مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: 13 فروردین سال 1404 یا روز ۲‌آوریل ۲۰۲۵ روزی است که دونالد ترامپ از آن به‌عنوان «روز آزادی» یاد کرد. رئیس جمهور آمریکا در آن روز گفت: «۲‌آوریل روز آزادی در آمریکاست، ما دهه‌ها از سوی تمام کشور‌های جهان، چه دوست و چه دشمن، مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌ایم. اکنون بالاخره زمان آن فرا رسیده که آمریکا مقداری از آن پول و احترام را پس بگیرد.» این جملات در ظاهر شعارگونه به نظر می‌رسید؛ اما در پشت پرده آن یک جنگ تجاری بزرگ نهفته بود که به گفته تحلیلگران بین‌المللی، شروع مجموعه‌ای از اتفاقات اقتصادی، سیاسی و مهم‌تر از آن اتفاقات امنیتی در دنیا خواهد بود. پس از این سخنان ترامپ، وی مختصات یک جنگ تعرفه‌ای بزرگ علیه کشور‌ها را اعلام کرد که چین در رأس آن‌ها بود. این جنگ تجاری تا آنجایی پیش رفت که ترامپ اعلام کرد تعرفه کالا‌های چینی را به ۱۴۵ درصد می‌رساند. پکن نیز در اقدامی مشابه اعلام کرد بر واردات کالا از ایالات متحده تعرفه ۱۲۵ درصدی اعمال می‌کند. پس از آن، یک تنش‌زدایی شکننده بین دو کشور برقرار شد و دو طرف مقرر کردند تعرفه‌های ایالات متحده بر محصولات چینی به 30 درصد و تعرفه‌های چین بر کالا‌های آمریکایی به 10 درصد کاهش پیدا کند. اما این تنش‌زدایی با یک اقدام چینی‌ها در روز پنجشنبه هفته گذشته در نطفه خفه شد. حالا ترامپ می‌گوید بار دیگر ایالات متحده از اول نوامبر، تعرفه جدید ۱۰۰ درصدی بر واردات از چین «علاوه بر تعرفه‌های قبلی» اعمال خواهد کرد. ترامپ می‌گوید از همان تاریخ، کنترل صادرات را بر «هر نرم‌افزار حیاتی» نیز اعمال خواهد کرد. 

سقوط تجارت آمریکا - چین به کمترین مقدار 15 سال اخیر
سیاست‌های تجاری دونالد ترامپ از دولت اول خود به طور قابل توجهی با دولت‌های قبل از خود متفاوت است. بسیاری از تحلیلگران زمانی که بایدن پس از دولت اول ترامپ، قدرت را در دست گرفت، تصور می‌کردند محدودیت‌های تجاری که ترامپ علیه چین و ازجمله هواوی و شرکت‌های فناوری اعمال کرده، با آمدن بایدن پایان خواهد یافت. اما این محدویت‌ها با شیب ملایمی در دولت بایدن نیز ادامه پیدا کرد و تحلیلگران را به این نتیجه رساند که تنها تفاوت بین دولت ترامپ و بایدن در سرعت عمل و غیرقابل پیش‌بینی بودن آنهاست وگرنه سیاست‌های تجاری آمریکا یک تغییر رویکرد اساسی را شاهد بوده که با تغییر دولت‌ها نیز، این سیاست‌ها چندان تغییر نخواهد کرد. ماحصل این تحولات را می‌توان در حجم تجارت ایالات متحده با چین مشاهده کرد. براساس گزارش‌های اداره آمار آمریکا، در 7 ماهه نخست سال 2025 واردات آمریکا از چین به حدود 194 میلیارد دلار رسیده که این مقدار کمترین میزان واردات آمریکا از چین از سال 2009 تاکنون بوده است. همچنین مجموع تجارت دو کشور در 7 ماهه نخست امسال حدود 259 میلیارد دلار بوده که کمترین میزان از سال 2010 محسوب می‌شود. درمجموع، واردات آمریکا از چین در 7 ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه در سال‌های 2022، 2023 و 2024 به ترتیب 36، 20 و 19 درصد کاهش نشان می‌دهد. 

ضربه چینی به مواد اولیه صنایع حساس 
ترامپ حدود چند ماه پیش، در بحبوحه تنش‌های فزاینده بین دو کشور، بار‌ها تعرفه‌های ایالات متحده بر کالا‌های چینی را افزایش داد و به ۱۴۵ درصد رساند. پکن نیز در اقدامی تلافی‌جویانه، تعرفه‌های خود بر صادرات ایالات متحده را به ۱۲۵ درصد افزایش داد. اما مذاکرات بین مقامات، در بحبوحه نگرانی گسترده در مورد تأثیر چنین عوارض گزافی بر اقتصاد جهان، منجر به یک تنش‌زدایی شکننده شد. تعرفه‌های ایالات متحده بر محصولات چینی به 30 درصد کاهش یافت، درحالی‌که تعرفه‌های چین بر کالا‌های آمریکایی به 10 درصد کاهش یافت. 
