخی محصولات به کسب چند مجوز نیاز دارند، ممکن است یکی از مجوزها به تازگی اخذ شده باشد و دلیل رونمایی مجدد از این محصولات هم همین بوده است. افشین در حاشیه این رویداد، نمایشگاه «فرّ ایران» را جلوه‌ای از غرور، دانش و خلاقیت جوانان ایران‌زمین خواند و گفت: «تحقق اقتصاد دانش‌بنیان تنها با نگاه آینده‌‌نگر ممکن است. این نمایشگاه فرصتی است تا مردم ببینند فناوری ایرانی چگونه می‌‌تواند جایگزین واردات شود.» او با اشاره به فراخوان اردیبهشت ‌ماه افزود: «از میان 650 محصول ارزیابی‌ شده، 80 محصول نهایی انتخاب شدند و هرکدام دارای شناسنامه‌ای شامل مجوزها، تاریخ تولید و میزان صرفه‌جویی ارزی هستند. البته کاهش ارزبری تنها به معنای جلوگیری از خروج ارز نیست. به‌عنوان مثال، زمانی که نمونه خارجی‌ یک دارو با قیمت یک میلیارد تومان به فروش می‌رسد، نمونه داخلی آن با همان کیفیت تنها 20 میلیون تومان تولید می‌‌شود، بنابراین مردم هم از آن منتفع می‌شوند.» معاون علمی ریاست‌جمهوری در کنار صرفه‌جویی ارزی این محصولات، با گلایه از کم‌‌اعتمادی به توان تولید داخل عنوان کرد: «در کشور ما معمولاً زمانی به محصولات داخلی اعتماد می‌‌شود که واردات دشوار شده باشد. ما در این میان باید پیش از بحران به تولیدکنندگان فرصت دهیم.» او از تشکیل کمیته‌‌ای برای اعمال محدودیت واردات در صورت تولید داخلیِ باکیفیت خبر داد و افزود: «اگر محصولی در داخل با کیفیت کافی تولید شود، باید از آن حمایت کنیم؛ نه اینکه اجازه دهیم مشابه خارجی بازار را اشباع کند.» او در ادامه تاکید کرد: «حجم قراردادهای «ساخت بار اول» که پیش‌تر تنها 300 میلیون دلار را به خود اختصاص می‌داد، امسال به 500 میلیون دلار خواهد رسید.» او سه محور حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را توسعه محصولات موجود، تقویت زیرساخت‌های آزمایشگاهی و پشتیبانی از طرح‌های نوآورانه عنوان و تأکید کرد که این شرکت‌ها در اولویت حمایت دولت و صندوق نوآوری قرار دارند.» معاون علمی با نگاهی رو به جلو گفت: «اقتصاد دانش‌بنیان با تغییر نگرش مدیریتی آغاز می‌شود. «فَرّ ایران» تنها یک نمایشگاه نیست؛ بلکه نماد اعتماد به جوانان و نشانه‌ای از خودباوری ملی است.»

