ندا اظهری، مترجم: خوشه‌‌های نوآوری که شهرها و مناطق مبتنی بر نوآوری را در بر ‌می‌گیرند، قلب تپنده سیستم‌‌های نوآوری ملی را تشکیل ‌می‌‌دهند. این مراکز، دانشگاه‌های برتر، محققان، مخترعان، سرمایه‌گذاران خطرپذیر و شرکت‌‌های تحقیق و توسعه را در پیشبرد ایده‌های نوآورانه متحد ‌می‌کنند. از بنگلور تا برلین، از بوستون تا سائوپائولو، از شنژن یا سئول، شهرهای جهانی، پژوهش‌ها، استارتاپ‌‌ها و شرکت‌های تحقیق و توسعه را برای تقویت نوآوری ترکیب ‌می‌‌کنند. هر ساله، شاخص نوآوری جهانی (GII)، 100 خوشه نوآوری برتر جهان را رده‌بندی ‌می‌کند. شاخص GII از یک روش‌‌شناسی پایین به بالا و مبتنی بر داده استفاده ‌می‌کند که مرزهای اداری یا سیاسی را نادیده گرفته و در عوض مناطق جغرافیایی را که تراکم بالایی از مخترعان و نویسندگان علمی ‌در آنها وجود دارد، مشخص ‌می‌کند. خوشه‌‌هایی که به این روش شناسایی ‌می‌‌شوند اغلب چند منطقه شهری، ایالت‌های فرعی فدرال و گاهی حتی دو یا چند کشور را در بر ‌می‌گیرند. 

سرمایه‌گذاری خطرپذیر؛ معیار جدید ارزیابی

در سال 2025، این 100 خوشه برتر جهان براساس سه معیار تعریف ‌می‌شوند: نخستین معیار، بر موقعیت مکانی مخترعان ذکرشده در درخواست‌‌های ثبت اختراع منتشرشده تحت معاهده همکاری ثبت اختراع WIPO (PCT) تمرکز دارد. دومین معیار، نویسندگانی را در نظر ‌می‌گیرد که نام آنها در مقالات علمی ‌منتشرشده، ذکر شده‌ است. این دو معیار به عنوان پایه و اساس شناسایی خوشه‌‌ها در نسخه‌های قبلی GII عمل ‌می‌کنند. باوجوداین، امسال، شاخص نوآوری جهانی قادر به معرفی معیار سو‌می ‌است که شامل مکان‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) ‌می‌شود. این رویکرد جدید برای سال 2025 به شاخص نوآوری جهانی اجازه ‌می‌‌دهد تا فعالیت‌های کارآفرینی و تأمین مالی نوآوری را با تأکید بر استارتاپ‌‌ها و شرکت‌‌های زایشی، ثبت کند. این سه معیار در کنار هم، مناطقی را نشان ‌می‌‌دهند که در آنها تمرکز بالایی از مخترعان، نویسندگان علمی‌ یا فعالیت VC وجود دارد. اکوسیستم‌‌های نوآوری که از این طریق شناسایی ‌می‌‌شوند، اغلب از مرزهای اداری فراتر رفته و مناطق شهری، شبکه‌های چند منطقه‌ای و کریدورهای فرامرزی را در بر ‌می‌‌گیرند.

 100 خوشه نوآوری برتر که در این رده‌بندی مشخص شده‌اند، تمرکز قابل توجهی را نشان ‌می‌‌دهند که در مجموع تقریبا 70 درصد از پرونده‌‌های PCT جهانی (معاهده همکاری ثبت اختراع) و فعالیت‌های معاملات VC و حدود نیمی‌ از کل انتشارات علمی ‌را تشکیل ‌می‌‌دهند. این تمرکز در بالاترین سطح حتی چشمگیرتر ‌می‌‌شود، به طوری که 10 خوشه برتر به‌تنهایی حدود 40 درصد از پرونده‌های PCT، 35 درصد از فعالیت‌‌های معاملات VC و بیش از 15 درصد از مقالات علمی‌ دنیا را تولید ‌می‌کنند. شاخص نوآوری جهانی 2025 همچنین قادر است خوشه‌های نوظهور فراتر از 100 خوشه برتر را نیز که سطح قابل توجهی از تأمین مالی علم، فناوری و نوآوری را دارند، شناسایی کند. علاوه بر این، شاخص نوآوری جهانی، مجموعه‌ای از خلاصه‌‌های خوشه‌‌ها را نیز که به صورت آنلاین در دسترس است، منتشر ‌می‌‌کند که جزئیات بیشتری در مورد 100 کانون برتر نوآوری ارائه ‌می‌‌دهد. 

