ندا اظهری، مترجم: ساخت مراکز داده از سوی غول‌های فناوری دنیا طی هفته‌های اخیر در صدر مهم‌ترین اخبار قرار گرفت و توجه زیادی را به خود معطوف کرد. سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی که در این حوزه در حال انجام است، نشان از اهمیت بالای این زیرساخت در توسعه هوش مصنوعی در دنیا دارد. به عبارتی، مراکز داده، زیرساخت‌هایی بنیادی هستند که آن دسته از خدمات دیجیتالی را تغذیه می‌کنند که افراد، کسب و کار‌ها و دولت‌ها هر روز به آن‌ها متکی هستند. زیرساخت داده که به عنوان ستون فقرات اقتصاد دیجیتال شناخته می‌شود، با افزایش تقاضا برای رایانش ابری و هوش مصنوعی، آماده رشد قابل‌توجهی است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که تا سال 2030، شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی قریب‌به 7 هزار میلیارد دلار در سطح جهان در هزینه‌های سرمایه‌ای روی زیرساخت‌های مراکز داده سرمایه‌گذاری خواهند کرد. بیش از 4 هزار میلیارد دلار از این مبلغ صرف سرمایه‌گذاری روی سخت‌افزار‌های محاسباتی خواهد شد و مابقی به حوزه‌هایی چون املاک و مستغلات و زیرساخت‌های برق اختصاص خواهد یافت. بیش از 40 درصد از این هزینه‌ها نیز در آمریکا سرمایه‌گذاری خواهد شد. در این میان، توسعه مراکز داده در دنیا، با توجه به رونقی که در زیرساخت‌های مربوط به هوش مصنوعی و فناوری‌های دیجیتال ایجاد می‌کند، رونق اقتصادی گسترده‌ای را برای مناطق تعیین شده به همراه می‌آورد و نیز به دلیل ایجاد مراکز جدید داده، اشتغال در آن‌ها نیز رونق خوبی پیدا می‌کنند. همچنین، با راه‌اندازی این مراکز، بسیاری از فناوری‌ها و نوآوری‌های جدید روانه بازار می‌شوند. 