اخیرا بلومبرگ به نقل از منابع آگاه خبری منتشر کرد که به نظر می‌رسید همه چیز دارد به خیر و خوشی تمام می‌شود. بلومبرگ گزارش داده بود که چین در ازای کاهش محدودیت‌های ایالات متحده بر سرمایه‌گذاری‌ها و معاملات این کشور، یک بسته سرمایه‌گذاری عظیم به ارزش بالقوه یک تریلیون دلار به دولت ترامپ پیشنهاد داده است. بر اساس این گزارش، مذاکره‌کنندگان شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، همچنین در حال فشار آوردن به ایالات متحده برای کاهش تعرفه‌های نهاده‌های وارداتی هستند که قرار است توسط کارخانه‌های چینی که قرار است در خاک آمریکا ساخته شوند، مورد استفاده قرار گیرند. بنا بر گزارش‌ها، این پیشنهاد‌ها در جریان مذاکرات تجاری ماه گذشته در مادرید مطرح شده است، جایی که دو طرف به یک توافق چهارچوبی دست یافتند تا به برنامه رسانه اجتماعی چینی تیک‌تاک اجازه دهد علی‌رغم نگرانی‌های امنیتی مطرح‌شده توسط قانون‌گذاران آمریکایی، به فعالیت خود در ایالات متحده ادامه دهد. 
کارشناسان اقتصادی و فعالان بازار درحالی تصور می‌کردند برای مدتی، همه چیز ممکن است به خیروخوشی تمام شود، اما چین روز پنجشنبه هفته گذشته اعلام کرد کنترل صادرات فلزات کمیاب حیاتی را تشدید می‌کند.
محدودیت‌های جدیدی که توسط وزارت بازرگانی چین اعلام شد از این منظر مهم‌ هستند که پیش از دیدار موردانتظار بین شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده در اواخر این ماه، اعمال شد. 
چین اعلام کرده که علاوه بر هفت فلزی که در آوریل امسال ممنوعیت صادرات آن‌ها اعلام کرده بود، کنترل صادرات پنج فلز کمیاب را نیز افزایش می‌دهد. پنج فلزی که به این فهرست اضافه شده‌اند عبارتند از هولمیوم، اربیم، تولیوم، یوروپیوم و ایتربیوم. هفت ماده معدنی که چین اوایل امسال محدودیت‌های صادراتی بر آن‌ها اعمال کرد عبارتند از: ساماریوم، گادولینیوم، تربیم، دیسپروزیم، لوتتیوم، اسکاندیم و ایتریم. چین اکنون محدودیت‌های صادراتی برای ۱۲ مورد از آن‌ها دارد. علاوه بر این، روز پنجشنبه، چین محدودیت‌هایی را بر صادرات تجهیزات فنی تخصصی مورد استفاده برای پالایش فلزات خاکی کمیاب اعمال کرد. بیشتر این محدودیت‌ها از اول دسامبر به اجرا در خواهند آمد. گفته می‌شود چین بیش از ۹۰ درصد از عناصر خاکی کمیاب فراوری‌شده و آهن‌ربا‌های خاکی کمیاب جهان را تولید می‌کند. بسیاری از آن‌ها مواد حیاتی در محصولاتی از وسایل نقلیه الکتریکی گرفته تا موتور‌های هواپیما و رادار‌های نظامی‌اند. 

