سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: نگاهها در دانشگاه آزاد بیش از هر زمان دیگری به سمت آزمایشگاهها و کارگاهها دوخته شده است؛ فضاهایی که قرار است نهتنها جایگاه آموزش عملی دانشجویان را تقویت کنند، بلکه نقشی حیاتی در پژوهشهای ملی، همکاریهای صنعتی و حتی روند صادرات و واردات کشور ایفا خواهند کرد. بازنگری آییننامههای قدیمی که دیگر با شرایط امروز دانشگاه همخوانی ندارند و پاسخگوی نیاز دانشگاهها نیستند و ارزیابی و رتبهبندی آزمایشگاهها برمبنای میزان بهرهوری واقعی، بخشی از برنامههای تحولگرایانه در حوزه شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد است. این دانشگاه همچنین تمرکز ویژهای بر راهاندازی آزمایشگاههای مرزی دارد؛ آنطور که عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته است حتی در مرز باشماق کردستان، دانشگاه آزاد در حال راهاندازی آزمایشگاهی است تا نمونهها سریعتر بررسی و مسیر تجارت تسهیل شود. در ماکو نیز واحدی دیگر توانسته استاندارد ایزو دریافت کند و حالا آماده ارائه خدمات تخصصی است. به گفته محمدی، هدف دانشگاه تنها تجهیز آزمایشگاهها نیست؛ بلکه هدف، ایجاد شبکهای گسترده است که آموزش، پژوهش و اقتصاد را به هم پیوند دهد و دانشگاه آزاد را به مرجع قابل اعتماد در حوزه آزمایشگاهی تبدیل کند. در گفتوگو با مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به جزئیات اقدامات دانشگاه آزاد در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها پرداختهایم که در ادامه مشروح آن را از نظر میگذرانید.
استانداردسازی آزمایشگاهها با سرفصلهای درسی
دانشگاه آزاد از ابتدای امسال فعالیتهای خود در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها را به صورت جدی دنبال کرده است و تمرکز ویژهای بر آمادهسازی فضاهای عملی آموزشی داشته است. به گفته عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد، یکی از مهمترین اقدامات شش ماه گذشته در این اداره کل بحث استانداردسازی آزمایشگاهها بوده است تا جایی که تاکنون ۱۶ آزمایشگاه دانشگاه موفق به دریافت استاندارد ISO 1725 شدهاند. او پیشبینی میکند در شش ماه دوم سال، این تعداد افزایش پیدا کند. محمدی تأکید کرد که استانداردسازی آزمایشگاهها تنها به دریافت گواهی محدود نمیشود، بلکه استانداردسازی برای شروع سال تحصیلی، متناسبسازی آزمایشگاهها با سیلابسهای درسی، ارتقای ایمنی تجهیزات و متناسبسازی امکانات آموزشی نیز بوده است. هدف از این اقدامات، فراهم کردن بسترهای عملی قوی برای آموزش دانشجویان است تا تجربه عملی آنها در آزمایشگاهها و کارگاهها بهبود پیدا کند. او افزود: «تلاش ما این است که برای سال تحصیلی جدید، آزمایشگاهها و کارگاهها کاملاً آماده باشند و بتوانند نقش مؤثری در تقویت آموزش عملی دانشجویان ایفا کنند.» این اقدامات نشان میدهد که دانشگاه آزاد در تلاش است کیفیت آموزشهای عملی را ارتقا دهد و آزمایشگاهها را به فضایی ایمن و استاندارد برای یادگیری دانشجویان تبدیل کند.
بازنگری آییننامهها متناسب با سند تحول
بهروزرسانی آییننامهها از دیگر برنامههای حوزه آزمایشگاهی دانشگاه است. آییننامههایی که چند سال از ابلاغ آنها گذشته و با توجه به سیاستها و شرایط جدید دانشگاه و سند تحول و تعالی، باید مورد بازنگری قرار بگیرند تا روند اجرایی آنها بهبود یابد. محمدی در این باره گفت: «جایی که احساس شود این بازنگری به دانشگاه کمک میکند تا آییننامهها دقیقتر و متناسب با نیازهای امروز دانشگاه اجرا شده و روند اجرای امور تسریع شود این کار را انجام خواهیم داد. گاهی ممکن است با یک دستورالعمل آییننامه اصلاح شود و بعد از مدتی ممکن است کل آییننامه بازنگری شود.»