مرکز داده داشتن مزیت است؟ 
به نظر می‌رسد که مقیاس سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی می‌تواند رشد قابل توجهی را در GDP به همراه داشته باشد، هزاران شغل پردرآمد ایجاد کرده و تقویت نوآوری را در حوزه‌های مختلف به همراه داشته باشد. ویرجینیای شمالی نمونه‌ای است که نشان می‌دهد چگونه برنامه‌ریزی‌های استراتژیک می‌تواند رشد مرکز داده را مهار کند. این منطقه با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های قوی، حفظ یک شبکه انرژی قابل اعتماد و ارائه مشوق‌های مالیاتی هدفمند، 13 درصد از ظرفیت مرکز داده جهان را به خود اختصاص داده است. در عین حال، از طریق کنترل‌های محلی منطقه‌ای و اقدامات بهره‌وری انرژی، خطرات را کاهش داده و نیز به یک قطب زیرساخت دیجیتال جهانی تبدیل شده که منجر به خروجی اقتصادی میلیارد‌ها دلاری شده است. 
تجزیه و تحلیل‌ها حکایت از آن دارد که سرمایه‌گذاری در مراکز داده ارزش‌آفرینی‌های قابل توجهی را به دنبال دارد که علاوه‌براین که موجب رشد اقتصادی منطقه‌ای می‌شود که مراکز داده در آن احداث شده، باعث رونق گرفتن کسب و کار‌ها و افزایش مهارت می‌شود. همچنین، رشد حوزه‌های مختلف و نیز رونق نوآوری را به دنبال دارد. 
۱. رشد اقتصادی: سرمایه‌گذاری در مراکز داده باعث رشد تولید ناخالص داخلی، ایجاد هزاران شغل پردرآمد و تقویت نوآوری در بخش‌های مختلف می‌شود. به عنوان مثال، در ایالت ویرجینیای آمریکا که یکی از مناطق پرتعداد از نظر مراکز داده محسوب می‌شود، در سال 2023 حدود 31 میلیارد دلار خروجی اقتصادی پشتیبانی شده از ساخت و بهره‌برداری از مراکز داده و نیز خدمات پشتیبانی ایجاد کرده است. 
۲. مشاغل و مهارت‌ها: یک مرکز داده بزرگ معمولی با وسعت حدود 23 هزار و 226 مترمربع، قادر است طی مرحله ساخت و ساز تا 1500 کارگر در محل استخدام کند که به گروهی از توسعه‌دهندگان سایت، اپراتور‌های تجهیزات، کارگران ساختمانی، برق‌کاران و تکنسین‌ها نیاز دارد که بسیاری از آن‌ها دستمزدی بالغ بر 100 هزار دلار در سال دریافت می‌کنند. بسیاری از این مشاغل نیازی به مدرک دانشگاهی ندارند. برای عملیات پایدار، می‌توان بیش از 50 شغل ایجاد کرد. علاوه‌براین، به ازای هر شغلی که در یک مرکز داده ایجاد می‌شود، 3.5 شغل مازاد در اقتصاد اطراف ایجاد می‌شود. 
۳. رشد بین‌بخشی: مراکز داده می‌توانند به عنوان کاتالیزور برای صنایع جانبی مانند انرژی، مخابرات، خدمات ابری، نرم‌افزار و تولید، عمل کنند و توسعه عناصر مازاد زنجیره ارزش مرکز داده را تحریک کنند. به عنوان مثال، رونق مرکز داده در ویرجینیای شمالی، تقاضای برق را افزایش داده و منجر به ساخت پست‌های برق و خطوط انتقال جدید توسط یکی از شرکت‌ها شده است. 
۴. نوآوری: نیاز‌های فناورانه مراکز داده می‌تواند به تقویت پژوهش و نوآوری کمک کرده و نیاز‌های برقی مراکز داده، نوآوری در راه‌حل‌های انرژی سبز و پایدار مانند سلول‌های سوختی، انرژی خورشیدی و راکتور‌های مدولار کوچک را هدایت می‌کند. با رشد مدولارسازی مراکز داده، ساخت و ساز می‌تواند سریع‌تر و پایدارتر از روش‌های سنتی اتفاق بیفتد. 

رشد 40 درصدی تقاضای هوش مصنوعی مولد تا 2030
تحلیل‌ها حکایت از آن دارد که تقاضای جهانی برای ظرفیت مراکز داده می‌تواند تا سال 2030 بیش از سه برابر شده و با نرخ رشد مرکب سالانه حدود 22 درصدی همراه باشد. در آمریکا، تقاضای مراکز داده می‌تواند در همین دوره سالانه 20 تا 25 درصدی افزایش یابد. رشد هوش مصنوعی و محاسبات با کارایی بالا، یکی از محرک‌های تقاضای بالا برای تأسیس مراکز داده است. تکامل سریع فناوری هوش مصنوعی منجر به توسعه مدل‌های زبانی بزرگ با قابلیت‌های استدلال پیشرفته، مانند مدل GPT-4 OpenAI شده است به طوری که تقاضای برای مدل‌های هوش مصنوعی مولد تا سال 2030 حدود 40 درصد خواهد شد. علاوه‌براین، رشد مداوم مهاجرت ابری و نرم‌افزاری به عنوان یک سرویس، از دیگر عوامل افزایش تقاضا برای مراکز داده محسوب می‌شود. تقاضای مراکز داده در آمریکا از سوی رایانش ابری و سایر محرک‌های غیرمرتبط با هوش مصنوعی نسل جدید، تا سال 2023 با نرخ رشد مرکب سالانه 16 درصد رشد خواهد کرد. همچنین، افزایش دیجیتالی شدن خدمات عمومی نیز از دیگر عوامل رشد تقاضاست که افزایش خدمات دیجیتالی در حوزه‌هایی چون مراقبت‌های بهداشتی، اداره وسایل نقلیه موتوری و شناسایی دیجیتال برای ساکنان رشد یافته است. همچنین روند‌های فناورانه در حال شتاب گرفتن هستند. روند‌هایی چون اینترنت اشیا و راه‌اندازی شبکه‌های 5G، نیاز‌های فناوری بیشتری مانند محاسبات لبه‌ای را ایجاد خواهند کرد. از سوی دیگر، افزایش تقاضا، چالش‌های ظرفیتی را نیز برای بازار‌های اولیه ایجاد می‌کند که در حال حاضر از مراکز داده اشباع شده‌اند. 