«حمام خون» از سهام آمریکا تا ارزهای دیجیتال
پس از اعلام ممنوعیت‌های جدید دولت چین در خصوص صادرات و کنترل عناصر معدنی کمیاب، ترامپ با بیان این جمله که «به نظر می‌رسد دلیلی» برای دیدار با رئیس‌جمهور چین وجود ندارد، اظهار داشت که دیدار برنامه‌ریزی‌شده بین ترامپ و شی جین‌پینگ در کره جنوبی در اواخر این ماه ممکن است دیگر اتفاق نیفتد. این تهدید رئیس جمهور آمریکا زمینه را برای تشدید دوباره اختلافات ناپایدار او با چین فراهم می‌کند. تنها چهارماه پیش، او پس از امضای توافق کاهش تعرفه‌ها، روابط آمریکا با این کشور را «عالی» توصیف کرد. آخرین حمله مجازی ترامپ به پکن در روز جمعه، سرمایه‌گذاران را نگران کرد. شاخصS&P 500 با افت 2.7 درصدی، بدترین روز خود را از ماه آوریل تجربه کرد و شاخص میانگین صنعتی داو جونز در نیویورک 1.9 درصد کاهش یافت، در حالی که شاخص Nasdaq Composite با محوریت فناوری 3.6 درصد سقوط کرد. سهام غول فناوری انویدیا- بزرگ‌ترین شرکت سهامی عام جهان، با ارزش بازار تقریباً ۲.۵ تریلیون دلار- به شدت آسیب دید و تقریباً ۵ درصد کاهش یافت. سایر بازارهای جهانی پیشرو نیز تحت‌فشار قرار گرفتند. شاخص FTSE 100 در لندن 0.9 درصد کاهش یافت. همچنین قیمت نفت تا 2.5 درصد افت پیدا کرد. اظهارات ترامپ علیه پکن، خیلی زود حمام خون در بازار ارزهای دیجیتال به راه انداخت، به‌طوری‌که قیمت بیت‌کوین از 119 هزار دلار تا 104 هزار دلار افت کرده و سپس تا زمان تحریر این گزارش به محدوده 111 هزار دلار برگشته است. 

بیمه تمام شد، پول زور بدهید 
کارشناسان اقتصادی می‌گویند نباید از کنار اقدامات ترامپ ازجمله راه انداختن جنگ تجاری و تعرفه‌ای و اجبار شرکای تجاری به سرمایه‌گذاری هنگفت در آمریکا به سادگی گذشت. آدام سایمون پوسن، رئیس مؤسسه اقتصاد بین‌المللی پترسون در گزارش مفصلی با عنوان «جغرافیای اقتصادی جدید، چه کسی در دنیای پساآمریکایی سود می‌برد؟» در نشریه بین‌المللی فارن افرز (Foreign Affairs) موارد قابل تأملی را بیان می‌دارد. وی می‌گوید اقتصاد جهانی پساآمریکایی از راه رسیده است. تغییر اساسی رویکرد اقتصادی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در حال حاضر شروع به تغییر هنجار‌ها، رفتار‌ها و نهاد‌ها در سطح جهان کرده است. این اقدامات مانند یک زلزله بزرگی است که ویژگی‌های جدیدی را در چشم‌انداز جهانی ایجاد کرده و بسیاری از ساختار‌های اقتصادی موجود را غیرقابل استفاده کرده است. آدام اس. پوسن می‌گوید بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران در تحلیل این اقدامات بر میزان تغییر زنجیره‌های تأمین و تجارت کالا‌های تولیدی بین ایالات متحده و چین تمرکز می‌کنند، درحالی‌که موضوع فراتر از این است. وی می‌گوید موضوع این است ایالات متحده که پس از پایان جنگ جهانی دوم یک‌سری خدمات را به جهان ارائه می‌داد، دیگر نمی‌خواهد این خدمات را که مهم‌ترین آن امنیت بود، ارائه دهد. 
در اصل، کالا‌های عمومی جهانی که ایالات متحده ارائه می‌داد، شامل توانایی پیمایش ایمن در هوا و دریا، تضمین حقوق مالکیت، ذخیره ارزش و ذخایر ارزی و طلا و دریافت مازاد تولید کشور‌ها بود که همه این‌ها را می‌توان در قالب اشکالی از بیمه در نظر گرفت. 
قبل از روی کار آمدن ترامپ، برخی فشار‌ها در این سیستم ایجاد شده بود. اما به ویژه در دوره دوم ریاست‌جمهوری، ترامپ نقش ایالات متحده را از بیمه‌گر جهانی به استخراج‌کننده سود تغییر داده است. به جای اینکه بیمه‌گر، مشتریان خود را در برابر تهدیدات خارجی محافظت کند، حالا بیمه‌گر خود به یک تهدید برای بیمه‌شونده تبدیل شده است. دولت ترامپ وعده می‌دهد با قیمتی بالاتر از قبل، مشتریانش را از حملات خود در امان نگه دارد. ترامپ تهدید کرده است که دسترسی به بازار‌های آمریکا را در مقیاس وسیع مسدود خواهد کرد؛ حمایت‌هایی را که با اتحاد‌های نظامی همراه است، صریحاً به خرید سلاح، انرژی و محصولات صنعتی ایالات متحده وابسته کرده است؛ خارجی‌هایی را که می‌خواهند در ایالات متحده تجارت کنند، ملزم به پرداخت‌های جانبی برای اولویت‌های شخصی خود کرده است و مکزیک، ویتنام و سایر کشور‌ها را تحت فشار قرار داده تا نهاده‌های صنعتی چین یا سرمایه‌گذاری توسط شرکت‌های چینی را کنار بگذارند. این اقدامات در مقیاسی بی‌سابقه در حکومت مدرن ایالات متحده انجام می‌شود. 