زخم‌‌پوشی نازک‌تر از تار مو؛ اما هوشمند و ایمن

شرکت دانش‌بنیان نوآوران «سلامت ژینو» در حوزه سلامت فعالیت می‌کند. دکتر مظاهر قلی‌پور ملک‌آبادی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و بنیان‌گذار این شرکت از تولید یک زخم‌‌پوش هوشمند نانویی خبر داد که می‌‌تواند درمان زخم‌‌های سوختگی و دیابتی را متحول کند. این محصول از نانوفایبرهای بایوسلولوزی ساخته شده و با نام تجاری «باکتریال سلولوز» وارد بازار داخلی شده است. به گفته او، «این زخم‌‌پوش، یک پانسمان فوق‌ نازک و هوشمند است که ضخامت آن تنها 30 تا 40 میکرون است. این نانو‌فایبرها توسط باکتری تولید شده و با استفاده از فناوری مهندسی بافت و نانو برای کاربردهای بالینی آماده شده‌اند.» او افزود: «این محصول اکسیژن را از خود عبور داده؛ اما مانع ورود باکتری می‌‌شود. بنابراین اگر زخم در ابتدا عفونی نباشد، خطر عفونت ثانویه وجود ندارد. همچنین به دلیل شفاف بودن، امکان مشاهده مستقیم روند ترمیم زخم برای پزشک وجود دارد. این زخم‌پوش در گذشته تنها از دو کشور سوئیس و آمریکا با قیمتی حدود 7 تا 8 میلیون تومان وارد می‌شد. همین مسئله باعث شد بیماران امکان استفاده از آن را نداشته باشند. در حال حاضر با تولید داخلی، قیمت این محصول به حدود یک‌‌دهم نمونه خارجی رسیده است. این محصول صرفه‌جویی ارزی یک میلیون دلاری به همراه دارد.» او درباره موارد مصرف گفت: «این زخم‌پوش‌ها بیشتر برای زخم‌‌های سوختگی درجه دو، زخم‌های دیابتی و زخم محل برداشت پیوند پوست (Donor Site) استفاده می‌‌شود. در زخم‌های دارای ترشح، این پانسمان به‌ محض تماس به پوست می‌چسبد، شفاف شده و نیازی به بخیه یا پانسمان ثانویه ندارد و به‌ صورت طبیعی با بدن سازگار شده و پس از ترمیم، از پوست جدا می‌شود. در زخم‌‌های سطحی، معمولاً طی 7 روز ترمیم کامل انجام می‌‌شود و برای زخم‌‌های عمیق‌‌تر، این پانسمان می‌‌تواند 21 تا 31 روز روی زخم باقی بماند.»

دستگاهی برای بهره‌‌وری خوراک دام و کاهش 40 درصدی واردات نهاده‌ها 

شرکت دانش‌بنیان «فرآوردنه فردوسی مشهد»، تولیدکننده خوراک میکرونیزه، مکمل و روغن اختصاصی اسب و دام، اولین سازنده خط صنعتی «میکرونایزر فلیکر» در حوزه فناوری خوراک دام در ایران است. وحید محمدرجبی، کارشناس بخش دستگاه‌سازی این شرکت به «فرهیختگان» گفت: «این دستگاه با بهره‌‌گیری از پرتوی مادون قرمز، دانه‌‌های روغنی و غلات را به ‌صورت هوشمند فراوری کرده و علاوه‌بر افزایش قابلیت هضم، عوامل ضدتغذیه‌ای مانند تانن‌‌ها و فیتات‌ها (ترکیب آلی در موادغذایی گیاهی) را از بین برده و می‌تواند تا 40 درصد از واردات نهاده‌های دامی بکاهد. شرکت ما سازنده انحصاری دستگاه میکرونزل فلیکر در کشور است.»به گفته محمدرجبی، «این فناوری همچنین نقش موثری در کاهش آلودگی‌های قارچی و سمی دارد. پرتو مادون قرمز قادر است میزان مایکوتوکسین‌‌ها و به‌ویژه آفلاتوکسین‌‌ها را در دانه‌ها کاهش دهد. درنتیجه، خوراک سالم ‌تری وارد چرخه تغذیه دام شده و بهره‌‌وری تغذیه در گاوداری‌ها و دامداری‌‌ها افزایش می‌یابد.» او درباره عملکرد فنی دستگاه توضیح داد: «در این روش، دانه‌ها به‌ مدت 30 تا 40 ثانیه در معرض حرارت غیرمستقیم ناشی از پرتو مادون قرمز با طول موج 2.9 تا 3.8 میکرون قرار می‌گیرند. این فرایند باعث تغییر ساختار فیزیکی و شیمیایی دانه می‌شود. سپس با عبور از میان دو غلتک، به ‌صورت پرک در‌می‌‌آیند. ضخامت و دانسیته پرک‌‌ها نیز بسته به نوع محصول، قابل تنظیم است.» او افزود: «در مقایسه با روش‌های سنتی مانند آسیاب کردن، این فناوری می‌تواند قابلیت هضم دانه را از حدود 90 درصد به 99 درصد برساند؛ یعنی نزدیک به 10 درصد افزایش در میزان جذب و کاهش قابل توجه در دفع مواد مغذی از دستگاه گوارش دام. اگر این روش در سطح ملی گسترش یابد، می‌‌تواند 30 تا 40 درصد از واردات نهاده‌های دامی را کاهش دهد که درنهایت صرفه‌جویی ارزی 2 میلیون دلاری را به همراه دارد.» 

