سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: وقتی دانشگاهها هنوز در تئوری غرقاند و صنعت به دنبال راهحلهای عملی است، شکاف میان آموزش و نیاز واقعی بازار به بزرگترین چالش آموزش عالی بدل میشود. دانشگاه آزاد برای رفع این چالش تلاش کرده تا با اجرای مدلهای نوآورانه، مرزهای سنتی کلاسهای دانشگاهی را شکسته و آموزش را مستقیماً به دل کارخانهها و محیطهای صنعتی ببرد. مدل دانشکدههای مقیم در محیط واقعی کار، نمونهای موفق از این رویکرد است؛ جایی که دانشکدهها در کارگاهها و کارخانههای کوچک تأسیس میشوند و دانشجویان با یادگیری مستقیم در خط تولید، مهارتها و دانش فنی مورد نیاز بازار کار را کسب میکنند. تجربهای که در واحدهای یزد و اراک اجرا شده، با استقبال صنایع همراه بوده و قرار است در واحدهای دیگر دانشگاه آزاد نیز پیاده شود. جزئیات نحوه اجرای این ایده را میتوانید در ادامه گزارش بخوانید.
از لجور تا قطعهسازی مهارت؛ تجربههای متفاوت آموزش در محیط کار
دانشگاه آزاد واحد اراک یکی دیگر از واحدهایی است که در مسیر نزدیکتر کردن دانشگاه و صنعت گامهای اساسی برداشته است. 21 آذرماه سال 1403 بود که یک دانشکده در شرکت لجور افتتاح شد. شرکتی که با تولید جرثقیلهای متحرک تا ۶۰ تن، جکهای هیدرولیکی صنعتی و دستگاههای خط گرم، فضایی حرفهای و پویا برای آموزش فراهم کرده بود. این اقدام بخشی از اجرای سند تحول تعالی دانشگاه بود و هدف آن، فراهم کردن فضایی واقعی برای آموزش مهارتهای صنعتی و حرفهای دانشجویان محسوب میشد. ۱۲ دانشجوی رشته کاردانی «ساخت و تولید» برای نخستین بار تجربهای متفاوت از یادگیری را آغاز کردند؛ تجربهای که در آن کلاس درس و محیط کار با هم تلفیق شده بود. نکته مهم این بود که تمام دروس اصلی و تخصصی توسط نیروهای خود شرکت تدریس میشد و دانشجویان میتوانستند آموختههای تئوریک را بلافاصله در محیط کار به کار ببرند.
پیشبینی پذیرش 45 دانشجو در سه رشته
البته همزمان با افتتاح دانشکده در شرکت لجور تفاهمنامهای هم میان دانشگاه و شرکت لجور به امضا رسید. این تفاهمنامه، همکاریها را در حوزههای مختلف از آموزشهای کوتاهمدت و بلندمدت گرفته تا کارورزی، طرح پویش، فعالیتهای آزمایشگاهی و پژوهشی و طرحهای برون دانشگاهی تثبیت کرد و چهارچوبی روشن برای ادامه مسیر ایجاد کرد.
در حال حاضر یک رشته در دانشکده مستقر در این شرکت فعال است و تعداد دانشجویان نیز به 12 نفر رسیده است و پیشبینی میشود تا دو سال آینده تعداد رشتهها به ۳ و تعداد دانشجویان به ۴۵ برسد. همچنین 12 دانشجو در قالب طرح پویش حضور دارند که پیشبینی میشود این تعداد در دو سال آینده به ۱۰۰ نفر افزایش پیدا کند.
آموزش 15 دانشجوی مکانیک در شرکت قطعهسازی
در گام بعدی، دانشگاه با شرکت قطعهسازی مهارت همکاری خود را گسترش داد. این شرکت، تولیدکننده بوش سیلندر برای خودروهای سبک و سنگین، ادوات راهسازی، لکوموتیو، کشتی و موتورهای ویژه است و با جذب ۱۵ دانشجو در رشته کارشناسی مکانیک، فرصت دیگری برای آموزش در محیط واقعی صنعت ایجاد کرد. دانشجویان این رشته میتوانستند همزمان با حضور در کارخانه، دانش تخصصی و مهارتهای عملی لازم را کسب کنند و تجربه یادگیری را مستقیم در محل تولید پیاده کنند.
این مدل آموزشی، نمونهای موفق از تلفیق دانشگاه و صنعت بود؛ جایی که دانشجویان با مسائل واقعی تولید روبهرو میشوند، آموزشها زنده و پویاست و صنایع نیروی انسانی ماهر و آماده برای بازار کار تربیت میکنند.