رشد 170 درصدی مصرف آب با توسعۀ مراکز داده
گسترش سریع ظرفیت مراکز داده، چالش‌های قابل توجهی را به ویژه برای زیرساخت‌های عمومی به همراه دارد که یکی از آن‌ها، فشار بر منبع تغذیه است به طوری که انتظار می‌رود نیاز‌های برق مراکز داده در آمریکا از سال 2023 تا 2030 حدود 460 تراوات ساعت تقاضا افزایش یابد که سه برابر سطح مصرف فعلی است. از سوی دیگر، کمبود آب از دیگر چالش‌های این مراکز به شمار می‌رود. مراکز داده به آب زیادی نیاز دارند که می‌تواند بر منابع آب محلی فشار وارد کند. گزارش‌های اخیر پیش‌بینی می‌کنند که به عنوان مثال، مصرف آب مرتبط با مراکز داده در آمریکا تا سال 2030 حدود 170 درصد افزایش یابد. علاوه بر این، قدرت‌های جدید؛ به ویژه نیروگاه‌های حرارتی، که برای پشتیبانی از مراکز داده به کار گرفته می‌شوند، تقاضای آب قابل توجهی برای خنک‌سازی دارند. همچنین، «اوهایو» از جمله ایالت‌های آمریکاست که با رونق مراکز داده روبه‌رو شده به طوری که طی بیش از یک دهه، اوهایو ظرفیت مرکز داده خود را چهار برابر افزایش داده و خدمات وب آمازون به‌تازگی از افزایش یک میلیارد دلاری به 10 میلیارد دلاری سرمایه‌گذاری در توسعه مرکز داده در اوهایو خبر داده است. 

ساخت مراکز داده در آمریکای لاتین
آمریکای لاتین به طور سنتی، به عنوان بازار مصرف خدمات دیجیتال جهانی شناخته می‌شود، از این رو، به سرعت در حال تبدیل شدن به یک قطب کلیدی برای زیرساخت‌های دیجیتال است. این منطقه در حال حاضر 4.8 درصد از مراکز داده دنیا را در خود جای داده است به طوری که طبق برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، ​​پیش‌بینی می‌شود که بازار مراکز داده در این منطقه تا سال 2029 دو برابر شده و ارزش آن به 10 میلیارد دلار برسد. این افزایش بیانگر افزایش تقاضا برای هوش مصنوعی است، زیرا مصرف انرژی و نیاز به مراکز داده بزرگ‌تر و پیچیده‌تر ضروری شده است. تقاضای جهانی برای ظرفیت مراکز داده قرار است تا سال 2030 هر ساله از 19 درصد به 22 درصد افزایش یافته و آمریکای لاتین آماده است تا بخش زیادی از این گسترش را به خود اختصاص دهد. 

چرا آمریکای لاتین؟ 
قوانین جدید محلی‌سازی و فشار برای انتقال به آمریکا، آمریکای لاتین را به دلیل اکوسیستم استارتاپی رو به رشد، نزدیکی استراتژیک و ظرفیت انرژی تجدیدپذیر، به عنوان یک قطب زیرساخت دیجیتال مطرح کرده است. مقاومت زنجیره تأمین امروزه بسیار اهمیت دارد، بنابراین نزدیکی به آمریکا، این منطقه را برای انتقال به آمریکای شمالی جذاب کرده و قرار دادن مراکز داده در نزدیکی آمریکای شمالی، زنجیره‌های تأمین و قابلیت اطمینان خدمات را تقویت می‌کند. به تازگی، برزیل، مکزیک و آرژانتین قوانین محلی‌سازی داده‌ها را اجرا کرده‌اند که مستلزم ذخیره برخی از داده‌های حساس و شخصی در داخل مرز‌های ملی است و شرکت‌های جهانی را به ساخت‌و‌ساز محلی سوق می‌دهد. زمان این رونق تصادفی نیست. دولت‌های منطقه‌ای در حال پیشبرد سیاست‌هایی هستند که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال را جذب می‌کنند؛ به عنوان مثال، شیلی طرح مراکز داده ملی را راه‌اندازی کرده و متعهد به سرمایه‌گذاری 2.5 میلیارد دلاری برای زیرساخت‌های دیجیتال شده است. منابع زمین، آب و انرژی آمریکای لاتین پتانسیل بالایی را برای تبدیل شدن به قطب زیرساخت دیجیتال با تعهدات خنثی‌سازی کربن فراهم می‌کنند. با توجه به اینکه برزیل و مکزیک بخشی از «کمربند خورشیدی صنعتی» هستند، در حال حاضر، 59 درصد از پروژه‌های صنعتی پاک جهان را تشکیل می‌دهند. «کمربند خورشیدی»، به ایالت‌های جنوبی آمریکا اطلاق می‌شود که از شرق به غرب آن گسترده شده‌اند. 

