علی ملکی، خبرنگار گروه سیاست: در میانه تحولات پرشتاب جهانی، اجلاس «سازمان همکاری شانگهای» روز یکشنبه در شهر تیانجین واقع در شمال چین آغاز شد و تا روز دوشنبه ادامه داشت. این اجلاس میزبان بیش از ۲۰ رهبر خارجی از جمله شی جینپینگ، ولادیمیر پوتین، نارندرا مودی و ۱۰ رئیس سازمان بینالمللی بود و حضور هیئت بلندپایه ایرانی هم فرصتی برای عرض اندام ایران در تحولات جدید فراهم کرد. با اینحال سؤال اینجاست که رابطه ایران و چین و البته دیگر قدرتهای آسیایی در این برهه چگونه است و چه چیزی میتواند آن را بهتر کند؟ سه دیدگاه درباره این رابطه وجود دارد؛ اول، اینکه ایران باید در پروژههای بزرگ چین در خاورمیانه، مثل طرح «یک کمربند، یک جاده»، نقش فعال داشته باشد؛ برخی نگرانند این کار ایران را بیشازحد به چین وابسته کند. دوم، تمرکز روی پروژههای مشترک دوجانبه است که ایده خوبی به نظر میرسد؛ اما تا کنون بهطور کامل موفق نبوده است. سوم، رویکردی که بهنظر میرسد تا امروز غالب بوده است. همکاریهای موردی با چین، مثلاً در زمینه فناوری که شاید بهاندازه کافی عمق استراتژیک نداشته باشد. سفر پزشکیان به چین همچنان ادامه دارد و او مانند پوتین، چهار روز در این کشور حضور خواهد داشت؛ حضوری که در میان سفرهای دیپلماتیک خارجی، از نظر مدتزمان جزء سفرهای طولانی محسوب میشود.
ورود به تیانجین با استقبال گرم چین
صبح روز یکشنبه، هواپیمای حامل رئیسجمهور ایران در فرودگاه تیانجین به زمین نشست. فضای شهر، با حالوهوای دیپلماتیک و پرچمهای کشورهای عضو پیمان شانگهای، نشان از اهمیت این رویداد داشت. چین بهعنوان میزبان با دقت و برنامهریزی زیاد، این اجلاس را به فرصتی برای نمایش توان دیپلماتیک خود تبدیل کرده بود. پزشکیان که برای اولین بار بهعنوان رئیسجمهور در این اجلاس شرکت میکرد، از همان ابتدا مورد استقبال گرم مقامات چینی قرار گرفت.
این سفر نهتنها فرصتی برای تقویت روابط دوجانبه ایران و چین بود، بلکه بستری برای تبادل نظر با دیگر رهبران منطقهای و جهانی فراهم کرد. پزشکیان در حاشیه اجلاس دیدارهای مهمی با سران کشورهای عضو از جمله نخستوزیر پاکستان و رؤسایجمهور چین، روسیه و ترکیه داشت که پروژههای مشترک میان ایران و هرکدام از این طرفها بهنوبه خود میتواند به تغییر جایگاه ایران در معادلات منطقهای کمک کند. دیدار پزشکیان و پوتین بیشتر از دو ساعت طول کشید و این زمان طولانی برای یک گفتوگوی دوجانبه مورد توجه رسانهها قرار گرفت.
شی جینپینگ و پیام جهانی چندقطبی
اجلاس با سخنرانی شی جینپینگ، رئیسجمهور چین رسماً آغاز شد. او در سخنان خود بر ضرورت ایجاد یک نظم جهانی عادلانهتر تأکید کرد و گفت: «در دوران آشوب و تغییر باید یک جهان چندقطبی منظم با تجارت آزاد و سیستم عادلانهتر و منطقیتر مدیریت جهانی حفظ شود.» این جمله چکیده دیدگاه چین برای آینده همکاریهای بینالمللی بود.
