دانشگاه آزاد اسلامی در مسیر تحول آموزش تربیت اسلامی، ۲۹ دانشکده تعلیم و تربیت را در سراسر کشور ایجاد کرده است؛ جایی که مدارس نه فقط عرصه آموزش، بلکه میدانی برای مهارتآموزی دانشجویان شدهاند. از یزد و تهران گرفته تا فارس و زنجان، دانشکدهها با الگوهای ویژه مهارتی و اسلامی، دانشجویان را برای مواجهه با چالشهای واقعی آموزش آماده میکنند و همزمان پژوهش، اخلاق و هویت اسلامی را در دل برنامههای درسی میگنجانند. مشروح گفتوگوی «فرهیختگان» با فاطمه حمیدیفر، رئیس امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی را در خصوص آخرین جزئیات دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی در ادامه از نظر میگذرانید.
لطفاً آخرین آمار مربوط به دانشکدههای تعلیم و تربیت را ارائه دهید. تعداد دانشکدهها، مدارس وابسته، دانشآموزان و معلمان چقدر است؟
در حال حاضر 29 دانشکده تعلیم و تربیت اسلامی در دانشگاه آزاد تأسیس شده است. اولین دانشکده در واحد علوم و تحقیقات ایجاد شد. سپس در تاریخهای مختلف، دانشکدههای جدیدی در استانهای فارس، خوزستان، مرکزی، یزد، زنجان، آذربایجان غربی، اصفهان (خوراسگان)، کرمان، مازندران، تهران (جنوب)، البرز، هرمزگان، خراسان رضوی، گلستان، آذربایجان شرقی، همدان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، بوشهر، لرستان، سمنان، گیلان، ایلام، اصفهان (نجفآباد)، تهران، اردبیل، سیستان و بلوچستان و تهران (اسلامشهر) مجوز گرفته و تأسیس شدند.
نسبت به سال گذشته چه تغییرات یا رشدی داشتهایم؟
سال گذشته تعداد دانشکدهها از 15 مورد به 27 مورد افزایش یافت که رشد قابل توجهی محسوب میشود.
گزارشی درباره الگوهای تدوینشده برای دانشکدهها بدهید. این الگوها با چه هدفی طراحی و راهاندازی شدهاند؟
دانشگاه آزاد اسلامی با هدف ارتقای کیفیت آموزش عملی و مهارتی در حوزه علوم تربیتی و اسلامی، الگوهای ویژهای برای دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی طراحی کرده است. این الگوها بر پایه اصول اسلامی و متناسب با نیازهای روز جامعه ایران تدوین شدهاند.
هدف اصلی این الگوها تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص است؛ معلمان و مربیانی که هم بر علوم تربیتی مسلط باشند و هم به ارزشهای اسلامی پایبند. در این مسیر، تلاش شده تا میان نظریههای آموزشی مدرن و آموزههای قرآنی و روایی، پیوند برقرار شود. ارتقای کیفیت آموزشهای دینی و تربیتی، نیازسنجی و پاسخگویی به چالشهای جامعه و گسترش فرهنگ اسلامی در نظام آموزشی از دیگر اهداف این طرحهاست. ویژگیهای کلیدی الگوها هم در همین راستا شکل گرفته است؛ برای مثال، برنامههای درسی بهگونهای ترکیب شدهاند که دروس تخصصی علوم تربیتی با دروسی همچون تفسیر تربیتی قرآن، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و اخلاق حرفهای همراه شوند. در حوزه روش تدریس، استفاده از شیوههای فعال و مشارکتی و نیز الگوهای مبتنی بر سند تحول بنیادین مورد توجه قرار گرفته است. پژوهشمحوری هم بخش مهمی از این الگوهاست تا پژوهشهای کاربردی بتوانند پاسخگوی مسائل واقعی نظام آموزشی باشند. همچنین ارتباط با نهادهای علمی و دینی مانند حوزههای علمیه، پژوهشگاههای اسلامی و مدارس سما برای بهروزرسانی محتوای آموزشی در نظر گرفته شده است. در کنار این موارد، توسعه مهارتهای عملی دانشجویان از طریق کارگاههای تربیت مربی، دورههای کارورزی در مدارس و اجرای پروژههای میدانی دنبال میشود.
