زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: تأمین مالی اکوسیستم علموفناوری، اولین و حیاتیترین گام برای سرپا نگهداشتن شرکتهای فعال در اکوسیستم به شمار میرود. قطعاً هرچه تزریق منابع مالی با سرعت بیشتری صورت بگیرد و فعالان این عرصه امکان دسترسی به منابع مالی پایدار را داشته باشند، به همان میزان هم شرایط برای تولید محصولات و ارائه خدمات مبتنی بر نوآوری و فناوری در کشور فراهمتر خواهد شد. منابع مالی که نقش سوخت را برای انجام فعالیتهای دانشبنیان ایفا میکند، در مقابل منابع محدود دولت و همچنین ریسک بالای سرمایهگذاری در این حوزه باعث شده تا سرریز منابع مالی به عرصه فناوری و نوآوری کار چندان آسانی نباشد. مسیری که با رشد صندوقهای سرمایهگذاری خطرپذیر طی سالهای اخیر، تا حدودی سروسامان گرفته است. در همین راستا امروز اولین دوره جایزه ملی تأمین مالی هم برگزار خواهد شد تا اینگونه بستر برای شناسایی ابزارها و روشهای گوناگون تأمین مالی فناوری و نوآوری در کشور آغاز شود. جایزهای که به دنبال ترسیم روشهای جدید تأمین مالی اکوسیستم فناوری و نوآوری خواهد بود؛ چراکه امروز دیگر نمیتوان به روشهای سنتی مانند دریافت تسهیلات بانکی، نیاز مالی استارتاپها، شرکتهای فناور و دانشبنیان را تأمین کرد. این جایزه در اولین دوره خود توانست 524 نهاد دولتی و خصوصی فعال در حوزه تأمین مالی فناوری و نوآوری را شناسایی کند.
هدف سرمایهگذاران سهامداری دانشبنیانهاست
سال گذشته شاهد سرمایهگذاری خطرپذیر به مبلغ 16 همت بودیم که 70 درصد آن به صورت مستقیم و از طریق سرمایهگذاری در شرکتهای دانشبنیان، فناور، استارتاپ در ازای دریافت سهمی از این شرکتها صورت گرفته است. این مسئله نشان میدهد اکوسیستم دانشبنیان کشور ظرفیت بالایی برای سرمایهگذاری داشته و باتوجهبه تغییرات تکنولوژی، رغبت سرمایهگذاران هم برای داشتن سهام چنین شرکتهایی بیش از پیش شده است، اما در مقابل سرمایهگذاری یک همتی آن هم از طریق تأسیس صندوقهای جسورانه بورسی، سکوهای تأمین مالی جمعی و شتابدهندهها تنها سهم 6 درصدی از کل سرمایهگذاری این حوزه را برعهده دارند. به گفته عباسعلی کارشناس، دبیر انجمن صنفی صندوقها و نهادهای سرمایهگذاری خطرپذیری کشور سال گذشته ۱۱ هزار و ۴۳۶ میلیارد تومان به صورت سرمایهگذاری مستقیم انجام شده و معنایش آن است که نهادهای مالی در شرکتهای دانشبنیان و نوآور سهام خریداری کرده و در مقابل آن سرمایه تزریق کردهاند. هرچند که این اتفاق را باید به فال نیک گرفت، اما در مقابل باید وضعیت سرمایهگذاری از طریق شتابدهنده و صندوقهای جسورانه را هم تقویت کرد؛ چراکه طبیعتاً همه شرکتهای دانشبنیان در حدی بزرگ نخواهند شد که بتوان از طریق خرید سهام در آنها سرمایهگذاری کرد.