شی جینپینگ با اشاره به افزایش نفوذ اقتصادی سازمان شانگهای که اقتصاد ترکیبی کشورهای عضو آن به حدود «30 تریلیون دلار» رسیده بر لزوم بهرهگیری از پتانسیلهای بازارهای بزرگ و مکمل بودن اقتصادهای کشورهای عضو تأکید کرد. او افزود: «باید مقیاس همکاریها را گسترش دهیم، از نقاط قوت منحصربهفرد هر کشور بهره ببریم و مسئولیت مشترک خود را برای ترویج صلح، ثبات و شکوفایی منطقهای متحد کنیم.» این پیام با لحنی قاطع و در عین حال دعوتکننده به همکاری عزم چین برای تبدیل پیمان شانگهای به یک نیروی تعیینکننده در نظم نوین جهانی را نشان داد.
شی همچنین خواستار تأسیس سریعتر بانک توسعه و مرکزی برای مقابله با چالشهای امنیتی شد، پیشنهادی که با استقبال دیگر رهبران روبهرو شد؛ چرا که میتواند نسخه آسیایی بانک جهانی باشد.
سخنان شی جینپینگ که با اشاره به مخالفت با هژمونی و تقابل بلوکهای سیاسی همراه بود پیامی روشن به قدرتهای غربی بهویژه ایالات متحده داشت که جهان جدید جهانی است که در آن کشورها با احترام متقابل و بدون سلطهگری همکاری میکنند. این دیدگاه با استقبال گسترده کشورهای عضو مواجه شد، بهویژه ایران که سالهاست تحت فشار تحریمهای یکجانبه غرب قرار دارد و اخیراً هم متحمل حمله نظامی شد و حالا هم با مکانیزم اسنپبک تحت فشار قرار گرفته است.
پزشکیان و پیشنهادهایی برای رفع تحریم
مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران در سخنرانی خود در اجلاس به مسائل کلیدی جهانی و منطقهای پرداخت و پیشنهادهایی عملی برای تقویت همکاریهای اقتصادی و کاهش آثار تحریمهای غیرقانونی ارائه کرد. او با اشاره به تجربه ایران در مواجهه با تحریمها، ابتکار «حسابها و تسویه ویژه سازمان همکاری شانگهای» را مطرح کرد. این ابتکار، با سه محور اصلی توجهها را به خود جلب کرد:
1- گسترش تسویه با ارزهای ملی و کاهش وابستگی به دلار: پزشکیان تأکید کرد کشورهای عضو باید وابستگی خود به دلار را کاهش دهند و از «ارزهای ملی» در مبادلات تجاری استفاده کنند. این پیشنهاد در شرایطی مطرح شد که ارزش جهانی دلار اخیراً کاهش یافته و بسیاری از کشورها به دنبال جایگزینهایی برای نظام مالی تحت سلطه غرب هستند.
2- راهاندازی زیرساختهای دیجیتال مشترک: رئیسجمهور ایران پیشنهاد کرد سازمان همکاری شانگهای از «ارزهای دیجیتال بانکهای مرکزی» برای پرداختهای امن و سریع استفاده کند؛ چرا که این ایده میتواند به ایجاد یک سیستم مالی مستقل و مقاوم در برابر فشارهای خارجی کمک کند.
3- ایجاد صندوق سوآپ ارزی چندجانبه: پزشکیان خواستار ایجاد صندوقی شد که از کشورهای تحت تحریم یا درگیر بحرانهای نقدینگی حمایت کند. پیشنهادی که نشاندهنده توجه ایران به چالشهای اقتصادی کشورهای در حال توسعه است.