شنزن و توکیو؛ برترین خوشه‌های نوآور 2025 

منطقه شنژن-هنگ‌کنگ-گوآنگژو (چین و هنگ‌کنگ، چین) در صدر رتبه‌بندی جهانی قرار دارد و پس از آن توکیو-یوکوهاما (ژاپن) قرار دارد. تغییر شیوه ارزیابی این رده‌بندی، به ایجاد یک خوشه برتر جدید برای سال 2025 کمک کرده است. همین امر نشان ‌می‌‌دهد شنزن-هنگ‌کنگ-گوآنگژو در مقایسه با توکیو-یوکوهاما، عملکرد قوی‌‌تری در معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر دارد. باوجوداین، هر دو خوشه همچنان سهم عظیمی ‌در مقالات علمی ‌جهانی و خروجی‌های ثبت اختراع داشته و در مجموع تقریبا از هر پنج درخواست PCT ثبت‌شده در سطح جهانی، یک مورد را به خود اختصاص ‌می‌دهند. بعد از این دو منطقه، سن‌خوزه-سانفرانسیسکو در آمریکا، پکن در چین، و سئول در کره‌جنوبی به ترتیب در جایگاه سوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. در آمریکا، شهرهای نیویورک (رتبه 7) و لس‌آنجلس (رتبه 10) به همراه لندن در انگلیس (رتبه 8) در حال حاضر به جمع 10 شهر برتر پیوسته‌اند. البته در روش سال گذشته، داده‌‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر لحاظ نشده بود. در عوض، با اعمال این معیار جدید رتبه‌بندی، شهرهای اوساکا-کوبه-کیوتو در ژاپن (رتبه 11)، سن‌دیگو در آمریکا (رتبه 14) و نانجینگ در چین (رتبه 15) در رده‌بندی امسال از جمع 10 شهر برتر خارج شده‌‌اند. آسیا در انتشارات علمی، خوشه‌‌های آسیایی و آمریکایی در ثبت اختراعات PCT و خوشه‌های آمریکایی، انگلیسی و آسیایی در سرمایه‌گذاری خطرپذیر پیشرو هستند.

10 خوشه نوآور از نظر مقالات، پتنت‌ها و معاملات VC
10 خوشه برتر براساس اختراعات، انتشارات یا معاملات VC الگوهای متمایزی را نشان ‌می‌‌دهند. خوشه‌‌هایی که بیشترین مقالات را منتشر کرده‌اند، کاملا آسیایی‌اند و بیشتر آنها در چین حضور دارند  به طوری که پکن و شانگهای-سوژو در صدر قرار دارند، اما سئول کره‌جنوبی، توکیو-یوکوهامای ژاپن و نانجینگ هم جزء برترین‌ها هستند. درخواست‌های PCT تصویر مختلط‌‌تری را نشان ‌می‌‌دهند. سه خوشه آمریکایی در این فهرست قرار دارند، اما بسیاری از خوشه‌‌های ژاپنی و چینی نیز در آنها حضور دارند. برای معاملات VC، آمریکا بیشترین خوشه (چهار خوشه) را در بین 10 خوشه برتر دارد و سن‌خوزه-سانفرانسیسکو و شهر نیویورک در صدر قرار دارند. بریتانیا در بین 10 خوشه برتر برای معاملات VC قرار دارد و لندن در رتبه سوم قرار دارد - اما هیچ خوشه اروپایی دیگری در هیچ یک از 10 خوشه برتر براساس متغیر ظاهر نمی‌‌شود. 

