فاطمه قدیری، خبرنگار گروه جامعه: در دو سال گذشته، غزه صحنه فاجعه‌ای بی‌سابقه بوده است؛ جنگی که دست‌کم ۶۷,۰۰۰ فلسطینی را به شهادت رسانده و هزاران نفر دیگر را زیر آوار و در میان ویرانه‌ها مدفون کرده است. در این میان، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به‌جای اینکه پناهگاه امنی برای بیماران و آوارگان باشند، خود هدف مستقیم حملات نظامی قرار گرفته‌اند. گزارش‌ها حاکی است که طی این دو سال، دست‌کم ۱۲۵ مرکز درمانی ازجمله ۳۴ بیمارستان آسیب دیده‌اند و صد‌ها پزشک، پرستار و امدادگر جان خود را از دست ‌داده یا ربوده شده‌اند. این بحران انسانی با شهادت و زخمی‌شدن پرسنل بهداشتی شدت یافت. دست‌کم ۱,۷۲۲ نفر از کارکنان بهداشتی و امدادی طی دو سال گذشته شهید و صد‌ها نفر دیگر به‌اجبار بازداشت شدند. پزشکان و متخصصان حیاتی، ازجمله جراحان، متخصصان بی‌هوشی و اطفال، در بازداشت اسرائیل هستند و برخی زیر شکنجه جان باخته‌اند. این وضعیت، سیستم درمانی غزه را از نیرو‌های متخصص حیاتی خالی کرده و ارائه مراقبت‌های پزشکی را حتی پس از آتش‌بس عملاً غیرممکن ساخته است. 

بیمارستان الاهلی 

در میانه جنگی که مرز میان هدف نظامی و انسان غیرنظامی از هم پاشید، بیمارستان عربی الاهلی در قلب شهر غزه به نمادی از رنج و مقاومت بدل شد. این بیمارستان که سال‌ها به‌عنوان یکی از معدود مراکز درمان سرطان در منطقه فعالیت می‌کرد، از نخستین روز‌های جنگ هدف مستقیم حملات اسرائیل قرار گرفت. در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۳، موشک اسرائیلی به دو طبقه بالایی ساختمان اصابت کرد و بخش‌های سونوگرافی و ماموگرافی را به تلی از آوار تبدیل ساخت. طبق بیانیه جاستین ولبی، اسقف اعظم کانتربری، چهار تن از کارکنان بیمارستان در این حمله مجروح شدند. تنها سه روز بعد، در ۱۷ اکتبر، انفجاری مهیب در پارکینگ بیمارستان، جایی که صد‌ها غیرنظامی بی‌پناه از ترس بمباران‌ها پناه گرفته بودند، ده‌ها نفر را به خاک‌وخون کشید. تصاویر منتشرشده از صحنه، چادر‌های سوخته و بدن‌های بی‌جان و کودکان خاک‌آلودی را نشان می‌داد که از میان دود و شعله بیرون کشیده می‌شدند. اما فاجعه به همین‌جا ختم نشد. در ۱۸ دسامبر همان سال، نیرو‌های زمینی اسرائیل به محوطه بیمارستان یورش بردند؛ پزشکان و بیماران را از تخت‌ها بیرون کشیدند، بخشی از ساختمان را ویران کردند و دو پزشک را دستگیر نمودند. روز بعد، مدیر بیمارستان الاهلی اعلام کرد: «دیگر بیمارستانی باقی نمانده است. ما نمی‌توانیم بیماران را درمان کنیم، چون دیگر جایی برای درمان وجود ندارد.» آخرین ضربه در ۱۳‌ آوریل ۲۰۲۵ فرود آمد؛ حمله‌ای که بخش اورژانس را نابود کرد و این مرکز درمانی را از نفس انداخت. الاهلی، بیمارستانی که روزی پناه بیماران سرطانی و آوارگان بود، امروز نشانه‌ای از آن است که در غزه، حتی نماد‌های درمان و انسانیت نیز از تیغ جنگ در امان نمانده‌اند. 