امکان پذیرش پویشی 100 دانشجوی دانشگاه آزاد فراهم میشود
این تجربه نهتنها به رشد علمی و مهارتی دانشجویان کمک کرد، بلکه نشان داد که دانشگاه و صنعت میتوانند در کنار هم به توسعه نیروی انسانی متخصص دست پیدا کنند. پیشبینی میشود طی دو سال آینده حدود ۱۰۰ دانشجو در قالب طرح پویش در شرکت قطعهسازی مهارت تحصیل کنند و تعداد رشتهها از یک رشته به سه رشته و تعداد دانشجویان از 15 دانشجو به 45 دانشجو برسد. این حرکت، الگویی موفق از پیوند دانشگاه و صنعت است که میتواند مسیر تربیت نیروی کار ماهر و آماده برای محیط واقعی تولید را هموار سازد و آیندهای روشن برای دانشجویان و صنعت استان مرکزی رقم بزند.
شهرک صنعتی حاجیآباد؛ هدف بعدی
البته دانشگاه آزاد اراک در حال بررسی سه طرح دیگر برای تأسیس دانشکده در محل است؛ شهرک صنعتی حاجیآباد با ظرفیت حدود ۲۰۰ دانشجو در رشتههای ریختهگری، مکانیک، ابزار دقیق، حسابداری، ایمنی صنعتی و برق؛ مجتمع هستهای خنداب با ظرفیت حدود ۱۰۰ دانشجو در رشتههای حسابداری، مدیریت، ایمنی صنعتی و آتشنشانی؛ و شرکت پتروشیمی امام خمینی(ره) شازند که در مرحله رایزنی اولیه برای ایجاد دانشکده و بررسی ظرفیت جذب دانشجو قرار دارد.
معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» خبر داد
دو واحد صنعتی در بندرعباس و کیش میزبان دانشکدههای دانشگاه آزاد
محمدعلی نادی، معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد، درباره اهداف پیادهسازی مدلهای جدید آموزشی با مشارکت صنایع گفت: «هدف اصلی، دسترسی به آموزشهای مهارتی و تحقق عدالت آموزشی است. بسیاری از مخاطبان ما امکان حضور در کلاسهای دانشگاهی در ساعات معمول را ندارند؛ چون از صبح تا عصر سر کار هستند و تازه بعد از ساعت چهار یا پنج بعدازظهر آزاد میشوند. وقتی محیط آموزشی با محل کار فاصله داشته باشد، معمولاً ترجیح میدهند وارد محیط دانشگاهی نشوند و از تحصیل منصرف شوند که این موضوع در کوتاهمدت به کیفیت خدمات و محصول تولیدشده آسیب میزند، زیرا توانمندی پایینتری دارند و در بلندمدت نیز به توسعه کشور آسیب میزند.»
او افزود: «وقتی محیط آموزش را از دانشگاه سنتی به محیط واقعی کار منتقل میکنیم، امکان حضور در کلاسها و دورههای آموزشی افزایش پیدا میکند و پیوند آموزش و اشتغال تسهیل میشود.»
نادی گفت: «هدف دوم ما این است که با انتقال محیط آموزش و یادگیری به صنعت، بازخورد سریعتری از محتوا و سرفصلهای آموزشی و تناسب آن با نیازهای شغلی دریافت کنیم. یعنی وقتی استاد به محیط واقعی میرود و آموزش میدهد، ارتباط بین محتوای درسی و نیازهای صنعت دقیقتر مشخص میشود؛ برخلاف زمانی که صرفاً در دانشگاه تدریس کند و منتظر باشد دانشجو بعداً به محیط کار برود تا ما ببینیم محتوای درسی که به او آموزش دادیم مفید بوده است یا خیر. اما وقتی محیط آموزشی در قلب صنعت تأسیس میشود، بازخورد محتوای آموزشی به محیط دانشگاهی با سرعت بیشتری اتفاق میافتد.»
او در ادامه به هدف سوم تعامل با صنایع در حوزه آموزش اشاره و تصریح کرد: «هدف بعدی، خلق مدلها و الگوهای آموزشی جدید است که در تعامل بین استاد دانشگاهی و صنعت کشف و تولید میشوند. هدف چهارم هم تبدیل استاد از یک آموزشدهنده صرف به استاد عرصهمحور، حلمسئله و انتقالدهنده دانش فنی به محیط واقعی کار است. این فرایند باعث میشود استاد بهتر بتواند به دانشجو آموزش دهد.»
معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد افزود: «پنجمین هدف، خلق ارزش دانش فنی از محیط صنعتی واقعی به دست استاد نیز اتفاق میافتد. در محیط سنتی، استاد خالق دانش است و دانشجو صرفاً فراگیر؛ اما در محیط واقعی صنعت، استاد یادگیرنده است و در نهایت یک سازمان یاددهنده و یادگیرنده واقعی شکل میگیرد.»
او ایجاد تعامل بین استاد دانشگاهی و افراد خبره و صاحبفن را به عنوان هدف دیگری برشمرد و گفت: «هدف دیگر، استفاده از متخصصان حوزه صنعت در تدریس کلاسهای درسی و ایجاد تعامل نزدیک بین استاد دانشگاه و استادکار محیط واقعی صنعت است. این همکاری نوعی همافزایی ایجاد میکند که عملکرد دانشجو و کسب مهارتهای او را در محیط صنعت بهبود میبخشد. یکی دیگر از اهداف مهم، حلمسئله و کشف مشکلات واقعی صنعت است. وقتی دانشجو در محیط صنعتی باشد، موضوع پایاننامه را از نزدیک شناسایی میکند و پروژههای تحقیقاتی هدفمند را انجام میدهد. صنعت هم بابت این پروژهها بها میپردازد؛ زیرا دانشجو با مشکلات واقعی درگیر است و راهکار ارائه میدهد.»
او با بیان این که شکل ارزشیابی نیز تغییر میکند، توضیح داد: «به جای ارزیابی مداد و کاغذ، مهارتی که آموزش داده شده، در خط تولید و خدمات به کار گرفته میشود و بر اساس ارتقای کیفیت محصول یا خدماتی که دانشجو ارائه میکند، میزان یادگیری مشخص میشود. در واقع یک ارزشیابی مستمر در زمینه دانش و مهارت را میتوان تجربه کرد.»
نادی در ادامه با معرفی مدل دانشکدههای مقیم در محیط واقعی کار به عنوان یکی از مدلهای جدید ارائه خدمات آموزشی به صنایع، گفت: «صنعت به شدت با مشکل منابع انسانی مواجه است و این مدل یکی از بهترین راهها برای ایجاد پیوند قوی بین آموزش و اشتغال است. هیچ روش دیگری نمیتواند رابطه دانشگاه و صنعت را به این شکل مستحکم کند.»
او در پاسخ به این سؤال که چند واحد دانشگاهی این مدل را اجرا کردهاند، اظهار کرد: «این مدل در واحدهایی مثل یزد، اشکذر و اراک آغاز شده است. برای مثال، شرکت لجور در شهرک صنعتی اراک حضور دارد و در واحد اشکذر، خود دانشکده به کارگاه صنعتی تبدیل شده است؛ یعنی سفارشها گرفته میشود و کارگاه اصلی صنعت به دانشگاه منتقل شده و دانشکده به یک کارخانه کوچک تبدیل شده است. شرکت ایفاسرام نیز امکانات و کلاسهای لازم را در اختیار گذاشته و دانشجو دقیقاً در خط تولید، یعنی داخل دانشکده آموزش میبیند. موضوعات توسط استاد آموزش داده میشود و بلافاصله دانشجو آنها را در محیط واقعی عملی میکند.»
معاون علوم تربیتی دانشگاه آزاد درباره نمونههای عملی گفت: «فعلاً سه پروژه در دست اجرا داریم؛ یک کارخانه شکلاتسازی نیز در کیش در حال راهاندازی است که دانشکده توسعه فناوری و کارآفرینی شکلاتسازی نیز با آن مرتبط خواهد شد. یک پروژه در شهرک صنعتی بندرعباس داریم که هنوز افتتاح نشدهاند، اما طرحهای اولیه و زیرساختهایشان در حال آمادهسازی است. چند پروژه دیگر نیز در واحد اراک در حال راهاندازی و در دست تأسیس و طراحی هستند.»
او گفت: «سه پروژهای که اکنون وجود خارجی دارند، قابل بازدید هستند. میتوان دانشجویان را سر کلاس برد و بلافاصله به خط تولید آورد تا آموزش و یادگیری به صورت عملی اتفاق بیفتد.»