افزایش تقاضا برای هوش مصنوعی، تقاضای زیرساخت را تسریع می‌کند
همزمان با ادغام هوش مصنوعی در زندگی روزمره توسط کسب و کار‌ها و افراد، تقاضا برای زیرساخت‌های دیجیتال پیچیده‌تر نیز افزایش می‌یابد. مدیر یکی از شرکت‌های نرم‌افزاری که راه‌حل‌های تحول دیجیتال را برای شرکت‌های میان‌رده ارائه می‌دهد، «هوش مصنوعی را به عنوان موج تحول بعدی، هم‌سطح با اینترنت می‌بیند که تیم‌های کوچک را قادر می‌سازد تا به دستاورد‌های عظیم بهره‌وری دست یابند. او معتقد است کسب و کار‌ها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، فرصت بی‌نظیری برای پیشی گرفتن از شرکت‌های بالغ دارند.» 

پیشرو بودن برزیل در رونق مراکز داده
مراکز داده این منطقه در برزیل متمرکز شده‌اند و ریودوژانیرو، آماده میزبانی از بزرگ‌ترین پردیس مرکز داده در آمریکای لاتین است. «شهر هوش مصنوعی ریو» که در افتتاحیه اجلاس «وب ریو» در‌آوریل 2025 اعلام شد، در پارک المپیک این شهر واقع خواهد شد و ظرفیت برنامه‌ریزی شده عملیاتی آن 1.8 گیگاوات تا سال 2027 خواهد بود و تا سال 2032 به 3.2 گیگاوات افزایش خواهد یافت. پس از تکمیل این پروژه، این منطقه به یکی از بزرگ‌ترین پردیس‌های مرکز داده در جهان تبدیل خواهد شد. در خارج از برزیل، کشور‌هایی مانند کلمبیا، پرو و ​​کاستاریکا نیز در حال جذب سرمایه‌گذاری هستند. به عنوان مثال، کلمبیا در حال حاضر 10 درصد از بازار مرکز داده منطقه را تشکیل داده و انتظار می‌رود ارزش آن از 560 میلیون دلار در سال 2023 به 90 میلیون دلار در سال 2029 افزایش یابد. درواقع، سرعت تغییرات فناوری، نیاز‌های رو به رشد زیرساخت‌های دیجیتال آمریکای لاتین را هدایت می‌کند. 

شیلی؛ سبزترین مرکز داده در جنوب جهان
هدف طرح ملی مراکز داده شیلی، قرار دادن این کشور به عنوان یک قطب پیشرو در زیرساخت‌های دیجیتال است. طبق اعلام وزارت علوم، فناوری، دانش و نوآوری، شیلی در حال حاضر 22 مرکز داده دارد و انتظار می‌رود این تعداد تا سال 2030 به 28 مرکز داده افزایش یابد. مراکز داده اسکالا، یک پلتفرم برزیلی برای زیرساخت‌های دیجیتال پایدار، اولین قرارداد بین‌المللی خود را در شیلی منعقد کرده و 254 میلیون دلار بودجه بلندمدت برای ساخت سه مرکز داده فوق مقیاس و یک پست برق بزرگ جمع‌آوری کرد. ظرفیت انرژی خورشیدی و بادی تجدیدپذیر شیلی به یک نقطه فروش منحصر به فرد تبدیل می‌شود. گزارش زیست‌محیطی گوگل در سال 2024 نشان می‌دهد که شیلی سبزترین مرکز داده در جنوب جهان است و 91 درصد از شبکه انرژی آن از منابع بدون کربن تأمین می‌شود، که از 90 درصد برزیل پیشی گرفته است. 