تاکنون این الگوها در چند استان اجرا و پیادهسازی شدهاند؟
الگوهای تدوینشده برای دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد در چند استان کشور ازجمله یزد، تهران، فارس، زنجان، اصفهان و نجفآباد به صورت آزمایشی و گسترده اجرا شدهاند. البته برای دستیابی به پوشش سراسری، هنوز نیاز به زمان و برنامهریزی دقیقتری وجود دارد.
این الگوها چه کاربردهایی در ارتقای عملکرد دانشکدهها دارند و قرار است چه مشکلاتی را حل کنند؟
الگوهای تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی تنها به دنبال ارتقای علمی دانشکدهها نیستند، بلکه هدف اصلی آنها سوق دادن نظام آموزشی کشور به سمت الگویی اسلامیتر، کاربردیتر و متناسب با نیازهای جامعه است. این طرحها، در صورت اجرای صحیح میتوانند تحولی بنیادین در تربیت نسل آینده معلمان و مدیران آموزشی ایران ایجاد کنند. کاربردهای الگوها در ارتقای عملکرد دانشکدهها عبارتند از بهبود کیفیت آموزش و پژوهش. درواقع طراحی برنامههای درسی تلفیقی (ترکیب علوم تربیتی، روانشناسی و رشتههای آموزشی روز با مبانی اسلامی) و توسعه پژوهشهای کاربردی برای حل مسائل واقعی جامعه. تربیت مربیان و معلمان اسلامیتربیتی عبارت است از پرورش استادان و دانشجویانی که ضمن تسلط علمی، توانایی پیادهسازی ارزشهای اسلامی در فرایند آموزش را داشته باشند.
توسعه روشهای نوین تدریس نیز بهرهگیری از الگوهای فعال یادگیری مانند آموزش مشارکتی، قصهگویی تربیتی و شیوههای مبتنی بر سیره ائمه(ع) خواهد بود. ارتباط مؤثر با مدارس و مراکز آموزشی نیز کاربرد دیگری است که باعث ایجاد پیوند میان دانشکدهها و مدارس برای اجرای دورههای کارورزی و مهارتآموزی دانشجویان خواهد شد. تقویت هویت اسلامی-ایرانی در آموزش و افزایش بهرهوری مدیریت آموزشی نیز از کاربردهای دیگر است. مشکلاتی که این الگوها قصد حل آن را دارند نیز عبارتند از دوگانگی بین علوم تربیتی مدرن و آموزههای دینی، کمبود معلمان و مربیان آشنا با فلسفه تربیت اسلامی، ضعف پژوهشهای کاربردی در حوزه تربیت دینی، فاصله میان دانشگاه و محیطهای تربیتی واقعی و چالشهای اخلاقی و تربیتی در نظام آموزشی و درنهایت عدم هماهنگی میان سرفصلهای دانشگاهی و نیازهای بازار کار.
در حوزه «عرصه پایه»، چه تحول یا تغییرات خاصی برای سال تحصیلی جدید پیشبینی شده است؟
برنامهریزی ما بر اساس تدوین برنامه عملیاتی دانشکده تعلیم و تربیت اسلامی و در چهارچوب محورهای هفتگانه مأموریت این دانشکده انجام شده است. در راستای اجرای نظام دانشی جدید، مبتنی بر تحول مأموریتگرایانه دانشگاه، فرمهای برنامه عملیاتی بر اساس این مأموریتها به استانها ابلاغ شده است. بر همین اساس، عملکرد دانشکدهها نیز با توجه به فرمهای تکمیلشده مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. هر دانشکده موظف است بر مبنای مأموریتی که انتخاب میکند، عرصههای تخصصی مرتبط با آن را راهاندازی کند. در این فرایند، دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی هر استان باید ابتدا چالشهای زیستبوم خود را در حوزه محورهای هفتگانه شناسایی کرده و با توجه به ظرفیتهای استان و واحد دانشگاهی متولی، یک محور را برای اجرا برگزینند. البته این امکان وجود دارد که دانشکدهها در سایر محورها نیز عرصههایی راهاندازی کنند، اما این فعالیتها به عنوان اقدامات فرعی محسوب میشوند و مأموریت اصلی دانشکده همان محوری خواهد بود که برای آن برنامه عملیاتی تدوین کرده است.