پزشکیان در بخش دیگری از سخنانش، با اشاره به تجاوزات نظامی اخیر آمریکا و رژیمصهیونیستی به ایران این اقدامات را نقض آشکار حقوق بینالملل و منشور سازمان ملل دانست. او گفت: «جمهوری اسلامی ایران همواره برای یافتن راهحلی دیپلماتیک جهت حلوفصل مسالمتآمیز برنامه صلحآمیز هستهای خود آمادگی داشته و دارد. توسل به گزینه نظامی کارآیی ندارد و با مقاومت قهرمانانه مردم ایران مواجه میشود.»
او همچنین به مسئله فلسطین پرداخت و تأکید کرد بدون یافتن راهحلی عادلانه برای این بحران، صلح جهانی محقق نخواهد شد. پزشکیان پیشنهاد داد که انتخابات آزاد با مشارکت تمامی ساکنان اصلی فلسطین برگزار شود تا حق تعیین سرنوشت آنها تأمین شود. این موضع که با حمایت دیگر کشورهای عضو همراه شد نشاندهنده تعهد ایران به دفاع از حقوق ملتهای مظلوم بود.
دیدار با نخستوزیر پاکستان
یکی از نقاط مهم سفر پزشکیان دیدار او با «شهباز شریف» نخستوزیر پاکستان بود. این دیدار در حاشیه اجلاس برگزار شد و فضای صمیمی آن عمق روابط ایران و پاکستان را مخابره کرد. پزشکیان در این دیدار گفت: «احساس ما این است که هیچ فاصلهای بین مردم دو کشور نیست. علاقهمندیم روابط فیمابین در همه عرصهها تقویت شود.»
او همچنین بر لزوم همکاری کشورهای اسلامی برای حل مشکلات مشترک تأکید کرد و از وضعیت فقر و درگیری در برخی جوامع اسلامی ابراز تأسف کرد. شهباز شریف نیز با قدردانی از همدردی ایران با قربانیان سیل اخیر در پاکستان، سفر اخیر پزشکیان به این کشور را «بسیار سازنده و سودمند» توصیف کرد. او گفت: «این سفر درک متقابل دو طرف را به سطوح بالاتری ارتقا داد و باعث خوشحالی عمیق مردم پاکستان شد.»
پزشکیان و شریف همچنین بر ضرورت همکاری کشورهای اسلامی علیه جنایات رژیمصهیونیستی در غزه تأکید کردند و خواستار اتحاد جهان اسلام برای دفاع از حقوق فلسطینیان شدند.
بیانیه سران شانگهای در محکومیت حمله به ایران
یکی از مهمترین بخشهای اجلاس، بیانیه قاطع سران شانگهای در محکومیت تجاوزات نظامی آمریکا و رژیمصهیونیستی به ایران بود. در این بیانیه که با اجماع کشورهای عضو تصویب شد، حملات به تأسیسات غیرنظامی ایران از جمله زیرساختهای هستهای نقض آشکار حقوق بینالملل و منشور سازمان ملل توصیف شد. سران شانگهای تأکید کردند چنین اقداماتی به امنیت منطقهای و جهانی آسیب میزند و خواستار تضمین ایمنی تأسیسات هستهای شدند.
این بیانیه همچنین بر اهمیت اجرای کامل قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل تأکید کرد و هرگونه تفسیر خودسرانه این قطعنامه را تضعیفکننده اعتبار شورای امنیت دانست. سران کشورهای عضو از طرفهای ذیربط خواستند تا گفتوگوهای سازنده را از سر بگیرند و از تشدید تنشها جلوگیری کنند.
آلاسکا در چین
ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه نیز در این اجلاس حضور داشت و سخنرانی او هم به دلیل تحولات اخیر جبهه اوکراین مورد توجه قرار گرفت. او با اشاره به بحران اوکراین ریشه این بحران را در کودتای سالهای گذشته در این کشور و تلاشهای غرب برای کشاندن اوکراین به ناتو دانست. پوتین گفت: «هیچ کشوری نباید امنیت خود را به قیمت امنیت کشور دیگر تأمین کند.»
