سیدعلیرضا طاهری، خبرنگار: با افزایش دما و کاهش نزولات آسمانی، بحران آب در سال آبی 1404-1403 به اوج خود رسید و باعث خشک شدن رودخانهها، دریاچهها و قطعی آب در بعضی نقاط شد و حالا چشم امید همه به بارشهای پاییز و زمستان برای عبور از این شرایط حساس است. طبق آمار منتشر شده وزارت نیرو، ارتفاع کل بارشهای جوّی کشور معادل 148 میلیمتر بوده است، مقدار بارندگی که نسبت به میانگین دوره مشابه سال آبی گذشته (249 میلیمتر) 40 درصد کاهش بارش را نشان میدهد. طبق آمار منتشر شده استان سیستان و بلوچستان نزدیک به 85 درصد اختلاف آبی با سال گذشته داشته و در صدر استانهای کمبارش قرار گرفته و پس از آن استانهای هرمزگان، بوشهر، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد قرار داشتهاند. نکته حائز اهمیت این است که تنها استان گیلان در سال جاری نسبت به سال گذشته با افزایش تنها یک درصدی بارشها مواجه بوده است. کمبود بارشها مساوی بوده با کاهش ورودی آب سدها، بهنحویکه در گزارش وزارت نیرو اشاره شده شاهد کاهش 42 درصدی آبهای ورودی به نسبت سال قبل در سدهای کشور بودهایم. از این رو این پرسش به وجود میآید که پیشبینیها از وضعیت بارش در فصل پاییز و زمستان امسال به چه نحو خواهد بود؟
در وضعیت نرمال باید حدود ۲۳۴ میلیمتر بارندگی در کشور رخ میداد
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور در گفتوگو با «فرهیختگان» در پاسخ به این سؤال و در خصوص سناریوهای احتمالی سال آبی 1405-1404 میگوید: «در وضعیت نرمال باید چیزی حدود ۲۳۴ میلیمتر بارندگی در کشورمان رخ داده باشد، اما آن چیزی که رخ داد در حدود ۱۴۰ میلیمتر بارش بوده؛ این متوسط بارش بوده است. بنابراین کمبودمان قابل توجه است. این یعنی میلیاردها مترمکعب آب دریافت نکردهایم.»
وظیفه با اشاره به وضعیت بارش استانهای غرب و جنوب غربی اضافه میکند: «در برخی از استانها مثل استان تهران، نزدیک به ۵۰ درصد کمبود بارش داریم. اگر میانگین کشوری حدود ۴۰ درصد شاهد کاهش بارش است، در برخی استانها مثل تهران یا کهگیلویه و بویراحمد که یکی از سرشاخههای رودخانه کارون و جنوبغرب کشور است که مهمترین مناطق بارشی کشور و مهمترین منابع آبی کشور در آن مناطق قراردارد، بیشتر از حد میانگین کشوری کمبود بارش داریم. بهخصوص در جنوبغرب کشور که رودخانههایش از چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و فارس سرچشمه میگیرند و سدهای بزرگ برقآبیمان در آن مناطق است، کمبود بارش حتی بالای ۵۰ درصد است. مثلاً در استان کهگیلویه و بویراحمد، بارندگیها ۵۷ درصد کمتر از نرمال بوده؛ یعنی از ۱۰۰ درصد بارش مورد انتظار، تنها ۴۳ درصد بارش دریافت کرده است. چهارمحال و بختیاری هم تقریباً مشابه همین است یا فارس تقریباً همینطور است. در برخی از استانها مثل بوشهر و هرمزگان وضع بدتر بوده؛ یعنی در بوشهر، جنوب فارس و هرمزگان، عدد کمبارشی بالای ۷۰ درصد است.»
از سالهای گذشته با نوسانات بارشی مواجه هستیم
وظیفه با اشاره به سناریوها و احتمالات پیش رو برای سال آبی 1405-1404 که از مهر ماه امسال شروع میشود بیان میکند: «همه هموطنان میدانند که بارندگی هر سال ما با نوسانهای مختلفی مواجه است. مجموع بارش کل کشور نوسان خیلی زیادی دارد؛ گاهی اوقات بارشها درمجموع یک سال خیلی کم اتفاق میافتد، البته گاهی هم خیلی فراتر از معمول است. مثل سال آبی ۹8-۹7 یا ۹9-۹8 که بارندگی کشور به بیش از ۳۰۰ میلیمتر رسید. مقایسه کنید با این بارشی که تا امسال ۱۳۹ میلیمتر باریده است؛ یعنی در آن سالها بیش از دو برابر امسال بارندگی داشتیم.»