چین و آمریکا در صدر بیشترین تعداد خوشه‌های برتر نوآوری

چین، برای سومین سال متوالی با 24 خوشه و در برگرفتن بیشترین تعداد خوشه‌ها و البته 2 خوشه کمتر از سال گذشته، در بین 100 کشور برتر، پیشتاز است. آمریکا با 22 خوشه و دو خوشه بیشتر در مقایسه با سال گذشته، با فاصله کمی پس از چین قرار گرفته است. معرفی قرارداد‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به عنوان یک متغیر در ارزیابی‌های امسال، شکاف بین چین و آمریکا را کاهش داده است. آلمان همچنان با 7 خوشه و یک خوشه کمتر از سال گذشته در بین 100 کشور برتر، رتبه سوم را دارد به‌طوری‌که مونیخ در رده 27، برلین در رده 30 و کلن در رده 43 در صدر قرار دارند. انگلیس 4 خوشه در بین 100 کشور برتر دارد که نسبت به 3 خوشه در سال گذشته که بدون احتساب سرمایه‌گذاری خطرپذیر رده‌بندی شده بود، لندن در رده 8، کمبریج در رده 69، آکسفورد در رده 77 و منچستر به عنوان تازه‌وارد این جمع در رده 94 جا خوش کرده‌اند. فرانسه نیز 2 خوشه در بین 100 خوشه برتر دارد که در مقایسه با سه خوشه در سال گذشته کم‌تر شده است. پاریس همچنان در رتبه 12 و پس از آن لیون در رده 90 قرار گرفته است، اما «بازل» که یک خوشه فرامرزی است و پیش‌تر با آلمان، فرانسه و سوئیس مشترک بود، از رتبه 100 خوشه برتر خارج شده است. هند هنوز چهار خوشه در بین 100 خوشه برتر دارد به‌طوری‌که بنگلور در رده 21، دهلی در رده 26، بمبئی در رده 46 و چنای در رده 84 قرار گرفته‌اند که بیشتر خوشه‌ها با احتساب تعداد معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر به طور قابل توجهی افزایش یافته‌اند. ژاپن سه خوشه را در بین 100 خوشه برتر حفظ کرده است که شامل توکیو-در رده دوم، اوساکا-کوبه-کیوتو در رده 11، و ناگویا در رده 28 می‌شود. درحالی‌که این تعداد برای کره جنوبی از 4 به 3 خوشه کاهش و دائگو از 100 خوشه برتر خارج شده است. 

نگاهی متفاوت به نقاط ضعف و قوت خوشه‌ها

اگرچه تمام 25 خوشه برتر از نظر شدت نوآوری کلی رتبه بالایی دارند، اما از نقاط قوت متفاوتی برخوردارند. نینگده (چین)، سن خوزه-سانفرانسیسکو (آمریکا) و آیندهوون (هلند) در سرانه درخواست‌های ثبت اختراع PCT پیشتاز هستند. کمبریج و آکسفورد (انگلیس)، و آن‌آربر (آمریکا)، به عنوان شهر‌های دانشگاهی کلاسیک، از نظر سرانه مقالات علمی بالاترین رتبه را دارند، در حالی که سن خوزه-سانفرانسیسکو (آمریکا)، کمبریج (انگلیس) و آستین (آمریکا) در صدر فهرست قرارداد‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر قرار دارند. بسیاری از خوشه‌های برتر، عملکرد متعادلی را در هر سه شاخص نشان می‌دهند به عنوان مثال، نینگده (چین) در سرانه درخواست‌های PCT با بیش از 13 هزار مقاله پیشتاز است، اما خروجی علمی و فعالیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر کمی دارد. الگو‌های مشابهی نیز در ناگویا (ژاپن)، آیندهوون (هلند)، توکیو-یوکوهاما (ژاپن)، اوساکا-کوبه-کیوتو (ژاپن) و اشتوتگارت (آلمان) مشهود است. آستین (آمریکا)، لندن (انگلیس) و شهر نیویورک (آمریکا) همگی در فعالیت معاملات VC سرآمد هستند، اما در مقالات جهانی کم‌فروغ ظاهر شده‌اند. برعکس، خوشه‌های چینی شیان، چانگشا، چانگچون، هاربین، چنگدو و جینان فعالیت مقالاتی خوبی ارائه داده‌اند، اما در فعالیت ثبت اختراع و معاملات VC نسبتاً ضعیف عمل کرده‌اند. این تغییرات نشان‌دهنده تنوع مدل‌های نوآوری، از اکوسیستم‌های مبتنی‌بر علم گرفته تا مراکز استارتاپ‌های VC محور و تأکید بر مسیر‌های مختلف به سمت نوآوری است. 

تنها دو خوشه سن خوزه-سانفرانسیسکو و بوستون-کمبریج در میان 10 خوشه نوآوری برتر جهانی و همچنین 10 خوشه برتر از نظر شدت قرار دارند که هر دو در آمریکا واقع شده‌اند. با گسترش به 25 خوشه برتر، 9 خوشه وجود دارند که هم در 25 خوشه برتر جهانی و هم در 25 خوشه برتر از نظر شدت ظاهر می‌شوند. علاوه بر سن خوزه-سانفرانسیسکو و بوستون-کمبریج، سیاتل (آمریکا)، سن دیگو (آمریکا)، شهر نیویورک (آمریکا)، لندن (انگلیس)، پکن (چین)، هانگژو (چین) و دائجون (کره جنوبی) 7 خوشه دیگر این گروه هستند. این همپوشانی، تسلط مداوم آمریکا را از نظر اندازه و شدت خوشه نشان داده و در عین حال بر حضور جهانی خوشه‌های منتخب با عملکرد بالا در آسیا و اروپا نیز تأکید دارد. 