   علی بابا و سرمایۀ 52 میلیارد دلاری

شرکت «علی بابا کلود» به عنوان بازوی فناوری دیجیتال این غول فناوری قرار است مراکز داده جدیدی را در برزیل، فرانسه و هلند راه‌اندازی کند که بخشی از استراتژی توسعه این شرکت محسوب می‌شود. این شرکت قصد دارد مراکز داده جدیدی را طی سال‌های آینده در مکزیک، ژاپن، کره جنوبی، مالزی و دبی ایجاد کند. همچنین، این شرکت قرار است مراکز خدمات منطقه‌ای را در اندونزی و آلمان به منظور ارائه حمایت‌های مداوم چندزبانه افتتاح کند. این شرکت در راستای توسعه زیرساخت، طرح «کاتالیست هوش مصنوعی» را معرفی کرده است که به منظور تسهیل رشد شرکت‌های هوش مصنوعی در دنیا طراحی شده است. «علی‌بابا» به دنبال آن است که طی سه سال آینده 52 میلیارد دلار روی توسعه زیرساخت هوش مصنوعی و ساخت مراکز داده و نیز توسعه تراشه‌های خود سرمایه‌گذاری کند. 

   مشارکت 100 میلیارد دلاری انویدیا با OpenAI

انویدیا مدتی پیش از سرمایه‌گذاری 100 میلیارد دلاری در OpenAI برای ساخت مراکز داده خبر داد. در ماه آگوست، مدیر این شرکت اعلام کرد که ساخت یک گیگاوات ظرفیت مرکز داده بین 50 تا 60 میلیارد دلار هزینه دارد که حدود 35 میلیارد دلار آن به تراشه‌ها و سیستم‌های انویدیا اختصاص می‌یابد. انویدیا و OpenAI اعلام کردند که اولین مرحله از آخرین سرمایه‌گذاری در نیمه دوم سال 2026 با استفاده از سیستم‌های نسل بعدی Vera Rubin انویدیا به صورت آنلاین انجام خواهد شد. سرمایه‌گذاری انویدیا پس از آن صورت می‌گیرد که فهرستی از سرمایه‌گذاران، مبلغی به ارزش 500 میلیارد دلار را برای سرمایه‌گذاری در ساخت مراکز داده در اختیار OpenAI قرار دادند. مایکروسافت از جمله نخستین سرمایه‌گذاران اولیه OpenAI بود و یک همکاری استراتژیک برای ادغام مدل‌های OpenAI در سرویس ابری این شرکت یعنی «آزور» و مایکروسافت آفیس شکل گرفت. از دیگر سرمایه‌گذاران OpenAI می‌توان به «سافت بانک» و «ترایو کپیتال» اشاره کرد. این همکاری، مکمل کار زیرساختی خواهد بود که با همکاری مایکروسافت، اوراکل، سافت بانک و پروژه «استارگیت» انجام می‌شود. انویدیا به تازگی اعلام کرده است که 5 میلیارد دلار سهام اینتل را خریداری کرده و این دو شرکت در زمینه پردازنده‌های هوش مصنوعی همکاری خواهند کرد. انویدیا همچنین قرار است حدود 700 میلیون دلار در استارتاپ مرکز داده انگلیس یعنی Nscale، سرمایه‌گذاری کند. 