به گفته مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه، این بازنگری با استفاده از نظرات همکاران استانی انجام میشود و پس از تصویب در هیئت رئیسه و در صورت نیاز بعد از تصویب در هیئت امنای دانشگاه، به واحدهای دانشگاهی ابلاغ خواهد شد. آنطور که محمدی گفته است به زودی آییننامه مراکز تحقیقاتی و آییننامه شبکه آزمایشگاهی و کارگاهی دانشگاه بهروزرسانی شده و در این مسیر قرار خواهند گرفت. او در این باره توضیح داد: «در حوزه مراکز تحقیقاتی موضوع تفویض اختیار بیشتر به رؤسای مراکز لحاظ شده است تا آنها بتوانند اختیارات بیشتری برای جذب پروژههای بروندانشگاهی داشته باشند. همچنین در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها، ایجاد ساختارهای جدید با هدف تسهیلگری و سرعتبخشی به خدمات آزمایشگاهی در دستور کار قرار دارد تا پاسخگویی به نیازهای پژوهشی سریعتر انجام شود.»
رتبهبندی آزمایشگاهها؛ سنجش بهرهوری بر پایه زیرساختها
از دیگر برنامههای دانشگاه در حوزه آزمایشگاهها و کارگاهها میتوان به رتبهبندی آزمایشگاهها و مراکز تحقیقاتی اشاره کرد که بهزودی نتایج آن منتشر خواهد شد. به گفته مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه، این فرایند با هدف سنجش بهرهوری و تطبیق عملکرد با زیرساختها انجام میشود.
محمدی توضیح داد: «ابتدا تلاش میکنیم زیرساختهای هر استان و واحد دانشگاهی بهطور کامل مشخص و اطلاعات آنها در سامانه ساها ثبت شود. سپس عملکرد واحدها بررسی میشود تا ضریب بهرهوری هر آزمایشگاه و کارگاه محاسبه شود. این ضریب نشان میدهد که واحدها تا چه اندازه از امکانات و تجهیزات خود استفاده میکنند و انتظار ما از هر واحد متناسب با زیرساختهایش خواهد بود.»به گفته او، اگر ضریب بهرهوری محاسبه نشود، واحدهای دانشگاهی در رتبهبندی با مشکل مواجه میشوند؛ زیرا باید با توجه به زیرساختهای هر واحد از آنها توقع داشت. او گفت: «این نوع رتبهبندی کمک میکند تا واحدهایی که نیازمند تقویت زیرساختها هستند، شناسایی شوند و مجموعهای از اقدامات تسهیلگرانه برای آنها انجام گیرد. به همین منظور، به واحدهای دانشگاهی مجوز داده شده است که تجهیزات مازاد خود را - که ممکن است به دلیل تغییر ترکیب رشتهها بلااستفاده مانده باشد - در قالب تعاون تجهیزات یا حتی فروش به بیرون از دانشگاه (پس از اخذ مجوزهای لازم) عرضه کنند. این تقویت آزمایشگاهها با توجه به رسالت هر واحد تعریف شده است؛ به عنوان مثال، در آزمایشگاههای آموزشی، تجهیز امکانات آموزشی در اولویت قرار دارد و در بخش خدماتی، خرید تجهیزات تک مدنظر است. بر همین اساس، مشخص شده که کدام واحدهای دانشگاهی دارای کمبود یا نقص هستند و باید برنامهای برای تقویت آزمایشگاههای خود تدوین کنند.»
آنطور که به نظر میرسد، با این رویکرد نه تنها بهرهوری افزایش مییابد، بلکه امکان تطبیق تجهیزات با تغییر ترکیب رشتهها و پاسخگویی به نیازهای آموزشی روز نیز فراهم خواهد شد. این اقدامات نشان میدهد دانشگاه آزاد با ترکیبی از سنجش عملکرد و بهینهسازی منابع در تلاش است تا آزمایشگاهها و کارگاهها به فضایی کارآمد و استاندارد برای آموزش و پژوهش دانشجویان تبدیل شوند.