وضعیت عجیب سرمایهگذاری خطرپذیر هوش مصنوعی
بررسی حوزههایی که بیشترین قرارداد سرمایهگذاری را داشتند هم حاوی نکات مهمی است. باوجوداینکه رشد تکنولوژی امروز باعث شده تا نرمافزار و فناوری اطلاعات و ارتباطات مهمترین حوزه برای ورود سرمایهگذاران باشد، اما با نگاهی به قعر جدول باید عنوان کرد هوش مصنوعی و فناوری نانو نتوانسته ویترین جذابی برای سرمایهگذاری ارائه دهند؛ این در حالی است که اگر از حالا فکری برای تشویق سرمایهگذاران به این دو حوزه بهویژه هوش مصنوعی صورت نگیرد، باتوجهبه تغییرات سریع این حوزه میتواند کشور را سالها عقب بیندازد. برای درک بهتر اهمیت هوش مصنوعی کافی است به این مسئله توجه کنیم که جنسن هوانگ، مدیرعامل انویدیا عنوان کرده تا پایان دهه بین 3 تا 4 تریلیون دلار برای زیرساختهای هوش مصنوعی هزینه خواهد شد؛ در چنین شرایطی سهم کمتر از یک درصدی این حوزه از بازار تأمین مالی فناوری و نوآوری کشور نمیتواند حرکت قطار هوش مصنوعی ایران را همراستا با تغییرات دنیا کند و قطعاً تداوم این سهم اندک، میتواند روزهای سختی را برای فعالان این حوزه و به صورت کلی هوش مصنوعی ایران به همراه بیاورد.
به مناطق محروم فرصت دهید
توزیع قراردادهای سرمایهگذاری هم نشان میدهد که همچنان تمرکز اصلی سرمایهگذاران حمایت از چرخه فناوری و نوآوری مستقر در تهران است؛ بهطوریکه 65 درصد تعداد قراردادها در پایتخت متمرکز بوده است. درحالیکه قطعاً حمایت از اکوسیستم فناوری و نوآوری در مناطق کمبرخوردار از اهمیت بالاتری برخوردار است، این در حالی است که سهم 3 استان چهارمحالوبختیاری، لرستان و کهگیلویهوبویراحمد در مجموع 0.73 درصد بوده است. همچنین سهم استانهای غربی مانند خوزستان، کرمانشاه، کردستان و ایلام هم در مجموع 2.06 درصد بوده است. درحالیکه تداوم چنین مسیری میتواند در آینده نزدیک به مرگ اکوسیستم فناوری و نوآوری در مناطق محروم کشور منجر شود؛ اتفاقی که میطلبد متولیان امر فکری اساسی برای تغییر موازنه به نفع مناطق کمبرخوردار انجام دهند.
افزایش 85 درصدی حمایتهای صندوق نوآوری و شکوفایی
صندوق نوآوری و شکوفایی سال گذشته 35 هزار و 972 میلیارد تومان خدمت مالی در قالبهای تسهیلات، ضمانتنامه، مصوبات سرمایهگذاری و توانمندسازی ارائه داده که به نسبت سال 1402 با رشد 85 درصدی همراه بوده است. در این میان تسهیلات بانکی با 12 هزار و 133 میلیارد تومان، سهم 61 درصدی را از سبد حمایتهای مالی صندوق داشته و بعد از آن نیز ارائه تسهیلات از منابع داخلی صندوق با سهم 7 هزار و 578 میلیارد تومانی سهم 38 درصدی داشته است. صندوق شکوفایی و نوآوری با همکاری 41 صندوق پژوهش و فناوری، توانست 935 میلیارد تومان تسهیلات بدهد و همچنین با همکاری 17 صندوق نیز هزار و 156 میلیارد تومان خط اعتباری برای دانشبنیانها فراهم کرد. همچنین صندوق از 2 هزار میلیارد تومان سرمایهگذاری برای مشارکت در تأسیس cvcهای بانکی، در مجموع 770 میلیارد تومان را تأمین کرده بود.
حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی 35975 میلیارد تومان
پیشبینی افزایش 30 درصدی فروش دانشبنیانها
برآورد فروش کل محصولات و خدمات دانشبنیان در سال گذشته 342 هزار میلیارد تومان بوده که به نسبت سال 1402 با رشد 30 درصدی همراه بوده است. همچنین برآورد شده بود تا 523 هزار نفر در مشاغل دانشبنیانی مشغول به کار شوند که با درنظرگرفتن سهم 409 هزار نفری، رشد 28 درصدی داشته است. این در حالی است که برای سال 1393، در مجموع 45 هزار نفر در حوزههای دانشبنیانی و فناوری و نوآوری مشغول به کار بودند. همچنین برآورد فروش کل محصولات فناورانه و نوآورانه در سال گذشته با رشد 80 درصدی به 2 هزار و 60 هزار میلیارد تومان رسیده بود، درحالیکه این رقم در سال 1393 در مجموع 2 هزار میلیارد تومان برآورد شده بود.
فروش دانشبنیان 342000 میلیارد تومان
رشد بیش از 400 درصدی سرمایهگذاری خطرپذیر
در مجموع ۲۱۶ قرارداد سرمایهگذاری خطرپذیر مستقیم با میانگین مبلغ ۵۳ میلیارد تومان در سال گذشته منعقد شده است. از کل مبلغ، ۱۱ هزار و ۴۳۶ میلیارد تومان سرمایهگذاری خطرپذیر مستقیم و هزار میلیارد تومان نیز سرمایهگذاری خطرپذیر غیرمستقیم بوده است. با درنظرگرفتن مبلغ ۳ هزار و ۲۰۲ میلیارد تومان سرمایهگذاری مستقیم و غیرمستقیم در سال ۱۴۰۲ باید عنوان کرد طی یک سال این حوزه رشد ۴۰۴ درصدی را تجربه کرده و این میزان به نسبت سال ۱۳۹۳، با رشد ۳۲۳ هزاردرصدی روبهرو بوده است. حوزه نرمافزار و فناوری اطلاعات و ارتباطات با سهم ۱۷ درصدی و ماشینآلات و تجهیزات پیشرفته نیز با سهم ۱۵ درصدی بیشترین سرمایهگذاری را داشتهاند. بااینحال، تمرکز اصلی سرمایهگذاری در تهران با سهم ۶۵ درصدی و کمترین هم در ۳ استان چهارمحالوبختیاری، لرستان و کهگیلویهوبویراحمد با سهم 0.73 درصدی بوده است.
سرمایهگذاری خطرپذیر 16169 میلیارد تومان
میانگین مبلغ ضمانتنامهها 3 میلیارد تومان
سال گذشته در مجموع ۱۴ هزار و ۴۶۶ ضمانتنامه صادر شده که نسبت به سال ۱۴۰۲ با رشد ۱۲۲ درصدی همراه بوده است. میانگین مبلغ هر ضمانتنامه هم حدود ۳ میلیارد و ۱۲۰ میلیون تومان بوده که 48 درصد آنها جزء ضمانتهای فعال هستند. ۹۰ درصد ضمانتنامهها هم تنها با دریافت چک یا سفته صادر شدهاند و ۶ درصد نیز با اموال منقول یا غیرمنقول و ۴ درصد هم با سایر تضامین بودهاند. بیش از ۵۱ درصد ضمانتها با مبلغی معادل ۲۳ هزار میلیارد تومان، از نوع پیشپرداخت بوده است. کمترین ضمانتها هم از حیث مبلغ در قالب شرکت در مناقصه/مزایده با مبلغ ۳۳ هزار و ۱۶۰ میلیارد تومان بوده است. بررسی قراردادهای مربوط به ضمانتها از حیث میانگین مبلغ هم نشان میدهد بیشترین تعهد پرداخت با میانگین ۶ میلیارد تومان و کمترین هم شرکت در مناقصه/مزایده با مبلغ یک میلیارد و ۳۱۸ میلیون تومان بوده است.
