محسن شریعتینیا، استاد دانشگاه: «شتاب برقآسا؛ جستوجوی چین برای مهندسی آینده» تازهترین کتاب دان وانگ است؛ تحلیلگری که سالها از نزدیک دگرگونیهای صنعتی چین و کشاکش سیاستگذاری در غرب را رصد کرده است. کتاب در ۲۰۲۵ منتشر شده و با اتکای همزمان به روایت میدانی و تحلیل اقتصاد سیاسی، دو منطق رقیب برای ساخت آینده را روبهروی هم مینشاند؛ منطق مهندسی چین و منطق حقوقی آمریکا. وانگ از نخستین صفحات روشن میکند که قصد جانبداری ندارد و میخواهد توضیح دهد هر منطق کجا میدرخشد و کجا گیر میکند.
در نگاه او چین تصمیم را معمولاً با پرسش «چگونه بسازیم؟» آغاز میکند. این پرسش، دستگاه اداری و زنجیرههای تأمین را بهسوی حل مسئله بسیج میکند، دسترسی به زمین و مجوز را تسهیل میسازد و فاصله طرح تا اجرا را کوتاه میکند. نتیجه، ریتمی شتابان در تحویل پروژههای فیزیکی است؛ ریل پرسرعت، کِلاسترهای باتری و انرژی پاک و شهرهایی که زیرساخت هوشمندشان تنها در چند سال سر بر میآورد. در آمریکا، همان پروژهها عموماً از درِ «آیا مطابق قانون و مقررات است؟» وارد میشوند؛ فرایندی چندلایه از ارزیابیهای محیطزیستی، شفافیت مالی و امکان اعتراض عمومی شکل میگیرد که گرچه اجرا را کندتر میکند، اما احتمال خطا و پیامدهای ناخواسته را کاهش میدهد.
کتاب نشان میدهد مزیت چین فقط سرعت نیست؛ «توانِ ساختن» است. انباشت مهارتهای تولیدی، نزدیکی تأمینکنندگان به خطوط مونتاژ و فرهنگ حلمسئله مهندسی، چرخههای تکرار و بهبود را کوتاه میکند و هزینهها را سریع پایین میآورد. این مزیت در فناوریهای فیزیکی برجستهتر است؛ جایی که کیفیتِ کار ماشین، کنترل دقیق فرایند و هماهنگی کارخانهها تعیینکنندهاند. آمریکا در مقابل، بر لبه علم و طراحی پلتفرمهای نرم و تراشه قویتر مینماید، اما فاصله میان ایده و کارخانه - میراثِ برونسپاری طولانی - گاه سرعت کاربردیسازی را میکاهد. وانگ از این تقارن چنین جمعبندی میکند؛ چین در «نوآوری عملیاتی» ممتاز است و آمریکا در «نوآوری مرزی».
قدرت استاندارد در روایت کتاب جایگاهی محوری دارد. چین با حضور پیگیر در کارگروههای تدوین استاندارد، افزایش سهم اختراعات ضروری و اجرای پایلوتهای شهری، قواعد فنی را همزمان با محصول پیش میبرد و از رهگذر لایسنس و سازگاری، «قفل اکوسیستم» میسازد. این روند در بیرون از مرزها با نوعی «دیپلماسی مهندسی» تکمیل میشود، پروژههای مشترک، انتقال مهارت و تأمین مالی که پذیرش فناوری را بالا میبرد و تغییر مسیر را برای میزبان پرهزینه میکند. آمریکا همچنان در استانداردهای نرم و اینترنتی اثرگذار است، اما در حوزههای فیزیکی، شتاب چینیها چشمگیر است.
وانگ سیاست صنعتی را در هر دو سوی اقیانوس بهدقت میسنجد. چین با یارانه، خرید دولتی و اعتبارات ترجیحی، خوشههای خودروی برقی، خورشیدی و بخشی از نیمههادیها را جهش داده است؛ دستاوردی که بهای خودش را دارد؛ خطر مازاد ظرفیت، اصطکاک تجاری و فشار برای یافتن بازارهای جذبکننده. آمریکا نیز با موجی تازه از سیاست صنعتی بازگشته، اما همچنان در گردنههای صدور مجوز، هزینه بالای اجرا و پراکندگی نهادی کند میشود. وانگ این تفاوت را چنین صورتبندی میکند؛ چین اغلب «ابتدا میسازد و سپس تراز میکند»، آمریکا «ابتدا تراز میکند و سپس میسازد.»کتاب تحریمها و کنترلهای صادراتی را نیز بهمثابه شتابدهنده خوداتکایی در چین میخواند. فشارها سرمایهگذاری در حلقههای حساس زنجیره و تلاش برای استقلال نرمافزاری و ابزاری را برانگیخته است، هرچند شکاف در برخی گرههای پیشرفته پابرجاست. در سوی دیگر، سختگیری آمریکایی گرچه امنیت فناوری را تقویت میکند، خطر گسست زنجیرهها و افزایش هزینه نهایی را نیز بالا میبرد. درس مشترک، ترازکردن امنیت با کارایی است.
بُعد انسانی و اجتماعی هر دو منطق از چشم نویسنده پنهان نمیماند. سازوکاری که سد و مترو و نیروگاه را بهسرعت میسازد، میتواند در فضای عمومی دچار چالش شود؛ فرایندی که از حقوق شهروندی پاسداری میکند، میتواند پروژههای ضروری را سالها به تعویق اندازد و هزینه زندگی و انرژی را بالا نگه دارد. وانگ راهحل را نه در جانبداری که در یافتن نقطه بهینه میبیند؛ چین برای عبور از نوآوری عملیاتی به نوآوری مرزی، ناگزیر از گشودن میدان خیال و نقد است؛ آمریکا برای بازگشت به «فرهنگ ساختن»، باید اصطکاکهای غیرضروری را بکاهد بیآنکه شفافیت و نظارت را قربانی کند.
نقشه قوت کتاب «شتاب برقآسا» در پیونددادن جزئیات کارخانه با پرسشهای کلان حکمرانی است. کتاب نه ستاینده چابکی چینی است و نه مرثیهخوان کندی دموکراتیک؛ آینهای است که دو منطق را در برابر هم میگیرد و خواننده سیاستگذار، صنعتگر و روزنامهنگار را به انتخابهای دقیقتر فرامیخواند. پیام نهایی روشن است؛ راه بهینه تقلیدِ کورکورانه نیست. هر طرف باید خلأهای خود را کامل کند. چین با افزودن فضای خلاقیت و رقابت و آمریکا با تقویت مهارت فنی و کوتاهکردن مسیر از ایده تا اجرا.
شماره ۴۵۱۹ |
صفحه ۱۵ |
جهان شهر
دانلود این صفحه
مروری بر تازهترین کتاب «دان وانگ»
نبرد سازندگی و فرایند