   OpenAI و ساخت پنج مرکز دادۀ جدید

OpenAI چندی پیش خبر ساخت پنج مرکز داده هوش مصنوعی را با همکاری دو شرکت «اوراکل» و «سافت بانک» اعلام کرد. پس از آن مشخص شد که «اوراکل» 18 میلیارد دلار اوراق قرضه برای شراکت در ساخت این مراکز داده به فروش رسانده است. اما آنچه مسلم است، سیلیکون ولی تلاش می‌کند هر طور که شده OpenAI را در سر قدرت هوش مصنوعی برقرار نگه دارد. این پیشگام عرصه AI قرار است این مراکز داده را در شهر‌های مختلفی چون اوهایو، شهر میلام تگزاس راه‌اندازی کند. مراکز داده جدید بخشی از طرحی هستند که این سه شرکت در ماه ژانویه با حضور رئیس جمهور ترامپ در کاخ سفید رونمایی کردند. براساس این طرح موسوم به پروژه «استارگیت»، این شرکت‌ها قصد دارند 500 میلیارد دلار برای تأسیسات جدید جهت ساخت فناوری‌های هوش مصنوعی و ارائه آن‌ها به کاربران و مشاغل هزینه کنند. کل ظرفیت این پروژه به حدود 7 گیگاوات خواهد رسید و بیش از 400 میلیارد دلار طب سه سال آینده صرف ساخت زیرساخت مراکز داده در این پروژه خواهد شد. به طورکلی، شرکت‌های OpenAI، آمازون، گوگل، متا و مایکروسافت قصد دارند تا پایان سال بیش از 325 میلیارد دلار در این مراکز داده سرمایه‌گذاری کنند. 
در این میان، مایکروسافت که از سال 2019 تا 2023 بیش از 13 میلیارد دلار در OpenAI سرمایه‌گذاری کرده، پس از اینکه این استارتاپ‌ها هزینه قدرت محاسباتی مورد نیاز برای ساخت و ارائه فناوری‌های هوش مصنوعی مانند چت‌بات ChatGPT را به آن پرداخت کرد، میلیارد‌ها دلار درآمد کسب کرد. به عنوان بخشی از پروژه «استارگیت»، OpenAI و «اوراکل» در حال ساخت یک مرکز داده در «ابیلین» تگزاس هستند. این شرکت‌ها قصد دارند 8 مرکز داده بسازند که مصرف برق مجموع آن‌ها به حدود 1.4 گیگاوات خواهد رسید. این مقدار برق مصرفی، برای تأمین انرژی صد‌ها هزار خانه کافی است. 

   «اوراکل» و سرمایه‌گذاری 18 میلیارد دلاری

شرکت «اوراکل» در کنار 18 میلیارد دلاری که در پروژه ساخت مراکز داده هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده، در ماه‌های اخیر، نقش پررنگی در تحول هوش مصنوعی به ویژه با همکاری OpenAI داشته است. اما به نظر می‌رسد به سرمایه‌های قابل توجه‌تری برای ایمن‌سازی مراکز داده، برق و سخت‌افزار‌های IT موردنیاز برای اجرای قرارداد‌ها احتیاج خواهد داشت. این شرکت در همکاری با OpenAI در پروژه مرکز داده «استارگیت» متعهد شده است که ظرفیت لازم برای سازنده ChatGPT را در مراکز داده در سراسر آمریکا فراهم کند. چندی پیش OpenAI قراردادی 300 میلیارد دلاری برای توسعه خدمات ابری خود با «اوراکل» طی پنج سال امضا کرد. «اوراکل» همچنین ارائه‌دهنده زیرساخت برای مایکروسافت و سایر شرکت‌های بزرگ است و سخت‌افزار خود را در مراکز داده متعلق به شرکت‌هایی چون گوگل و مایکروسافت قرار می‌دهد. طبق آخرین گزارش مالی این شرکت، «اوراکل»، قرارداد‌های ابری قابل توجهی را با بزرگان هوش مصنوعی امضا کرده است که از آن جمله می‌توان به سه قرارداد چند میلیارد دلاری اشاره کرد که در سه ماهه نخست سال 2025 امضا شده است. در ظاهر، این شرکت دارای 455 میلیارد دلار تعهدات اجرایی، قرارداد‌ها یا بخش‌هایی از قرارداد‌های امضا شده است اما هنوز پرداخت نشده‌اند. قیمت سهام این شرکت با انتشار این خبر به شدت افزایش یافت و به دلیل ارزش سهام آن، بنیانگذار این شرکت، برای مدت کوتاهی به ثروتمندترین فرد جهان تبدیل شد.