وظیفه در ادامه میافزاید: «نوسانات بارشی بهصورت طبیعی در کشورمان وجود دارد؛ یعنی همواره از گذشتههای دور که آمار داریم، نوسان وجود داشته است. متأسفانه در دو دهه اخیر روند بارندگی بهگونهای شده که تعداد سالهای خشکی زیاد شده و تعداد سالهای مرطوب کمتر شده است. یعنی سالهایی که بارشها در حد معمول بوده کاهش یافته و سالهای خشکی افزایش پیدا کرده است. امسال که خشکسالی بسیار شدید حاکم بود، یکی از سالهای استثنایی و پنجمین سال متوالی کمبارشی بود. ما همواره با نوسان بارش مواجهه بودهایم.»
شرایط نسبت به سال گذشته در استانهای جنوب غربی بهتر میشود
وظیفه با اشاره به پیشبینیهای بارش در هر استان میگوید: «در استانهای جنوبغرب، در سال گذشته وضعیت ناخوشایندی داشتیم. مثلاً کهگیلویه با ۵۷ درصد کمبارشی مواجه بود. انتظار داریم بر اساس مدلهایی که بررسی کردیم، سال آینده شرایط خیلی بهتر از امسال شود و کمبارشی امسال را به احتمال قوی در این منطقه نخواهیم داشت که این یعنی سال خوبی است، اما حداقل بر اساس خروجی مدلها، در فصل پاییز شرایط مطلوب نخواهد بود. ولی انتظار داریم زمستان شرایط کمی بهبود پیدا کند. پس برای استانهای جنوبغربی شرایط نسبت به سال گذشته بهتر میشود.» وی در ادامه بیان میکند: «همچنین در استانهای جنوبشرقی مثل سیستان و بلوچستان و بهطور کلی وضعیت استانهای همسایه زاگرس، امسال وضعیت خیلی ناخوش بود. اما امیدواریم بر اساس خروجیها شرایط سال آینده بهبود پیدا کند. البته مناطق شرقی امسال وضعیت بسیار ناخوشی داشتند و پیشبینیهای زمستان نشان میدهد که بهطور خاص در نیمه جنوبی، شرایط بهتر از پارسال خواهد بود.»
کمبود بارش برف یکی از علل خالی شدن سدهاست
وظیفه با اشاره به تأثیر مستقیم کمبارشیها بر خالی شدن موجودی سدهای کشور، میافزاید: «میزان ورودی آب به داخل سدهای کشور به میزان بارشها و برف هم بستگی دارد. همچنین دو عامل باعث کاهش ورودی آب به سدهای کشور میشود. یکی کمبود بارشهاست که البته نقش خیلی مهمی دارد. به همین جهت وقتی کم باران ببارد حجم آب سدها نیز کمتر میشود. از طرف دیگر افزایش دما نیز تأثیر مستقیمی دارد. متأسفانه ما با سالی مواجه بودیم که در برخی ماهها، بهخصوص در فروردین، اردیبهشت، خرداد و حتی تیرماه، با نابهنجاری شدید دمایی یا هوای گرمتر از معمول روبهرو بودیم. این باعث میشود شدت تبخیر بالا برود. در خود زمستان هم درمجموع با دمای فراتر از نرمال، یعنی حدود یکونیم درجه بیش از نرمال مواجه بودیم. این باعث میشود همان مقداری هم که باریده است، نسبت به شرایط نرمال کمتر به شکل برف باشد؛ یعنی بیشتر به صورت مایع بیاید. وقتی که دما نابهنجاری مثبت دارد و گرمتر از نرمال است، درصد باران نسبت به برف بیشتر میشود. بنابراین ذخیره برفی کمتر شده، رودخانهها زودتر از موعد خشک میشوند و آوردهشان کم میشود. این دو دلیل باعث میشود رودخانهها اینقدر کمآب شوند.»