کامپاندهای پلیمری در صنعت لوله‌‌سازی

شرکت دانش‌بنیان «شرکت پارسا پلیمر شریف» در حوزه تولید کامپاندهای پلیمری برای صنایع مختلف ازجمله خودرو، لوله‌سازی و لوازم خانگی فعالیت و تلاش کرده است با طراحی ترکیب‌‌های نوآورانه، هم نیاز صنایع داخلی را برطرف کند و هم وابستگی کشور را به واردات مواد اولیه کاهش دهد. غزال میرمعینی، کارشناس تحقیق و توسعه این شرکت با اشاره به دستیابی متخصصان این شرکت به فناوری تولید افزودنی جدیدی برای پلیمرهای رندوم (PPR) گفت: «این پلیمرها با بهبود مقاومت در برابر دما و فشار، موجب کاهش مصرف مواد اولیه، افزایش دبی جریان آب و صرفه‌جویی ارزی قابل‌ توجه در صنعت لوله‌سازی کشور می‌شوند.»

به گفته او، «محصولی که به تازگی در واحد تحقیق و توسعه طراحی و تولید شده، افزودنی نوآورانه‌ای است که با اضافه شدن به ساختار پلیمر رندوم (PPR) که از گذشته در تولید لوله‌‌های آب آشامیدنی به کار می‌رفت، موجب افزایش چشمگیر مقاومت در برابر دما و فشار می‌شود.» 

او ادامه داد: «مزیت اصلی این افزودنی آن است که لوله تولیدشده با آن در دمای بالاتر و تحت فشار بیشتری نسبت به نمونه‌‌های معمولی دوام دارد. این ویژگی باعث می‌‌شود بتوان ضخامت لوله را کاهش داد، درنتیجه جریان عبوری آب (دِبی) افزایش می‌یابد و مصرف مواد اولیه کمتر می‌‌شود. این یعنی هم صرفه‌جویی اقتصادی و هم اثرات زیست‌محیطی کمتر اتفاق می‌افتد.» 

او عنوان کرد: «تا پیش از تولید این افزودنی در داخل، نیاز بازار از طریق واردات تأمین می‌‌شد که هزینه بالایی داشت. با بومی‌‌سازی این فناوری، می‌توان سالانه حداقل 500 هزار دلار صرفه‌جویی ارزی ایجاد کرد و پیش‌بینی می‌‌شود این رقم در سال‌‌های آینده به بیش از یک میلیون دلار برسد.» او درباره کاربرد این محصول توضیح داد: «افزودنی جدید در لوله‌های آب آشامیدنی تک‌‌لایه و چندلایه، به‌ویژه لوله‌‌های تقویت‌‌‌شده با الیاف، قابل استفاده است. درواقع محصول ما به‌عنوان «مستربچ» به کار می‌‌رود.»