دانشکدهها پس از انتخاب محور اصلی، موظفند فرم برنامه عملیاتی مربوط به آن محور را تکمیل کرده و گامهای اجرایی خود را بهطور مشخص تشریح نمایند. علاوه بر عرصههای تخصصی، هر دانشکده دارای عرصههای عمومی نیز است که باید با استفاده از ظرفیت اعضای هیئت علمی و دانشجویان در آنها فعال باشد. این عرصهها شامل کودکستان و پیشدبستانی تاک، مدارس سما، الگوهای تربیتی فعال در مدارس، طرح سما پلاس، انستیتو زبانهای خارجه، طرح استاد–شاگردی، طرح پویش و طرح صدرا میشود. عملکرد این عرصهها هم بهطور مستمر توسط حوزه پایش ارزیابی خواهد شد.
عرصههای تخصصی بسته به محور مأموریت دانشکدهها تعریف شدهاند. برای نمونه، در محور «جامعه و حکمرانی تربیتی» راهاندازی اندیشکده تعلیم و تربیت اسلامی پیشبینی شده است. در محور «والدگری و تربیت کودک»، تأسیس کودکستانهای وابسته به دانشکده مورد نظر است. در محور «مدرسه و نوآوریهای تربیتی»، توسعه مدارس سما و راهاندازی مدرسه عالی مهارتی مرتبط دنبال میشود. محور «دانشگاه و تعالی سرمایه انسانی» به راهاندازی مراکز تربیت معلم و مربی اختصاص یافته و محور «خدمات روانشناختی و تربیتی» شامل تأسیس مراکز ارائه خدمات تربیتی و مشاوره است. همچنین در محور «صنایع نوآور و معماری فضاهای داخلی»، راهاندازی سرای نوآوریهای تربیتی و مراکز شتابدهنده علمی پیشبینی شده و درنهایت محور «پایش سلامت جسمی کودکان و نوجوانان» نیز تأسیس مراکز ارائه خدمات تربیتی و مشاوره را در دستور کار دارد.
چه مکانیسمهایی برای نظارت و ارزیابی دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی در نظر گرفته شده است؟
نظارت، ارزیابی و رتبهبندی دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی در سه بخش انجام میشود. بخش نخست شامل انجام مصاحبههای تخصصی برای انتصاب معاون توسعه علمی و معاون عرصه و توسعه فعالیتهای تربیتی پیشنهادی دانشکدههاست. بخش دوم نظارت و ارزیابی آیندهنگر است که بر اساس تدوین فرمهای برنامه عملیاتی دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی انجام میشود. این فرمها مبتنی بر آمایش و محورهای هفتگانه مأموریت دانشکدهها طراحی شدهاند. بخش سوم مربوط به نظارت و ارزیابی گذشتهنگر است. در این زمینه و در راستای اجرای سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد، فرمهای مشخصی برای تکمیل توسط دانشکدههای تعلیم و تربیت اسلامی به استانها ارسال شده و سامانه پایش و رتبهبندی دانشکدهها نیز راهاندازی شده است. به این ترتیب، اطلاعات به صورت آنلاین در دسترس قرار دارد و امکان رتبهبندی دانشکدهها فراهم شده است.