از نیمه آذرماه بارشهای امسال بهتر میشود
وی با اشاره به عواملی که پیشبینی آب و هوا در فصل پاییز و زمستان را امکانپذیر میکند، بیان کرد: «البته باید گفته شود پیشبینی فصلی نیز با عدم قطعیت همراه است. یعنی هرچه الان بگویم، نباید فکر کنید حتماً و قطعاً همان اتفاق میافتد؛ اینها احتمالات است. دلیل آن هم این است که یکسری شاخصها داریم که بر اثر تعامل بین آب و هوا ایجاد میشود؛ یعنی آبی که در دریاها و اقیانوسها وجود دارد و هوایی که بالای آن واقع شده است، با هم تبادل انرژی میکنند. بنابراین برخی مناطق دریا که گرم یا سردتر از معمول میشوند، در موجهای هوایی بارانزا نقش ایفا میکنند. وضعیت این شاخصها یا همان مناطق گرم و سرد در اقیانوسها برای پیشبینی فصلی تعیینکننده است. حالا اگر شرایط امسال را مقایسه کنیم، بهخصوص وضعیت آب اقیانوسها را با سال گذشته، تفاوت خیلی زیادی نمیبینیم. بنابراین یک شرایط مرزی برای پیشبینی فصلی محسوب میشود. قاعدتاً با این شرایط، پاییز ما خیلی نباید با سال گذشته متفاوت باشد.»
وظیفه با تأکید بر این نکته که وضعیت بارشهای سال آبی پیش رو در فصل پاییز مانند سال گذشته خواهد بود، میافزاید: «به احتمال زیاد پاییز امسال هم مثل پاییز پارسال بارش کمتری داشته باشد. در انتهای پاییز پارسال بارندگیهای فصلی در ایران حدود ۴۶ درصد کمتر از معمول بود. امسال نیز انتظار داریم کموبیش پاییزی مشابه سال قبل داشته باشیم. البته یک تفاوت نسبی با سال گذشته وجود دارد؛ هر سال اثر خاص خود را دارد و هیچ سالی مثل سال قبل یا بعد از خود نیست. امسال تغییراتی در دمای آب غرب اقیانوس هند ایجاد شده است. به نظر میرسد نسبت به زمستان یا انتهای پاییز، شرایط بهتر از سال گذشته باشد. بنابراین با احتمال قوی، دو ماه اول پاییز بارشهایی کمتر از نرمال خواهیم داشت، مثلاً در مهر و آبان و حتی تا نیمه آذر، ولی از نیمه آذر به بعد انتظار داریم شرایط بهبود پیدا کند.» وی در ادامه میگوید: «اگر بخواهم احتمالات را به صورت عددی بگویم، این احتمال وجود دارد که ۶۰ تا ۷۰ درصد تا آذرماه با بارندگیهای کمتر از نرمال مواجه بشویم، ولی بعد از نیمه دوم آذر شرایط بهتر میشود و پیشبینیها اینگونه القا میکنند که در انتهای پاییز و زمستان شرایط به نرمال نزدیکتر است. محتملترین حالت این است که بارش در انتهای پاییز تا زمستان در شرایط نرمال باشد.»
وظیفه با ناصحیح خواندن بعضی از خبرهایی که حاکی از زمستان گرم در سال جاری هستند بیان میکند: «بستگی دارد از چه زاویهای به این گزارهها نگاه کنید. بعضیها ممکن است یک مدل را ببینند و همان را قطعی بدانند، درحالیکه اینطور نیست. پیشبینیهای فصلی با احتمالات زیادی درگیر است؛ یعنی عدمقطعیتهای زیادی وجود دارد که تعیینکننده هستند و متأسفانه از الان هم قابل پیشبینی نیستند. برای مثال عرض میکنم؛ دمای اقیانوس اطلس برای تعیین مسیر عبور طوفانهایی که از اطلس اروپا میگذرند و به مدیترانه و سپس ایران میرسند، خیلی تعیینکننده است، اما ما نمیتوانیم از الان شرایط دمای آن زمان اقیانوس اطلس را بهخوبی پیشبینی کنیم. توانایی بشر، محاسبات یا دانش فعلی چنین اجازهای را نمیدهد که بهصورت قطعی راجع به این موضوع صحبت کند. بنابراین احتمالات مختلف در اینجا مدنظر قرار میگیرد و همین هم پیشبینیها را تغییر میدهد. بهعبارت دیگر، از یک سناریو به سناریوی دیگری تغییر میکند. به هر حال ما حداقل از نظر دمایی انتظار داریم با شرایط دمایی بالاتر از نرمال یا شرایط گرمتر از معمول مواجه شویم، ولی نه اینکه گرمترین باشد؛ چراکه گرمترین سالها، بهخصوص زمستانهای خیلی گرم، معمولاً موقعی حاکم میشوند که میانگین جهانی در فاز النینو باشد، اما امسال فاز برعکس است.»
.gif?v=0)
