بازاندیشی ایدهها برای STI مبحثی است که رضا حافظی در پنل دیپلماسی علمی ارائه داده است. این عضو هیئتعلمی مؤسسه سیاستهای علمی کشور در این پنل به سرمایهگذاری عظیم بریکس در حوزه علم و فناوری و وجود شکافهای اجرایی با کشورهای پیشرفته پرداخت. او در گفتوگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه در روز اختتامیه بریکس بحث راهاندازی هاب آیندهنگاری فناوری را مطرح کردیم، گفت: «مبحثی که در آنجا مطرح کردم، درباره پشت پردههای حکمرانی علم، فناوری و نوآوری بود. ایده اصلی هم آن بود که سالهاست کشورهای بریکس سرمایهگذاری کلان در حوزه تکنولوژی انجام میدهند اما هنوز گپهای زیادی داریم. هرچند که ایراداتی مانند محدودیت منابع، بروکراسی سنگین، شبکهسازی و دستیابی به فناوریهای ارزان به عنوان چالشهای این حوزه است؛ اما برخی اتفاقات هم به اصطلاح زیر کوه یخ فناوری در بریکس رخ میدهد که مربوط به فلسفه حکمرانی علم و فناوری و نوآوری است.»
وی گفت: «برای اینکه به ایده هاب آیندهنگاری برسم نظام فکری رئالیست را در کنار نظام فکری لبیبرالیست قرار دادم. رئالیست دنیایی را تصویر میکند که من سیاستگذار در آن به دنبال این هستم که فناوری را برای کشور خودم داشته باشم، یعنی فضای رقابتی به حدی جدی است که سیاستگذاران به دنبال منافع مالی هستند اما در نگاه لیبرال وضعیت متفاوت است. یعنی سیاستگذار در این نظام میگوید که چون منابع محدود و زمان هم کم است، ناگزیر به شبکهسازی است.»
عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور با بیان اینکه در گزارشی که در بریکس ارائه کردم وضعیت 15 کشور از جمله کشورهای عضو را مورد بررسی قرار دادم، ادامه داد: «بر اساس این بررسی، کرهجنوبی از دهه 1980 تا اوایل 2000 یک تغییر بزرگ را داشته و بعد از سال 2000 هم دیدیم که این کشور شکوفا شد. یعنی از نگاه محافظهکارانه رئالیست به سمت لیبرال حرکت کرد. البته باید این مسئله را مدنظر قرار داد که مسیری که یک کشور دیگر رفته، در دیگر کشورها هم جواب میدهد یا خیر؛ چراکه قطعاً در شرایط تحریمی نمیتوان نگاه شبکهمحور را خیلی مدنظر قرار داد.»
درک درست از آینده گام اول حکمرانی علم و فناوری
حافظی با اشاره به اینکه بعد از اینکه شرایط را در حکمرانی علم و فناوری و نوآوری بررسی کردم، به چند مسئله برای حل چالشها رسیدم، گفت: «اولین کاری که باید صورت بگیرد، درک درست از رخدادهای آینده است و برای داشتن این نگاه، با توجه به محدودیت مالی که ما و کشورهای عضو داریم، باید از ظرفیت دیگر کشورها استفاده کنیم. در این شرایط پیشنهاد دادم که هاب آیندهنگاری فناوری و یا به زبان سادهتر هاب آیندهنگاری ایجاد شود تا اینگونه از ظرفیتهای علمی و زیرساختهای کشورهای مختلف استفاده کنیم. این هاب میتواند دبیرخانه هم داشته باشد و بخشی از فعالیتهای مربوط به آن را کشورهای مختلف انجام دهند.»
وی بیان داشت: «در جریان برگزاری رویداد بریکس، با نمایندگان روسیه و برزیل هم صحبت کردم تا بتوانیم تشکیل هاب را به عنوان یکی از دستاوردهای نشست مطرح کنیم و خوشبختانه توانستیم اقدامات خوبی را هم رقم بزنیم. به طوری که بعد از برگشت از بریکس شاهد آن بودیم که تقریباً هر روز خبری مرتبط با هاب داشته باشیم. به عبارت دیگر دبیرکل کمیته CTI فدراسیون روسیه از ما دعوت کرد تا در یک کنگره دانشمندان جوان که احتمالاً ذیل بریکس تعریف میشود شرکت کنیم و قرار است این کنگره در آذرماه برگزار شود و در آن بناست تا مباحث مربوط به سیاستگذاری برای توسعه علم و فناوری مطرح شود. همچنین نشست دیگری هم بناست در برزیل برگزار شود و از ایران نیز برای حضور در آن دعوت شده است.»
عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور اظهار داشت: «تلاشم آن بود که شبکهای از چهرههایی که در بریکس حضور دارند را دور هم جمع کنم که خوشبختانه این ایده هم بهخوبی جواب داد و با استقبال روبهرو شد. حضور فعال نمایندگان ایران در عرصههای مختلف و حضور چهرههای قوی علمی در بریکس باعث شد تا حتی شخصاً از نماینده هند بشنوم که ایرانیها توانایی بالایی در حوزههای علمیشان دارند.»
تعامل با بریکس در حل چالش مهاجرت نخبگان مؤثر است
حافظی درباره نقش بریکس در رفع چالشهای علمی و فناوری کشور گفت: «امروز یکی از مسائلی که کشورمان با آن روبهروست، بحث مهاجرت نخبگان است و نمیتوان از آن فرار کرد. تصور میکنم در تعامل با کشورهای عضو بریکس میتوان این چالش را تا حدی حل کرد؛ چرا که کشورهای عضو تا حدی منافع مشترک دارند و به همین دلیل میتوانیم تبادل استاد و دانشجو را با کشورهای عضو داشته باشیم و این مسئله باعث میشود تا تکاپو را دوباره به دانشگاهها برگرداند. حتی برزیلیها و روسیها بهصراحت از تبادل دانشجو و استاد با ما استقبال کردهاند. پویایی در نهاد تکنولوژی باعث میشود تا تکنسینهای ما نیز کمتر به سمت مهاجرت از کشور بیفتند.»
وی ادامه داد: «مزیت دیگر آن است که ما با کشورهای عضو بریکس چالشهای مشترک زیادی داریم که شاید حل کردن آنها برای تکتک کشورها به دلایل متنوع مقدور نباشد، یعنی شاید یک کشوری منابع مالی محدود و یا منابع انسانی کمتری داشته باشد اما برداشتم آن است که اگر در کنار یکدیگر قرار بگیریم، میتوانیم به صورت تیمی و گروهی به حل بسیاری از این چالشها بپردازیم. بهخصوص در حوزه تکنولوژی و IA که آمریکاییها قرار است طی 4 یا 5 سال آینده، بیش از GDP ایران در این حوزه سرمایهگذاری کنند و برای اینکه از این حوزه عقب نمانیم، قطعاً باید از ظرفیت کشورهای عضو بریکس استفاده کرد.»
زمینهسازی ارتقای نقش ایران در دیپلماسی علمی
عضو هیئتعلمی مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور به دستاوردهای بریکس امسال اشاره و تصریح کرد: «تثبیت جایگاه ایران بهعنوان پیشنهاددهنده ابتکار«هاب آیندهنگاری»، آغاز مذاکرات عملی برای تبادل دانشجو و استاد، و همکاریهای پژوهشی با برزیل، دعوت متقابل با روسیه برای گسترش روابط دانشگاهی و کنفرانسی و ایجاد بستر برای پیوند آیندهنگاری و دیپلماسی علم بهعنوان عرصه جدید کنشگری ایران را باید از جمله مهمترین دستاوردها قلمداد کرد.»
حافظی با بیان اینکه شرکت در بریکس 2025 فراتر از یک حضور نمادین بوده است، خاطرنشان کرد: «این سفر زمینهساز ارتقای نقش ایران در دیپلماسی علم و آیندهنگاری در سطح بریکس شد. ابتکار «هاب آیندهنگاری» میتواند بستر کنشگری مؤثر ایران در آینده بریکس باشد. از سوی دیگر روابط دوجانبه با برزیل، روسیه و چین ظرفیتهای عملی برای توسعه همکاریهای پژوهشی، مالی و آموزشی فراهم کرده که ادامه این مسیر نیازمند پیگیری نهادی و سیاستی در داخل کشور خواهد بود.»
.gif?v=0)