متحدان قدیمی؛ بازندگان اصلی 
نشریه فارن افرز می‌گوید دولت ترامپ انتظار داشت متحدان کلیدی‌اش به سادگی هر قیمتی را برای حمایت ایالات متحده بپردازند. تاکنون ژاپن، مکزیک، فیلیپین و بریتانیا رویکردی نزدیک به رویکردی که دولت ترامپ پیش‌بینی کرده بود، دنبال کرده‌اند. در کوتاه‌مدت این کشور‌ها تصمیم گرفته‌اند سرنوشتشان باید به ایالات متحده گره بخورد، صرف نظر از هزینه آن. اما ترامپ میزان نزدیکی متحدان به ایالات متحده را که باعث می‌شود موضع جدید واشنگتن را به عنوان یک خیانت تکان‌دهنده ثبت کنند، دست‌کم گرفته بود. محبوبیت ایالات متحده به شدت کاهش یافته است؛ در نظرسنجی نیمه اول سال ۲۰۲۵ مرکز تحقیقات پیو در مورد نگرش‌ها نسبت به ایالات متحده، شهروندان ژاپنی که این کشور را مطلوب می‌دانستند نسبت به سال قبل ۱۵ درصد کاهش یافته است. رتبه محبوبیت این کشور در بین کانادایی‌ها ۲۰ درصد و در بین مکزیکی‌ها ۳۲ درصد کاهش یافته است. این تغییر بزرگ و منفی، نشان‌دهنده حس ناامیدی است که می‌تواند سرمایه‌گذاران را از آمریکا دور کند. 
سایر متحدان نزدیک ایالات متحده مانند استرالیا و کره جنوبی احتمالاً تصمیم خواهند گرفت که در کوتاه‌مدت، چاره‌ای جز کنار آمدن با ایالات متحده ندارند. با این حال با گذشت زمان، متحدان ممکن است از کاهش مزایای ناشی از سیاست مماشات خسته شوند و سرمایه‌گذاری‌های خود را تغییر جهت دهند. آن‌ها مانند کانادا، سعی خواهند کرد روابط خود را با چین، اتحادیه اروپا و انجمن کشور‌های جنوب شرقی آسیا (ASEAN) گسترش دهند. اما این تغییر جهت، نتیجه بدتری را برای همه این اقتصاد‌ها به همراه خواهد داشت. 
لغو بیمه سابق ایالات متحده، رفتار مشتریان این کشور و مشتریانِ مشتریان آن را اساساً تغییر خواهد داد و نه به شیوه‌ای که ترامپ امیدوار است. چین، کشوری که اکثر مقامات آمریکایی خواهان تغییر رفتار آن هستند، احتمالاً کمترین آسیب را خواهد دید، درحالی‌که نزدیک‌ترین متحدان ایالات متحده بیشترین آسیب را خواهند دید. 
درحقیقت، رویکرد ترامپ بیشترین آسیب را به اقتصاد‌هایی وارد خواهد کرد که بیشترین ارتباط را با اقتصاد ایالات متحده دارند و قوانین قبلی بازی را بدیهی می‌دانستند؛ کانادا، ژاپن، مکزیک، کره جنوبی و بریتانیا. ژاپن را در نظر بگیرید. این کشور روی ایالات متحده در درازمدت حساب باز کرده بود و بیش از ۴۵ سال در تولیدات مستقر در ایالات متحده سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام داده و نوآوری‌های تکنولوژیکی و مدیریتی خود را در این مسیر منتقل کرده بود. این کشور سهم بیشتری از پس‌انداز‌های مردم خود را برای مدت طولانی‌تری نسبت به هر اقتصاد دیگری در خزانه‌داری ایالات متحده قرار داده است. ژاپن موافقت کرد که به عنوان ناو هواپیمابر شناور ایالات متحده در خط مقدم با چین خدمت کند و علی‌رغم مخالفت‌های فزاینده داخلی، نیرو‌های آمریکایی را در اوکیناوا مستقر می‌کند. ژاپن از اولین دولت ترامپ در گروه۷ و گروه۲۰ حمایت کرد، پس از حمله روسیه به اوکراین، از دولت بایدن در اتخاذ تحریم‌های موازی علیه روسیه پیروی کرد و از سال ۲۰۱۳، هزینه‌های نظامی خود را به طور قابل توجهی مطابق با اولویت‌های سیاست ایالات متحده افزایش داده است. 