بیمارستان الشفا

بیمارستان الشفا، بزرگ‌ترین مرکز درمانی غزه، در طول جنگ به صحنه یکی از بی‌رحمانه‌ترین محاصره‌های تاریخ معاصر بدل شد. این بیمارستان که ستون اصلی شبکه درمانی نوار غزه محسوب می‌شد، هفته‌ها در حلقه محاصره کامل نیرو‌های اسرائیلی گرفتار ماند؛ ارتباط آن با سایر نقاط شهر قطع شد و بیش از ۱۵ هزار بیمار و غیرنظامی آواره در محوطه‌اش محبوس شدند. اسرائیل مدعی بود حماس از این بیمارستان به‌عنوان پایگاه نظامی استفاده می‌کند، ادعایی که بعد‌ها توسط سازمان ملل رد شد و توسط رسانه‌های معتبر بین‌المللی از جمله بی‌بی‌سی، واشنگتن‌پست و ایندیپندنت «غیرقانع‌کننده» و فاقد مستندات توصیف شد. هم‌زمان با تداوم محاصره، برق، آب و اکسیژن بیمارستان قطع شد و پزشکان ناچار بودند بیماران را در تاریکی، بدون دارو و وسایل حیاتی، تنها با نور موبایل و دستان خالی جراحی کنند. 

گزارش‌های متعددی از شهادت نوزادان در دستگاه‌های مراقبت ویژه، بیماران کلیوی بدون دیالیز و جراحی‌های بدون بیهوشی منتشر شد. با هر روز محاصره، بیمارستان بیش‌ازپیش به زندانی برای بیمارانش بدل می‌شد. در میانه این وضعیت، اجساد در حیاط انباشته شد، آمبولانس‌ها اجازه تردد نداشتند و هزاران نفر در سکوت و گرسنگی جان باختند. باوجود اعتراض‌های مکرر سازمان جهانی بهداشت و نهاد‌های بین‌المللی، ارتش اسرائیل تا مدت‌ها اجازه ورود کاروان‌های امدادی را نداد. در نهایت، زمانی که نیرو‌های اسرائیلی وارد محوطه بیمارستان شدند، بسیاری از بیماران شهید شده بودند و بخش‌های اصلی بیمارستان به ویرانه‌ای تبدیل شده بود. 

بیمارستان اندونزیایی 

بیمارستان اندونزیایی در شمال غزه که با کمک مردم اندونزی ساخته شده بود، از نخستین روز‌های حمله اسرائیل به یکی از هدف‌های اصلی توپخانه و پهپاد‌های این ارتش تبدیل شد. در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۳، نیرو‌های اسرائیلی بیمارستان را به طور کامل محاصره کردند و مانع ورود سوخت و دارو شدند. گزارش سازمان حقوقی الحق تأیید کرد این مرکز بیش از سایر بیمارستان‌های غزه هدف حملات مستقیم و مداوم قرار گرفته است. در طول ماه‌ها، ساختمان بیمارستان بار‌ها زیر آتش قرار گرفت. در ژوئن ۲۰۲۴ تصاویری منتشر شد که نشان می‌داد نیرو‌های اسرائیلی مرکز تخصصی دیالیز «نورا الکعبی» را درون این بیمارستان تخریب کرده‌اند؛ مرکزی که صد‌ها بیمار کلیوی تنها امید خود را در آن می‌یافتند. پزشکان و پرستاران، تحت بمباران مداوم، مجبور بودند در حیاط بیمارستان به درمان بیماران ادامه دهند و اجساد را در کنار تخت‌های خالی دفن کنند. 

در ۱۸ مه ۲۰۲۵، پهپاد‌های اسرائیلی بار دیگر بیمارستان را هدف گرفتند و بخشی از ساختمان فروریخت. ده‌ها غیرنظامی که در محوطه آن پناه گرفته بودند شهید یا زخمی شدند. پس از این حمله، وزارت بهداشت غزه اعلام کرد بیمارستان اندونزیایی «از خدمت خارج شده است» و پزشکان ناچار شدند بیماران را با امکانات ابتدایی به پناهگاه‌های موقت منتقل کنند. این بیمارستان که نماد همکاری انسانی میان ملت‌های مسلمان بود، امروز ویرانه‌ای از بتن و خون است؛ یادآور اینکه در جنگ غزه، حتی نهاد‌های ساخته‌شده برای نجات جان انسان‌ها نیز از هدف قرارگرفتن مصون نماندند. 