چین؛ دارنده 2 خوشه برتر برحسب اقتصاد

براساس ارزیابی اقتصادی کشور‌ها یا مناطق، خوشه شنزن- هنگ کنگ- گوآنگژو در چین برترین خوشه نوآوری است که برترین کاربر آن شرکت هوآوی و برترین نهاد مرتبط با آن دانشگاه «سون یات سن» عنوان شده است. دومین خوشه نوآور برتر هم توکیو- یوکوهاما در ژاپن است که برترین کاربر آن «میتسوبیشی الکتریک» و برترین نهاد مرتبط دانشگاه توکیو است. همچنین «سن خوزه – سان‌فرانسیسکو» در آمریکا سومین خوشه برتر از نظر اقتصادی است که برترین کاربر آن گوگل و برترین نهاد مرتبط با آن دانشگاه استنفورد عنوان شده است. پکن در چین چهارمین خوشه برتر اقتصادی و برترین کاربر آن «BOE تکنولوژی» و برترین نهاد مرتبط با آن هم دانشگاه شینهوآ گزارش شده است. همچنین پنجمین خوشه برتر اقتصادی هم سئول در کره جنوبی است که کاربر برتر آن سامسونگ الکترونیکس و نهاد برتر مرتبط با آن هم دانشگاه ملی سئول است. 

سن خوزه و کمبریج برترین خوشه‌ها از منظر شدت نوآوری
از سال 2020، شاخص نوآوری جهانی (GII)، 100 خوشه برتر را براساس شدت نوآوری نیز رتبه‌بندی کرده است که به عنوان سهم جهانی ترکیبی از اختراعات، مقالات علمی و نیز معاملات VC، براساس جمعیت اندازه‌گیری می‌شود. در آخرین رتبه‌بندی، سن خوزه-سانفرانسیسکو (آمریکا)، کمبریج (انگلیس)، بوستون-کمبریج (آمریکا)، نینگده (چین) و آکسفورد (انگلیس) به عنوان برترین خوشه‌ها در جهان ظاهر می‌شوند. در این جمع، آمریکا با پنج خوشه از 10 خوشه برتر پیشتاز است و پس از آن انگلیس با 2 خوشه و هرکدام از مناطق شامل چین (نینگده)، فنلاند (هلسینکی) و هلند (آیندهوون) با یک خوشه قرار دارند. ورود «نینگده» به جمع پنج شرکت برتر دنیا، یک پیشرفت برجسته است که بیشتر ناشی از افزایش فعالیت ثبت اختراع شرکت Contemporary Amperex Technology به عنوان یک رهبر جهانی در فناوری‌های انرژی و نوآوری باتری است. خوشه‌های پیشرو معمولاً میزبان مؤسسات پژوهشی در سطح جهانی مانند استنفورد، کمبریج و هاروارد هستند. بازیگران برتر نوآوری شامل غول‌های فناوری مانند گوگل، ARM و MIT و CATL، در کنار دانشگاه‌های پیشرو مانند استنفورد، کمبریج، مدرسه پزشکی هاروارد، مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) و دانشگاه میشیگان هستند. 

نگاهی به تغییرات

خوشه‌‌های نوآوری برتر برای هر کشور یا منطقه فرامرزی نسبت به سال گذشته بدون تغییر باقی مانده‌اند، به جز اینکه بارسلونا از مادرید پیشی گرفته و به خوشه پیشروی اسپانیا تبدیل شده است. علاوه بر این، در حال حاضر، رتبه‌‌بندی 100 خوشه برتر شامل تازه‌واردانی از کشورهایی است که پیش‌تر نماینده‌‌ای نداشتند مانند دوبلین به عنوان خوشه نوآوری پیشرو برای ایرلند، مکزیکوسیتی برای مکزیک و اسلو برای نروژ ظاهر ‌می‌‌شوند.

در مقایسه با سال گذشته، سنگاپور (سنگاپور- مالزی) در رده 16، تل‌آویو-اورشلیم (رژیم‌صهیونیستی) در رده 19، سیاتل (آمریکا) در رده 20، در سال 2025 به جمع 20 شهر برتر راه پیدا ‌می‌‌کنند. دو خوشه در هند نیز به جمع 30 شهر برتر جهان راه یافته‌اند که عبارتند از بنگلور (21)، دهلی (26).