ضمانتنامه 45153 میلیارد تومان
رشد 3 برابری تأمین سرمایه اکوسیستم توسط سکوها
سال گذشته هزار و 264 طرح از طریق حدود 198 هزار سرمایهگذار، توانستند 17 هزار و 405 میلیارد تومان سرمایه جذب کنند. این طرحها به صورت میانگین سالانه 42 درصد سودآوری داشته که به نسبت سال 1402 با رشد 6 درصدی همراه بوده است. در سال گذشته 43 سکوی تأمین مالی دارای مجوز در کشور وجود داشته که 35 سکو دارای طرح بودهاند. در مجموع 12 هزار و 858 میلیارد تومان سرمایه از طریق سکوهای تأمین مالی تأمین شده که به نسبت سال 1402 با رشد 3 برابری همراه بوده است. تعداد طرحهای موفق هم با رشد 135 درصدی از 330 طرح در سال 1402 به 777 طرح در سال گذشته رسیده است. در این میان حوزه بازرگانی داخلی و بینالمللی با 140 مورد تأمین مالی بیشترین و حوزه حمل و نقل و لجستیک نیز با 8 مورد کمترین تعداد تأمین مالی را داشته است.
تأمین سرمایه 17405 میلیارد تومان
ایجاد 563 شرکت توسط شتابدهندهها
سال 1403 در مجموع 347 میلیارد تومان از سوی شتابدهندهها در شرکتها سرمایهگذاری شد و در کنار آن، 549 میلیارد تومان نیز برای تیمها از سوی شتابدهندهها هزینه شد که مجموع هزینهکرد و سرمایهگذاری شتابدهندهها به 896 میلیارد تومان رسید. نکته جالب اینجاست که طی یک دهه پیش، در مجموع 98 شتابدهنده، 2 هزار و 110 تیم را پوشش دادند که به صورت میانگین هر شتابدهنده 21 تیم را تحت پوشش قرار میداد. همچنین 563 شرکت نیز توسط شتابدهندهها ایجاد شد. کل حجم سرمایهگذاری اولیهای که شتابدهندهها برای تیمها انجام دادهاند به هزار و 49 میلیارد تومان میرسد و وقتی این رقم را در کنار هزار و 12 میلیارد تومان هزینهکرد شتابدهندهها قرار میدهیم، باید عنوان کرد در این برهه در مجموع به رقم 2 هزار و 62 میلیارد تومان سرجمع سرمایه بذری و هزینههای شتابدهندهها میرسیم.
سرمایهگذاری شتابدهندهها 347 میلیارد تومان
ارائه تسهیلات به دانشبنیانها 43 درصد بیشتر شد
سال گذشته در مجموع ۵ هزار و ۲۰۹ مورد تسهیلات به مبلغ ۸ هزار و ۳۷۶ میلیارد تومان اعطا شده که میانگین هر مبلغ حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بوده است، درحالیکه کل مبلغ تسهیلات سال ۱۴۰۲ به ۵ هزار و ۸۴۵ میلیارد تومان میرسد که نشاندهنده رشد ۴۳ درصدی در این زمینه است. همچنین در سال ۱۳۹۳ در مجموع ۵۵ میلیارد تومان تسهیلات ارائه شده بود. دراینبین ارائه تسهیلات در قالب قرضالحسنه از حیث تعداد قرارداد با سهم ۶۲ درصدی در جایگاه اول و در قالب استصناع با سهم یک درصدی در جایگاه آخر قرار گرفته است. اما بررسی میانگین مبلغ تسهیلات ارائه شده نشان میدهد لیزینگ با میانگین ۲ میلیارد تومان در جایگاه اول و استصناع با میانگین ۶۸۸ میلیون تومان در جایگاه آخر قرار دارد. در اینجا نیز ماشینآلات و تجهیزات پیشرفته با سهم ۳۴ درصدی بیشترین سهم را از دریافت تسهیلات داشته و در مقابل هوش مصنوعی هم با 0.6 درصد کمترین بهره را از تسهیلات برده است.