حوزههایی که مورد پایش قرار میگیرند بسیار متنوع هستند. بخشی از آنها به فعالیتهای پژوهشی دانشکدهها در حوزه تعلیم و تربیت مربوط میشود، ازجمله تألیف و ترجمه کتاب، چاپ مقالات، برگزاری همایشها و کنفرانسها، اجرای طرحهای پژوهشی، انتشار فصلنامهها و مجلات، برگزاری کرسیهای تخصصی و دیگر فعالیتهای علمی. بخش دیگری از پایش به فعالیت دانشکدهها در عرصههای مختلف اختصاص دارد؛ مانند مدارس سما، کودکستانهای تاک، مراکز خدمات تربیتی و مشاورهای، مراکز تربیت معلم و مربی، اندیشکدهها یا کانونهای تعلیم و تربیت اسلامی، مدارس عالی مهارتی، سراهای نوآوری، انستیتو زبانهای خارجی، دورههای استاد–شاگردی، طرح پویش، رویداد صدرا و طرح سما پلاس.
اجرای بخشنامهها، آییننامهها و دستورالعملها نیز یکی دیگر از حوزههای نظارتی است؛ برای مثال اجرای شیوهنامه آرایش ترمی یکپارچه در دورههای دکتری و کارشناسی ارشد، استفاده از استادان روش تحقیق، برگزاری آزمون جامع متمرکز، رعایت آییننامه کمیته اخلاق در پژوهش و عمل تربیتی و تهیه طرح درسها. همچنین فعالیت دانشکدهها در حوزه شبکهسازی و اقدامات نظارتی درونی و نیز تکمیل فضاها و زیرساختهای آموزشی مورد ارزیابی قرار میگیرد.
ارزیابی خرد واحدهای درسی به چه صورت انجام خواهد شد؟
در بازنگری سرفصل رشتههای دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی، کتابچهای مهارتی تدوین شد که در آن، دروس اصلی و محوری بهویژه دروس عملی مورد بازنگری قرار گرفت. با الهام از تجربه دوره اینترنشیپ علوم پزشکی، برخی از دروس بهصورت مهارتی بازطراحی شدند. تفاوت اصلی اینجاست که دروس عملی بیشتر بر کارآموزی و مشاهده و تمرین متمرکز بودند، اما در دروس مهارتی سه حوزه «مهارتبینی»، «مهارتآموزی» و «مهارتورزی» بهطور همزمان دنبال میشوند. در این بازنگری، پیوستگی میان این سه نوع مهارت بهعنوان محور اصلی در طراحی دروس مورد توجه قرار گرفته است.
نمرهدهی و شیوه آزمونها چگونه تغییر خواهد کرد؟
ارزیابی و نمرهدهی دیگر صرفاً بر دانایی استوار نخواهد بود، بلکه توانمندی و مهارت بهرهگیری از دانش در محیط واقعی و بازار کار نیز لحاظ میشود. همانطور که اشاره شد، برای یکپارچهسازی و افزایش کارآمدی دانشجویان کارشناسی از منظر مهارتمحوری، سرفصل مهارتی در برنامه درسی گنجانده شد تا بنیانی برای شایستگیها و صلاحیتهای حرفهای دانشجویان ایجاد کند. در این چهارچوب، ارزیابی دروس مهارتی شامل سنجش میزان دانایی، توانایی و مهارت دانشجویان خواهد بود. برای هر درس، کاربرگهای ارزیابی متناسب در کتابچه مهارتی تدوین شده و حتی نحوه استفاده از ابزارهایی همچون هوش مصنوعی نیز در این کاربرگها پیشبینی گردیده است.
در برگزاری آزمونها نیز تغییر مهمی اعمال خواهد شد؛ آزمونها باید مسئلهمحور باشند و میزان توانایی دانشجو در استفاده از ابزارها و منابع مختلف برای حل مسئله را بسنجند. بر همین اساس، آییننامهای در حال تدوین است که نحوه برگزاری آزمونهای مقطع دکتری با منابع آزاد را مشخص میکند. در این نوع آزمونها، علاوه بر دانش، توانایی دانشجو در استفاده هدفمند از منابع آزاد ـ بهویژه هوش مصنوعی و پرامپتنویسی ـ نیز ارزیابی میشود. هدف این است که دانشجویان بیاموزند چگونه با بهرهگیری از هوش مصنوعی و سایر منابع آزاد، به پاسخهای عمیقتر و دقیقتری دست پیدا کنند.
.gif?v=0)