راهاندازی آزمایشگاه مرزی در باشماق کردستان به زودی
محمدی تأکید کرد که راههای تأمین بودجه برای تجهیز آزمایشگاهها متنوع است و از منابع مختلفی مانند تابآوری واحدها و صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تأمین میشود. به عنوان مثال، در استان کردستان، آزمایشگاهی در مرز باشماق در حال راهاندازی است که برای تجهیز آن، حدود ۴ میلیارد تومان وام از صندوق پژوهش و فناوری در نظر گرفته شده است. این آزمایشگاه به زودی تجهیز و آماده بهرهبرداری خواهد شد و هدف آن تأمین نیازهای پژوهشی و آموزشی منطقه است.او افزود: «تجهیز آزمایشگاهها یکی از ضروریات دانشگاه آزاد محسوب میشود و جزء برنامههای اصلی ماست. با این اقدامات، میتوانیم کیفیت آموزش عملی دانشجویان را افزایش دهیم و در عین حال بهرهوری و کارایی آزمایشگاهها را نیز بهبود بخشیم.»
تسهیل صادرات و واردات با ایجاد آزمایشگاههای مرزی استاندارد
دانشگاه آزاد در راستای تقویت زیرساختهای پژوهشی و آموزشی، تمرکز ویژهای بر راهاندازی آزمایشگاههای مرزی و ارتقای استانداردها دارد. مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه، با اشاره به اهمیت همکاری با گمرک در مبادی ورودی و خروجی کشور توضیح داد: «با توجه به صادرات و واردات محصولات از مرز باشماق، نیاز به آزمایشگاههایی بود که مطابق با استانداردها نمونهها را آنالیز و مجوزهای لازم را صادر کنند. پیش از این، استان کردستان از نظر زیرساختهای آزمایشگاهی ضعیف بود و نمونهها به استانهای همجوار ارسال میشد که زمانبر بود و باعث افزایش زمان ماندگاری محصولات در مرزها میشد. با پیگیری مسئولان استان کردستان، تصمیم گرفته شد که آزمایشگاهی در مرزهای ورودی این استان راهاندازی شود تا سرعت عمل در بررسی و صدور مجوز نمونهها افزایش پیدا کند و فرایند صادرات و واردات تسهیل شود.»
محمدی گفت: «به عنوان نمونه، واحد ماکو در استان آذربایجان غربی موفق شد استانداردهای لازم را دریافت و فعالیت آزمایشگاه خود در این حوزه را آغاز کند. در کنار اخذ استانداردها، همکاری با سازمان محیطزیست، نظام مهندسی و عضویت در Labsnet (شبکه آزمایشگاهی کشور) زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام شده است. این اقدامات باعث شد سطح کیفی آزمایشگاهها ارتقا یافته و حمایتهای معاونت علمی و فناوری نیز برای آزمایشگاههای عضو شبکه فراهم شود. به عبارت بهتر، واحد ماکو در استان آذربایجان غربی موفق شد استانداردهای لازم را دریافت کند و هماکنون در مرحله بهرهبرداری است. واحد کردستان نیز در شرف تکمیل است و پیشبینی میکنیم تا یکی دو ماه آینده، پس از تأمین بودجه حمایتی از صندوق پژوهش و فناوری، تجهیزات آن نهایی و آزمایشگاه آماده بهرهبرداری شود.»
او تأکید کرد که این طرحها محدود به این دو واحد نیست و برنامه مشابهی برای استانهای مرزی دیگر از جمله هرمزگان و سیستانوبلوچستان در دستور کار قرار دارد تا زیرساختهای آزمایشگاهی این مناطق تقویت شود.
تعداد آزمایشگاههای استاندارد افزایش مییابد
دانشگاه آزاد اسلامی برای سال کاری جدید، برنامههای متعددی در حوزه آزمایشگاهها و مراکز تحقیقاتی در دستور کار دارد. مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه، با اشاره به مهمترین اقدامات توضیح داد: «افزایش تعداد آزمایشگاههای دارای استاندارد ISO 17025 و ارتقای آزمایشگاههای پیشرو، مهمترین وظیفه ما در این حوزه است. اگر در این زمینه موفق باشیم، دارایی علمی و پژوهشی دانشگاه افزایش قابل توجهی خواهد داشت.»