هوش مصنوعی به کمک مدیریت مصرف آمد

«پلتفرم مهان» با طرحی نوآورانه است و با بهره‌‌گیری از هوش مصنوعی و ارائه مشوق‌های نقدی، مردم را به کاهش مصرف گاز ترغیب می‌‌کند. این طرح توانسته الگوی مصرف هزاران خانوار را تغییر دهد و به صرفه‌جویی میلیون‌‌ها مترمکعب گاز منجر شود. مهدی رضاپور، مجری طرح «مهان» و نماینده شرکت «توسن» در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره جزئیات این طرح گفت: «پلتفرم «مهان» که از «مصرف هوشمند انرژی» گرفته شده، با هدف فرهنگ‌‌سازی و ارائه مشوق‌های مالی طراحی شده تا مردم را به بهینه‌سازی مصرف گاز تشویق کند.» به گفته او، «کاربران با نصب این نرم‌افزار، میزان مصرف گاز خود را روزانه پایش و براساس صرفه‌جویی واقعی، پاداش نقدی دریافت می‌‌کنند. این طرح سال گذشته در استان یزد به‌صورت پایلوت اجرا شد که مصرف گاز آنها تا 30 درصد کاهش یافت. امسال تمام مشترکان خانگی این استان، به‌ همراه خانوارهای تحت پوشش بهزیستی در 6 استان سردسیر کشور، امکان ثبت‌نام در آن را دارند.» او توضیح داد: «هر مشترک براساس الگوی مصرف شخصی خود که با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی و داده‌های سال‌های گذشته، نوع سیستم گرمایشی و متراژ منزل طراحی شده، می‌‌تواند مصرف شخصی را مدیریت کند. به ازای هر مترمکعب صرفه‌جویی هم بین 5 تا 10 هزار تومان پاداش نقدی لحظه‌‌ای به کیف پول مشترک واریز می‌شود.» 

او درباره چگونگی عملکرد سامانه افزود: «مشترکان کافی است روزی یک‌ بار یا هر چند روز یک‌ بار از کنتور گاز خود عکس بگیرند. هوش مصنوعی عکس را بررسی کرده، شماره کنتور را شناسایی و مصرف را ثبت می‌‌کند. هرچه مصرف کمتر باشد، پاداش بیشتری دریافت می‌‌شود.» رضاپور با اشاره به خدمات تکمیلی طرح گفت: «برای خانوارهایی که بخاری‌های پرمصرف دارند، امکان تعویض وسیله گرمایشی نیز فراهم شده به‌طوری‌که بخاری‌های قدیمی با یک‌‌سوم قیمت بازار با مدل‌های کم‌‌مصرف و هوشمند جایگزین می‌‌شوند.» 

تولید اولین اینورتر خورشیدی در کشور

گروه صنعتی «نیان الکترونیک» در حوزه تولید انواع مبدل‌های الکترونیکی فعالیت می‌کند و به تازگی عنوان نخستین تولیدکننده اینورترهای نیروگاه‌های متصل به شبکه (آنگرید) را در کشور از آن خود کرده است. امیرحسین زندی، کارشناس کسب‌وکار تجدیدپذیر این شرکت به «فرهیختگان» گفت: «نیروگاه خورشیدی 100 کیلوواتی متصل به شبکه از اجزای مختلفی تشکیل شده است که از پنل‌‌های خورشیدی گرفته تا تابلوی برق که قلب تپنده مجموعه است، همه در کنار دستگاهی کلیدی به نام اینورتر کار می‌کنند. اینورتر، همان مبدل انرژی الکتریکی است که برق مستقیم (DC) تولید شده توسط پنل‌های خورشیدی را به برق متناوب (AC) تبدیل می‌‌کند تا بتوان آن را وارد شبکه کرد.» به گفته او، «بدون این دستگاه، انرژی تولیدی توسط پنل‌ها قابل استفاده در شبکه سراسری برق نخواهد بود.» 