تسهیلات 8376 میلیارد تومان
رشد 19 درصدی تعداد صندوقهای سرمایهگذاری بورسی
از سال 1395 تا 1403 در مجموع 19 صندوق سرمایهگذاری جسورانه بورسی شکل گرفته که در مجموع یک هزار و 196 میلیارد تومان سرمایه تأدیه شده دارند و از این میان 804 میلیارد تومان سرمایهگذاری کردهاند و سرمایه ثبتی آنها هم به 2 هزار و 650 میلیارد تومان میرسد. در مقابل 55 درصد سرمایه آنها به میزان هزار و 454 میلیارد تومان هم تأدیه نشده است. این صندوقها در مجموع 70 قرارداد سرمایهگذاری منعقد کردهاند. با نگاهی به 19 صندوق فعال در سال گذشته و قیاس آن با 16 صندوق در سال 1402، شاهد رشد 19 درصدی در تعداد چنین صندوقهایی هستیم. نکته مهم اینکه در سال گذشته 3 صندوق جدید و در سال 1402، یک صندوق جدید ایجاد شده بود. این در حالی است که در سال 1400 با وجود 11 صندوق فعال، اما 5 صندوق جدید هم شکل گرفته بود که نشاندهنده توجه ویژه به ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری جسورانه بورسی در آن سال است.
سرمایهگذاری جسورانه بورسی 1196 میلیارد تومان
72 درصد طرحهای اعتبار مالیاتی پذیرفته شدند
در سال گذشته، در مجموع 3 هزار و 9 طرح خواستار استفاده از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه شدند که از این میان 2 هزار و 176 طرح معادل 72 درصد آنها توانستند از این اعتبار بهرهمند شوند و در مجموع 6 هزار 126 میلیارد تومان اعتبار مالیاتی تخصیص پیدا کرد. نکته جالب اینجاست که فقط 247 طرح درخواستی شامل همکاری با دانشگاه بوده و از این میزان 82 درصد طرحها مورد تأیید قرار گرفتند. در مجموع نیز 306 میلیارد تومان اعتبار برای این بخش مصوب شده است. در این میان حوزههای مواد شیمیایی با 27 طرح، دارو و درمان 17 طرح و صنایع غذایی با 14 طرح بیشترین درخواستها را برای استفاده از اعتبار مالیاتی به خود اختصاص دادهاند. از سوی دیگر 46 طرح از سوی دانشبنیانها خواهان استفاده از این اعتبار بودند که 85 درصد آنها مورد تأیید قرار گرفته و در مجموع یک هزار و 775 میلیارد تومان اعتبار برای آنها مصوب شد. در این بخش استان اصفهان با 15 طرح، تهران 12 طرح و البرز هم با 6 طرح، در جایگاه اول تا سوم قرار داشتند.
اعتبار مالیاتی 6126 میلیارد تومان
155 پروژه برای سرمایهگذاری ارزشگذاری شدند
تعداد کل پروژههایی که سال گذشته برای سرمایهگذاری ارزشگذاری شدهاند، 155 پروژه بود که میانگین ارزش هر پروژه هم حدود 230 میلیارد تومان بوده است. در مجموع 31 هزار و 544 تومان ارزش این پروژهها بوده است. تقسیمبندی وابستگی پروژهها هم نشان میدهد از کل پروژهها، 66 درصد ارزشگذاریها مربوط به شرکتهای فناور، دانشبنیان و خلاق بوده و مابقی نیز مرتبط با سایر شرکتها میشود. به عبارت دیگر 182 پروژه به ارزش 43 هزار و 691 میلیارد تومان برای دانشبنیانها، خانههای خلاق و شرکتهای فناور و 89 پروژه هم به مبلغ 46 هزار و 724 میلیارد تومان برای دیگر شرکتها بوده است.
ارزش پروژهها 31544 میلیارد تومان
.gif?v=0)