به گفته او، جشنوارهها و رویدادهای علمی نیز در ادامه سال برگزار خواهند شد، اما تمرکز اصلی بر استانداردسازی آزمایشگاهها و شبکه آزمایشگاهی - کارگاهی دانشگاه است. محمدی توضیح داد: «خروجی موفق در این حوزه به معنای ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش عملی دانشجویان و افزایش بهرهوری آزمایشگاههاست.»در حوزه مراکز تحقیقاتی نیز افزایش کیفیت و مراکز تحقیقاتی سطح یک از اولویت بالاتری نسبت به افزایش کمّی آنها برخوردار است. به گفته محمدی، در حال حاضر دانشگاه آزاد در بخش غیرپزشکی حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ مرکز تحقیقاتی فعال دارد. هر سال، علاوه بر ایجاد ۷ تا ۸ مرکز تحقیقاتی جدید، مراکز ضعیف نیز لغو مجوز یا رسالت آنها متناسب با نیازهای منطقهای تغییر داده میشود.محمدی در خصوص فعالیتهای جاری در واحدها افزود: «تمرکز اصلی بر تقویت آزمایشگاههای آموزشی است، زیرا شهید دکتر طهرانچی همواره تأکید میکردند که هر اقدامی باید مقوم آموزش باشد. علاوه بر این، با توجه به اهمیت روزافزون هوش مصنوعی و فناوریهای نوین، عرصه (آزمایشگاهها و کارگاهها) نیز در تمام واحدها تقویت شده است.»
افزایش سهم درآمدهای غیرشهریهای آزمایشگاهها به ۱۵ درصد
او ادامه داد: «برای ارتقای کیفیت، چند محور مشخص شده است؛ توجه ویژه به آموزش، نظارت استاد بر کارشناسان و تجهیزات، استانداردسازی و رعایت ایمنی. رعایت این موارد باعث میشود که آزمایشگاهها امتیاز بالایی کسب کرده و عملکرد آموزشی و خدماتی مؤثری داشته باشند.»
محمدی درباره حوزه خدماتی نیز از افزایش درآمدهای غیرشهریهای از محل آزمایشگاهها خبر داد و گفت: «واحدها موظف هستند درصدی از ارزش تجهیزات خود را به عنوان درآمد غیرشهریهای تولید کنند. امسال این رقم از ۱۰ درصد به ۱۵ درصد افزایش یافته است و استانها در جلسات بودجه امسال متعهد به انجام آن شدند.»
کنسرسیوم محیطزیست دانشگاه آزاد تشکیل شد
در ادامه تلاشهای دانشگاه آزاد برای ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش عملی، بخش کارگاهها و آزمایشگاهها تمرکز ویژهای بر همافزایی و همکاری بین واحدها داشته است. به گفته مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد، کنسرسیومهای دانشگاه همچنان همکاریهای خود را حفظ کردهاند و در شش ماه گذشته تلاش شده تا در حوزه کارگاهها وقت بیشتری صرف شود، پروژههای مشترک تعریف و وظایف هر واحد در زمینه قطعهسازی و به صورت کلی ساخت و تولید مشخص شود.او تأکید کرد که این اقدامات با هدف بهبود همرسانی بین کارگاههای دانشگاه و افزایش بهرهوری پروژههای عملی و پژوهشی انجام میشود و مشابه روال گذشته، تلاش شده تا تجربهها و امکانات هر واحد به اشتراک گذاشته شود.او همچنین به فعالیت کنسرسیومهای دانشگاه آزاد اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر ۱۱ کنسرسیوم فعال داریم و آخرین کنسرسیومی که اخیراً تشکیل شد، کنسرسیوم محیطزیست است که با دبیرخانه مستقر در استان آذربایجان شرقی فعالیت خود را آغاز کرده است. این کنسرسیوم زیر نظر یکی از مراکز تحقیقاتی استان و در حوزه محیطزیست مدیریت میشود.»
علاوه بر آن، کنسرسیومهای دیگری نیز در حوزههای ساخت و تولید، فناوریهای نانو، بتن و سایر حوزههای تخصصی فعالیت میکنند و هدف آنها تقویت همافزایی بین واحدهای دانشگاهی، اجرای پروژههای مشترک و استفاده بهینه از منابع و تجهیزات است.
.gif?v=0)