او تاکید کرد: «در حال حاضر ما اولین تولیدکننده اینورتر در کشور بوده و توانسته‌ایم ظرفیت‌های 5 کیلووات و 100 کیلووات را تولید کنیم. در نسخه 5 کیلوواتی، دو مدل تولید می‌‌شود. یکی متصل به شبکه و دیگری منفصل از شبکه (دایرکت) که می‌‌تواند بدون نیاز به اتصال به برق سراسری، انرژی مورد نیاز مصرف‌‌کننده را تامین کند.» به گفته زندی، «پیش از تولید داخلی، تمام اینورترهای خورشیدی از کشورهای چین، آلمان و فرانسه وارد می‌‌شدند؛ اما اکنون ایران برای نخستین‌بار در این زمینه خودکفا شده است. محصول ما 20 تا 25 درصد ارزان‌‌تر از نمونه‌های خارجی است، با این تفاوت که پنج سال گارانتی و 15 سال خدمات پس از فروش دارد. درحالی‌که نمونه‌های وارداتی معمولاً خدمات پس از فروش نداشته و در صورت خرابی عملاً بلااستفاده می‌ماندند.»

زندی در ادامه به اهمیت این فناوری برای بخش صنعت اشاره کرد و گفت: «طبق مصوبات جدید، صنایع و کشاورزان برای جلوگیری از قطعی برق موظف به احداث نیروگاه‌‌های تجدیدپذیر هستند. یکی از الزامات این نیروگاه‌ها همین اینورترها هستند که برق خورشیدی را قابل تزریق به شبکه می‌کنند. درواقع، این دستگاه کلید اصلی بهره‌‌برداری از انرژی پاک است.»

تولید نخستین شیر ۴۲ اینچی صنایع نفت و گاز کشور 

مجتمع صنعتی اسفراین، در حوزه تولید تجهیزات صنایع نفت و گاز، صنعت نیروگاهی، فولاد و صنایع فولادسازی، صنایع معدنی، صنایع پیشرفته، صنایع ریلی، صنایع کشتی و غیره فعالیت می‌کند. مجید ربانی، رئیس تحقیق و توسعه این مجتمع به «فرهیختگان» گفت: «ما برای نخستین‌‌بار در کشور به دانش فنی و تولید صنعتی شیر 42 اینچی ویژه خطوط انتقال نفت و گاز دست پیدا کردیم.» او با اشاره به آغاز پروژه در سال 1403 گفت: «با توجه به نیاز شدید کشور به تجهیزات انتقال نفت و گاز و محدودیت واردات این قطعه حیاتی، پروژه طراحی و ساخت شیر 42 اینچی در واحد تحقیق و توسعه مجتمع تعریف شد. پیش از این، تمام نمونه‌های مشابه وارداتی بودند و سالیانه حدود یک میلیون یورو صرف واردات شیرهای کوچک‌تر می‌شد.» او در ادامه افزود: «در این پروژه، با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای پیشرفته شبیه‌‌سازی فرایند ریخته‌گری، موفق شدیم قطعه‌ای با کلاس UT A698 و بدون عیب تولید کنیم. این شیر در رقابت با محصولات خارجی کاملاً قابل رقابت بوده و در نخستین تولید صنعتی با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته است.» رئیس تحقیق و توسعه این مجتمع درباره کاربرد این محصول توضیح داد: «شیرهای بزرگ نفت و گاز نقش حیاتی در کنترل جریان سیال در خطوط انتقال دارند. عملکرد این شیرها به‌گونه‌ای است که با چرخش توپی داخلی، مسیر عبور جریان باز یا بسته می‌شود و امکان قطع و وصل یا تنظیم جریان نفت و گاز را فراهم می‌کند. در هر شبکه انتقال انرژی، از این شیرها به‌عنوان اتصال‌دهنده و کنترل‌‌کننده جریان استفاده می‌‌شود.»

ربانی اظهار کرد: «طراحی و ریخته‌‌گری آن با حداقل عیب و با تکیه بر دانش فنی داخلی انجام شده است. همچنین زمینه برای تولید سایزهای بزرگ‌تر نیز فراهم شده است.» به گفته او، قیمت نهایی این محصول حدود 20 درصد پایین‌‌تر از نمونه‌های مشابه خارجی است، درحالی‌که هزینه حمل‌ونقل و وابستگی ارزی نیز به‌طور کامل حذف شده است.