بیمارستان القدس 

بیمارستان القدس، وابسته به جمعیت هلال‌احمر فلسطین در ماه‌های نخست جنگ به پناهگاه هزاران آواره در شهر غزه تبدیل شد و حدود ۸۰۰۰ نفر از افراد آواره و بی‌سرپناه نیز همراه با کادر بیمارستان را در خود جای داد. اما همان‌جا که باید نماد نجات و امید می‌بود، به صحنه سوختن انسان‌های بی‌پناه بدل شد. از اواخر اکتبر ۲۰۲۳، ارتش اسرائیل منطقه تل‌الهوا و محوطه اطراف بیمارستان را با توپخانه و پهپاد هدف قرار داد؛ حملاتی که به گفته سازمان بهداشت جهانی، جان صد‌ها نفر را گرفت و بیش از ۱۲ بار به طور مستقیم ساختمان بیمارستان را لرزاند. 

در آغاز نوامبر، با تشدید محاصره، برق و سوخت بیمارستان تمام شد. پزشکان در تاریکی مطلق و با دست‌ساخت‌های ابتدایی، بیماران را جراحی می‌کردند. فیلم‌هایی که در آن روز‌ها از داخل بیمارستان منتشر شد، پرستارانی را نشان می‌داد که با چراغ موبایل در میان اجساد حرکت می‌کردند. صد‌ها کودک بیمار، از جمله نوزادان در دستگاه‌های انکوباتور، یکی‌یکی در اثر قطع برق جان دادند. در ۴ نوامبر، تانک‌های اسرائیلی به ۵۰۰ متری بیمارستان رسیدند. نیرو‌های نظامی از طریق بلندگو از پزشکان خواستند مرکز را تخلیه کنند، درحالی‌که خروج بیماران ممکن نبود. روز بعد، ساختمان در آتش فرورفت و بخش‌های جراحی و مراقبت ویژه ویران شد. ده‌ها نفر در آتش‌سوزی حاصل از اصابت موشک‌ها کشته شدند و سوختن آمبولانس‌ها در محوطه ورودی، صحنه‌ای بود که جهان را شوکه کرد. هلال‌احمر فلسطین بعد‌ها اعلام کرد در طول محاصره، ۱۸ عضو کادر درمانی خود را از دست ‌داده است. باوجود درخواست‌های مکرر برای ایجاد «کریدور انسانی»، نیرو‌های اسرائیلی اجازه خروج بیماران را ندادند تا زمانی که ساختمان عملاً غیرقابل‌استفاده شد. بیمارستان القدس، یکی از ستون‌های درمانی غزه از نقشه حذف شد؛ نمادی از خاموش‌شدن انسانیت در میان آتش. 

مجتمع پزشکی ناصر

مجتمع پزشکی ناصر در خان‌یونس از اوایل درگیری‌ها بار‌ها هدف مستقیم و غیرمستقیم حملات قرار گرفت و کارکنان و بیماران آن در فضای مملو از تهدید نظامی و کمبود شدید منابع محبوس شدند. نخستین حادثه‌ای که تصویر شکننده این مرکز را جهانی کرد، تیراندازی ۱۷ دسامبر به بخش زایمان بود که یک دختر را شهید و سه نفر دیگر را زخمی کرد. در همین دوره ریچارد پیپرکورن، نماینده سازمان جهانی بهداشت هشدار داد که حدود ۴۰۰۰ آواره داخلی در معرض خطرند زیرا ارتش اسرائیل عملیات خود را در بیمارستان و اطراف آن دنبال می‌کند. 

