همکاری با آژانس باید برمبنای تعاملی دوجانبه اتفاق بیفتد. آنچه از متن این توافق بیان میشود بیشتر این گمانه را تقویت میکند که ایران به تعهداتش پایبند خواهد بود، بدون آنکه امتیازی از آژانس بگیرد. این نکاتی است که مهدی خانعلیزاده، استاد روابط بینالملل در نقد توافق امضا شده میان ایران و آژانس مطرح کرده. خانعلیزاده همچنین معتقد است اصل توافق با آژانس نه فنی که صرفاً سیاسی است. در ادامه مشروح این گفتوگو را از نظر میگذرانید.
آژانس یکطرفه معاهده انپیتی را نقض کرد
اساس شکلگیری آژانس و پیمان انپیتی بعد از جنگ جهانی دوم این بود که برای جلوگیری از گسترش سلاحهای اتمی، یک امتیاز به واحدهای سیاسی و دولتها بدهند که آنها در ازای امتیازاتی که برای توسعه فناوری هستهای میگیرند، به سمت تولید سلاح اتمی نروند. برای مثال یک واحد سیاسی که توانایی علمی، تجهیزاتی و فنی توسعه نیروگاه اتمی را ندارد، عضو آژانس میشود، معاهده انپیتی را میپذیرد و ضمن آنکه تعهد میدهد به سمت سلاح هستهای نرود از امتیازها، مشاورهها و کمکهای فنی آژانس برای توسعه فضای نیروگاهیاش استفاده میکند. اتفاقی که بعد از تهاجم نظامی به تأسیسات هستهای ایران رخ داد، به طور کامل و یکطرفه این معاهده را از سوی آژانس نقض کرد. آژانس در سالهای گذشته نهتنها سرویس فنی، کمک کارشناسی و کمک توسعهای به برنامه صلحآمیز هستهای ایران نداشته است، حتی بعد از عملیات نظامی غیرقانونی علیه فعالیت اتمی و صلحآمیز ایران نیز حاضر به محکومیت، جبران و همراهی برای بازسازی نشد. بنابراین معاهده انپیتی که مبنای عضویت ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی است، سالها توسط آژانس نقض شده و بعد از تهاجم نظامی به طور کامل زیر پا گذاشته شده است. حتی سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز اعلام کرد چند هفته قبل از عملیات نظامی اسرائیل علیه ایران، دو سند مهم و محرمانه تأسیسات فردوی ایران توسط بازرسان آژانس دزدیده شده و به خارج از کشور منتقل شده است. اگر در حال حاضر خواهان اجرا شدن انپیتی هستیم، این طرف مقابل است که باید تعهد خود را انجام دهد. ایران تا قبل از تهاجم نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات ما، تمام تعهدات خود را ذیل انپیتی انجام داد. ایران حتی یک روز تعهدات ذیل انپیتی را کنار نگذاشته است، حتی اقداماتی که در واکنش به نقض عهد برجام صورت گرفت، ذیل انپیتی بوده است. در حال حاضر اگر قرار است توافقی با آژانس صورت بگیرد باید مبتنی بر انجام دوطرفه تعهدات باشد و آژانس و ایران تعهداتشان را ذیل انپیتی انجام دهند. از آنجایی که ایران بنایی بر تولید سلاح اتمی ندارد، دلیلی هم برای خروج از انپیتی وجود ندارد و هرکاری که بخواهد در زمینه توسعه هستهای انجام دهد، میتواند ذیل انپیتی انجام دهد. قرار دادی که قرار است بین ایران و آژانس برقرار شود باید طرف مقابل را متعهد به انجام تعهداتش کند و گرنه ایران به تعهدات خود عمل کرده است.
توافق با آژانس سیاسی است
مفاد توافقی که بین ایران و آژانس صورت گرفته است، مجدداً شرایط را به وضعیت قبل از جنگ و تهاجم نظامی به تأسیسات هستهای ایران برمیگرداند و این یعنی انجام یکطرفه تعهدات ایران. بحثی که آقای بقایی داشتند این بود که ما ذیل پادمان تعهداتی داریم و باید انجام دهیم، این صحبت درست است اما ناقص است. ایران تا 23 خرداد تعهداتش را انجام میداد، الان هم انجام تعهدات ایران باید منوط به انجام تعهدات آژانس بشود. چون ایران که نمیخواهد بمب تولید کند، میخواهد ذیل انپیتی بماند و طبعا یکسری مسئولیت و یکسری امتیاز دارد، بنابراین ما صرفاً در حال انجام مسئولیتهایمان هستیم، بدون آنکه از طرف مقابل امتیاز بگیریم. قرارداد اخیر امضا شده، چه با توجه به مفاد و بندهایی که گروسی، مدیر کل آژانس منتشر کرده و چه صحبتهایی که شخص آقای وزیر داشتند که این مفاد وجود دارد، هیچکدام نشاندهنده تأکید و التزام طرف مقابل به انجام تعهداتش نیست. آیا بندی در این توافق گنجانده شده که کمک و تسهیلگری آژانس برای توسعه فعالیت هستهای ایران را فراهم کند؟ حفاظت از جان دانشمندان اتمی ایران که فعالیت دانشگاهی انجام میدهند، آژانس آنها را میشناسد، مقالات علمی دارند، کنفرانس بینالمللی میروند و مورد تهدید قرار میگیرند، در این توافق وجود دارد؟ آیا تأکید بر اینکه باید حفاظت و جلوگیری از انتقال تشعشعات، در اثر آسیب نظامی به تأسیسات در نظر گرفته شود، در این توافق وجود دارد؟ کمک به بازسازی تجهیزات آسیبدیده ایران، بازیابی قدرت و فرصت غنیسازی ایران، ارتقای سطح فعالیت نیروگاهی ایران و تحقیق و توسعه بر راکتور تهران، جزء این توافق است؟ در متن و صحبتهای گروسی و عراقچی، چنین چیزی وجود ندارد. علت این است که توافق با آژانس به عنوان یکی از شروط طرف اروپایی، برای انجام مذاکرات سیاسی به منظور جلوگیری از فعالسازی مکانیسم ماشه صورت گرفته است. یعنی توافق در مصر که ما با آن ارتباطی نداریم، یک توافق فنی و کارشناسی نیست، بلکه یک توافق سیاسی است. این اتفاق نه برای بازیابی توان هستهای ایران و ارتقای صنعت هستهای که برای کسب یک دستاورد سیاسی امضا شده است. اما به نظر نمیرسد حتی دستاورد سیاسی هم برای ما داشته باشد.
یک مورد عجیب فنی
نکته دیگر آنکه اگر یک کپسول گاز و وسیله اشتعالزای عادی در هر تأسیسات اتمی در جهان که ذیل انپیتی است، منفجر میشد قطعاً فرایند نظارت و فعالیتهای آژانس در آن کشور متفاوت میشد، اما الان از توافق آقای گروسی در مصر شاهدیم که بعد از عملیات نظامی علیه تأسیسات هستهای هیچ تغییری در مدالیته، نظارت و فرم بازرسی و گزارشدهی اتفاق نیفتاده و این، آن مورد عجیب فنی است که اتفاق افتاده و در این زمینه مورد توجه قرار دارد.
.gif?v=0)