با آغاز فشار‌های تجاری شدید دولت ترامپ بر متحدان آسیایی آمریکا، ژاپن مسیر متفاوتی نسبت به هند و ترکیه در پیش گرفت. برخلاف هند که با چین و روسیه به معاملات گسترده دست زد، ژاپن سعی کرد روابط خود با بلوک شرق را محدود و محتاطانه حفظ کند، به‌طوری‌که هم از مزایای اقتصادی همکاری با غرب بهره‌مند شود و هم از واکنش منفی واشنگتن جلوگیری کند. ژاپن توافق کاهش تعرفه‌ها با آمریکا را نهایی کرد و پرداخت سرمایه‌گذاری را به صورت مرحله‌ای انجام می‌دهد تا هم از حمایت تعرفه‌ای بهره‌مند شود و هم فشار اقتصادی آمریکا را کاهش دهد. ژاپن وعده سرمایه‌گذاری ۵۵۰ میلیارد دلاری به ترامپ داده که 41.6 درصد ذخایر ارزی ژاپن را شامل می‌شود. 
در ماجرای مشابهی، دونالد ترامپ از کره‌جنوبی نیز خواسته است رقمی معادل ۳۵۰ میلیارد دلار را به‌عنوان سرمایه‌گذاری مستقیم در اقتصاد ایالات متحده تعهد کند؛ رقمی که معادل بیش از ۷۰ درصد کل ذخایر ارزی کره‌جنوبی است و به گفته کارشناسان می‌تواند این کشور را تا مرز بحران مالی تازه‌ای شبیه بحران ۱۹۹۷ سوق دهد. ترامپ در سخنرانی اخیر خود مدعی شد: «به لطف توافق‌های تجاری و تعرفه‌ای، ما ۳۵۰ میلیارد دلار از کره‌جنوبی و ۵۵۰ میلیارد دلار از ژاپن دریافت می‌کنیم. این یک پیش‌پرداخت واقعی است.» این موضوع در حالی از سوی ترامپ مطرح می‌شود که مقامات کره‌جنوبی روایت دیگری از ماجرا داشته و نسبت به این اظهارات ترامپ اظهار تعجب کرده‌اند. همچنین اتحادیه اروپا نیز متعهد به سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در چهار سال آینده در آمریکا شده است.

دروغی به نام سوءاستفاده از آمریکا 
ترامپ و مشاورانش استدلال می‌کنند جنگ تعرفه‌ای آن‌ها اقدامی متقابل یا رفتاری منصفانه با کشور‌هایی است که از نظر آن‌ها، دهه‌ها از ایالات متحده سوءاستفاده کرده‌اند. با این حال این کشور‌ها هرگز چیزی را که از راه دور با آنچه ایالات متحده دریافت کرده، مطابقت داشته باشد، به دست نیاورده‌اند؛ وام‌های بلندمدت بسیار ارزان به دولت ایالات متحده؛ سرمایه‌گذاری خارجی نامتناسب و عظیم در شرکت‌های آمریکایی و نیروی کار ایالات متحده؛ پایبندی تقریباً جهانی به استاندارد‌های فنی و حقوقی ایالات متحده که به نفع تولیدکنندگان مستقر در ایالات متحده بود؛ اتکا به سیستم مالی ایالات متحده برای اکثریت قریب به اتفاق معاملات و ذخایر جهانی؛ رعایت قوانین ایالات متحده در مورد اعمال تحریم علیه کشور‌ها؛ پرداخت هزینه استقرار نیرو‌های آمریکایی؛ وابستگی گسترده به صنعت دفاعی ایالات متحده و از همه مهم‌تر، افزایش پایدار سطح زندگی آمریکایی‌ها با سرمایه‌گذاری این کشور‌ها. ایالات متحده نه تنها از تبدیل شدن به یک ارائه‌دهنده بیمه که دیگران برایش ارزش قائل بودند، سود هنگفتی برد، بلکه متحدانش نیز بسیاری از تصمیمات مهم امنیتی را به واشنگتن واگذار کردند. براین اساس، دونالد ترامپ و دولتش درحالی منت بر سر متحدان و شرکای اصلی خود می‌گذارند که دهه‌ها آن‌ها مسئول سرمایه‌گذاری، خریدار کالا‌ها و خدمات این کشور بوده و به هر‌سازی که آمریکا گفته، رقصیده‌اند.