تداوم محاصره آثارش را با سرعت نشان داد. در ۲۶ ژانویه ۲۰۲۴ وزارت بهداشت اعلام کرد ناصر به دلیل محاصره فاقد غذا، بیهوشی و سوخت است و نوشت: «۱۵۰ پرسنل بهداشتی، ۳۵۰ بیمار و صد‌ها خانواده آواره در مجتمع پزشکی ناصر در شرایط فاجعه‌بار گرسنگی، هدف قرارگرفتن و عدم درمان هستند.» در ۷ فوریه نیز یک زن ۴۰ساله بیرون از بیمارستان توسط تک‌تیرانداز شهید شد. در ۸ فوریه پزشکی هنگام عمل هدف گلوله قرار گرفت و حمله پهپادی همان روز یک نفر را شهید کرد و چندین نفر را زخمی ساخت. گزارش‌ها از روز‌های بعد حکایت از تیراندازی مداوم تک‌تیرانداز‌ها به «هر شیء متحرکی» داشت و ویدئویی منتشر شد که پزشکی را در تلاش برای نجات یک مجروح نشان می‌داد درحالی‌که جان خود را به خطر می‌انداخت. پزشکان بدون مرز در ۱۰ فوریه اعلام کرد نیرو‌های اسرائیلی به سمت افراد داخل بیمارستان تیراندازی می‌کنند و گزارش‌ها حاکی از اصابت تانک و توپخانه به طبقات بالایی بود. در ۱۳ فوریه، وقتی ارتش امر تخلیه آوارگان را صادر کرد، تک‌تیرانداز‌ها دست‌کم سه نفر را شهید کردند و اجساد به‌خاطر خطر مستقیم برای امدادگران چندین روز در بیرون از بیمارستان ر‌ها ماندند. حمله هوایی ۲۳ مارس ۲۰۲۵ پنج نفر از جمله اسماعیل برهوم و یک پسر ۱۶ساله را شهید کرد و در ۱۳ مه، حسن اصلیه، عکاس خبری هنگام دریافت درمان در بیمارستان جان باخت. 

بیمارستان الامل

از اواخر ژانویه ۲۰۲۴، بیمارستان الامل در خان‌یونس به یکی از نماد‌های محاصره و خشونت بدل شد. هلال‌احمر فلسطین اعلام کرد تانک‌های اسرائیلی به حیاط بیمارستان یورش برده و آوارگان را به تخلیه اجباری واداشته‌اند. تصاویر ماهواره‌ای نیز حضور حدود ۲۰ خودروی زرهی در کمتر از ۵۰۰ متری ساختمان را تأیید کرد. با آغاز فوریه، شدت حملات افزایش یافت. دو امدادگر در مقابل بیمارستان هدف تیراندازی مستقیم قرار گرفتند و محاصره به یازدهمین روز خود رسید. نیرو‌های اسرائیلی در یورش به داخل بیمارستان، ۱۲ نفر را شهید و شش تن را زخمی کردند. روز بعد چهار نفر دیگر شهید شدند. تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت در واکنش به این رخداد‌ها نوشت که از گزارش‌های مربوط به «کشتار در الامل وحشت‌زده» است. در ۳ فوریه، هلال‌احمر از دفن سه نفر از کارکنان خود خبر داد و اعلام کرد تاکنون ۴۳ نفر در جریان محاصره شهید شده‌اند. 

در نیمه دوم فوریه، بیمارستان همچنان زیر آتش ماند. ۱۸ فوریه، پس از تخریب ایستگاه آب‌شیرین‌کن توسط ارتش اسرائیل، هلال‌احمر هشدار داد تنها سه روز آب آشامیدنی در بیمارستان باقی است. روز‌های بعد، گلوله‌باران‌ها ادامه یافت و گزارش‌ها از بیرون‌کشیدن اجساد از اطراف ساختمان حکایت داشت. هیئت سازمان ملل در بازدید ۲۵ فوریه وضعیت بیمارستان را «فاجعه‌بار» توصیف کرد؛ کمبود شدید غذا، آب و دارو و بیماران بی‌دسترسی به درمان. 

در ۲۴ مارس پس از حمله تانک‌ها و اجبار به تخلیه اجباری، ارتباط هلال‌احمر با کارکنانش در الامل قطع شد. تنها ۹ بیمار و چند عضو کادر درمان در ساختمان باقی ماندند. روز بعد با هماهنگی صلیب سرخ و سازمان ملل، آخرین تخلیه اضطراری انجام شد. سرانجام در ۲۶ مارس ۲۰۲۴، هلال‌احمر فلسطین اعلام کرد بیمارستان الامل به طور کامل از خدمت خارج شده است؛ نقطه پایانی بر یکی از طولانی‌ترین و خون‌بارترین محاصره‌های ثبت‌شده علیه یک مرکز درمانی در غزه.