فیلادلفیا (آمریکا، 23) و برلین (آلمان، 30)، تورنتو (کانادا، 33)، 2 خوشه در آمریکا شامل دنور (35) و آستین (37)، و زوریخ (سوئیس) در رتبه 40 تازه‌وارد به جمع 40 شهر برتر وارد شده‌اند. کپنهاگ (دانمارک، 42)، بمبئی (46) و سائوپائولو (برزیل) به جمع 50 شهر برتر جدید اضافه شده‌اند. امسال، برای اولین بار، 10 خوشه در بین 100 خوشه برتر قرار گرفتند: سه خوشه در آمریکا، یعنی میا‌می ‌(رتبه 67)، فینیکس (رتبه 78) و سالت‌لیک سیتی (رتبه 92)؛ دو خوشه در چین، یعنی نینگبو (رتبه 93) و نینگده (رتبه 99)، دوبلین (رتبه 71، ایرلند)، مکزیکوسیتی (رتبه 79، مکزیک)، اسلو (رتبه 85، که نروژ را به جمع 100 خوشه برتر ‌می‌‌آورد)، ‌هامبورگ (رتبه 91، آلمان) و منچستر (رتبه 94، انگلیس). ورود مکزیکوسیتی (رتبه 79)، خوشه دو‌می‌ را در آمریکای لاتین، در کنار سائوپائولو (رتبه 49) در برزیل - به 100 خوشه برتر اضافه ‌می‌‌کند. ترکیبی از تغییرات عملکرد و اجرای ارزیابی‌های جدید امسال منجر به حذف 10 خوشه از 100 خوشه برتر شده است که شامل نورنبرگ-ارلانگن (آلمان)، لانژو (چین)، فوژو (چین)، آنکارا (ترکیه)، سینسیناتی (ایالات متحده)، دائگو (جمهوری کره)، نانچانگ (چین)، بازل (سوئیس-آلمان-فرانسه)، بریزبن (استرالیا) و کونمینگ (چین) ‌می‌شود. 

حضور 6 اقتصاد با درآمد متوسط  در جمع 100 خوشه برتر

علاوه بر چین و هند، با ورود مکزیک در سال 2025، شش اقتصاد دیگر با درآمد متوسط نیز در بین 100 مورد برترین دارندگان خوشه‌های نوآوری قرار گرفتند که عبارتند از: برزیل با یک خوشه به همراه سائوپائولو در رده 49؛ مصر با یک خوشه به همراه قاهره در رده 83 که تنها خوشه نوآوری 100 رتبه برتر در آفریقا محسوب می‌شود؛ همچنین ایران با یک خوشه به همراه تهران در رده 63 حضور دارد؛ مالزی با 2 خوشه، به همراه کوالالامپور در رده 86 و خوشه مشترک آن با سنگاپور در رده 16 قرار گرفته است. علاوه براین، مکزیک با یک خوشه به همراه مکزیکوسیتی در رده 79 وارد 100 کشور برتر می‌شود که اکنون دومین خوشه در آمریکای لاتین به شمار می‌رود. همچنین ترکیه با یک خوشه به همراه استانبول در رتبه 58 جای گرفته است. فدراسیون روسیه، با یک خوشه در سال 2025 (مسکو در رده 48)، دیگر در این رتبه‌بندی حضور ندارد زیرا اکنون به عنوان یک اقتصاد با درآمد بالا طبقه‌بندی می‌شود. 

پیشرویی «هلسینکی» و «آیندهوون» از منظر شدت 

شدت نوآوری که در بررسی خوشه‌های نوآوری جهانی مورد ارزیابی قرار گرفته، به شدت سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه علمی و فناورانه شامل سرمایه‌گذاری روی تحقیق و توسعه شرکت، سرعت و ابتکار توسعه محصول جدید و سایر عملکرد‌ها اطلاق می‌شود. در رتبه‌بندی شدت خوشه‌های نوآوری جهانی وایپو GII 2025، هلسینکی (فنلاند رتبه 9) و آیندهوون (هلند، رتبه 10) به عنوان خوشه‌های دارای بالاترین رتبه در اتحادیه اروپا ظاهر می‌شوند. پس از آن‌ها خوشه‌های اتحادیه اروپا عبارتند از استکهلم (سوئد، رده 11)، کپنهاگ (دانمارک، 12)، مونیخ (آلمان، 16)، گوتنبرگ (سوئد، 20) و دوبلین (ایرلند، 23). در تمرکز بر شدت نوآوری که شامل ثبت اختراعات، مقالات علمی و معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر نسبت به جمعیت می‌شود، خوشه‌های آمریکای شمالی معمولاً از همتایان آسیایی و اتحادیه اروپا، به ویژه در رابطه با فعالیت بالاتر سرمایه‌گذاری خطرپذیر، عملکرد بهتری دارند. باوجوداین، انگلیس به عنوان یک عملکرد قوی در اروپا برجسته است.