او همچنین از تفاهمات بهدستآمده در نشست آلاسکا با دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا ابراز خرسندی کرد و گفت این تفاهمات میتواند راه را برای صلح در اوکراین هموار کند.
پوتین همچنین سازمان شانگهای را «نیروی قدرتمندی برای ایجاد نظام چندقطبی واقعی جهانی» توصیف کرد و بر افزایش تجارت با ارزهای ملی میان کشورهای عضو تأکید کرد. دیدار او با «رجب طیب اردوغان» رئیسجمهور ترکیه در حاشیه اجلاس پس از تحولات اخیر حوزه قفقاز و کریدور زنگزور نشاندهنده تلاش روسیه برای تقویت همکاریهای منطقهای بود.
بندر چابهار؛ کلید تحول منطقهای در سخنان پزشکیان
مسعود پزشکیان در بخش دیگری از سخنرانی خود توجهها را به بندرچابهار بهعنوان یکی از کلیدیترین ظرفیتهای ژئوپلیتیکی ایران جلب کرد. این بندر استراتژیک که در سواحل اقیانوس هند قرار دارد، در سخنان پزشکیان بهعنوان محور تحولآفرین در اتصال منطقهای و تقویت همکاریهای اقتصادی میان کشورهای عضو سازمان شانگهای معرفی شد.
پزشکیان اعلام کرد: «با تلاشهای صورتگرفته بندر چابهار در اقیانوس هند بهزودی به شبکه ریلی سراسری جمهوری اسلامی ایران متصل خواهد شد و تحول مهمی در اتصال چین، کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان به اقیانوس هند ایجاد خواهد کرد.»
او با اشاره به اهمیت این پروژه افزود: «سرمایهگذاران میتوانند برای توسعه و ایجاد مراکز لجستیک در این بندر از تسهیلات و تخفیفات مختلف استفاده کنند.» پزشکیان این پروژه را بخشی از راهبرد 10ساله توسعه سازمان شانگهای دانست و تأکید کرد ایران با تکیه بر موقعیت ژئوپلیتیکی و ترانزیتی خود میتواند نقش محوری در گسترش همکاریهای منطقهای ایفا کند.
بندر چابهار که در جنوب شرقی ایران و در نزدیکی مرز پاکستان قرار دارد مدتهاست بهعنوان دروازهای برای دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آبهای آزاد شناخته میشود. اتصال این بندر به شبکه ریلی سراسری ایران نهتنها دسترسی کشورهای آسیای مرکزی، چین و حتی افغانستان به اقیانوس هند را تسهیل میکند بلکه میتواند هزینههای حملونقل و زمان ترانزیت کالاها را بهطور چشمگیری کاهش دهد.
این پروژه همچنین با طرح عظیم «یک کمربند، یک جاده» چین همراستاست و میتواند بهعنوان حلقهای کلیدی در این ابتکار جهانی عمل کند.
پزشکیان در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به ظرفیتهای ایران در حوزههای زیرساختی، فناوری، انرژی، اقتصاد دیجیتال و حتی مقابله با تغییرات اقلیمی گفت: «جمهوری اسلامی ایران اجرای راهبرد 10ساله توسعه سازمان همکاری شانگهای را فرصتی تاریخی برای گسترش همکاریها و سرمایهگذاریها میداند و آمادگی دارد سهمی فعال در تحقق این اهداف ایفا کند.»
در نهایت تأکید پزشکیان بر چابهار در اجلاس تیانجین، نهتنها یک پیشنهاد اقتصادی، بلکه گامی استراتژیک برای تقویت جایگاه ایران در زمانی بود که اروپا در تلاش برای فعالسازی مکانیسم موسوم به ماشه است. این بندر با اتصال به شبکه ریلی و تبدیل شدن به هاب لجستیکی میتواند به پلی میان شرق و غرب تبدیل شود و ایران را بهعنوان بازیگری کلیدی در معادلات منطقهای و جهانی تثبیت کند.
.gif?v=0)