تحصیل در دل کارخانۀ ایفاسرام
در دنیای امروز، فاصله میان تحصیل دانشگاهی و نیازهای واقعی صنعت یکی از چالشهای اصلی آموزش عالی است. در چنین شرایطی، دانشگاه آزاد یزد تصمیم گرفت مرزهای سنتی آموزش را بشکند و دست به تجربهای نوآورانه بزند. بنابراین زمان راهاندازی دانشکده مهارت و کارآفرینی در واحد یزد بنا شد تا آموزشهای مهارتی را فراتر از کلاسهای معمولی و کتابهای درسی در نظر گرفته و به شکلی واقعی و کاربردی اجرا شود؛ مسئولان دانشگاه برای رسیدن به این هدف به سراغ صنایع رفتند و پیشنهاد آموزش مهارتهایی را مطرح کردند که صنعت نیاز دارد. در ابتدا، این ایده با تردید زیادی از سوی صنایع مواجه شد. برای رفع تردیدها، مدیران دانشگاهی پیشنهاد دادند کلاسها مستقیماً در خود کارخانه یا محیط صنعتی برگزار شود. این پیشنهاد، هرچند جذاب، با چالشهای خاص خود همراه بود. برگزاری کلاس در محیط واقعی صنعت نهتنها از لحاظ آموزشی دشوار بود، بلکه مسائل قانونی و ایمنی نیز مطرح میشد؛ مثلاً اگر حادثهای در مسیر رفت و آمد یا حین تحصیل دانشجو رخ میداد، مسائل بیمهای و مسئولیتهای حقوقی ممکن بود برای دانشگاه و کارفرما مشکلات جدی ایجاد کند و حتی رعایت قوانین کار و تأمین اجتماعی چالشهایی به همراه داشت.
برای رفع این موانع، ابتکاری در سطح استان یزد شکل گرفت. محمدرضا دهقانیاشکذری، رئیس دانشگاه آزاد استان یزد و واحد یزد میگوید: «تفاهمنامهای در دانشگاه آزاد استان یزد در همان سال میان ۱۲ تا ۱۴ دستگاه دولتی به امضا رسید تا حضور دانشجویان در محیط صنعت، با حمایت قوانین کار و تأمین اجتماعی باشد و مانع تحصیل دانشجو نشوند.»
این اقدام مسیر تازهای را برای دانشگاه باز کرد. در همان زمان، یکی از کارخانهها که نیاز به تربیت نیروی متخصص داشت، فضای خود را در اختیار دانشگاه قرار داد تا کلاسها مستقیماً در محل کارخانه برگزار شود. این تجربه با عنوان «کارگاههای معین» شناخته شد. رئیس دانشگاه آزاد استان یزد در این باره میگوید: «به صنایع گفتیم اگر کارگاهی استاندارد با امکانات آموزشی لازم دارید و مدیر یا مربی آن هم صلاحیت کافی دارد، ما آمادهایم آموزش دانشگاهی را در همان محل برگزار کنیم. به همین منظور فرمی طراحی شد تا کارگاهها ارزیابی شوند و مجوز نخستین کارگاه معین در کارخانه ایفاسرام صادر شد.»
صفر تا صد آموزش در محل یک کارخانه
ایفاسرام در ابتدا میزبان سه رشته شد. دانشجویان مستقیماً در محل کارخانه ثبتنام کردند و و محل تشکیل کلاس در داخل کارخانه شکل گرفت. رئیس دانشگاه آزاد استان یزد این اقدام را نقطهعطفی در تعامل دانشگاه و صنعت دانسته و میگوید: «مدیرعامل کارخانه قول داد چنانچه دانشجویان مهارتهای مورد نیاز او را بیاموزند، استخدام آنان تضمین شود.»
همان زمان شهید طهرانچی بازدیدی از این کلاسها داشت و این تجربه نهتنها در یزد بلکه در سطح ملی نیز بازخورد مثبتی داشت. رئیس واحد یزد در این باره میگوید: «شهید طهرانچی در شورای دانشگاه کشور این طرح را به عنوان نمونه موفقی در حوزه مهارتآموزی مطرح کرده و بسیاری توصیه کردند که این مدل توسعه یابد؛ چراکه ارتباط واقعی بین دانشگاه و صنعت را برقرار میکرد.»
تضمین دکتر طهرانچی برای آموزش منطبق بر نیاز صنایع
یکی از جذابترین ویژگیهای این طرح برای صنایع، انعطاف و پاسخگویی واقعی به نیازهایشان بود. رئیس واحد یزد در این باره میگوید: «در بازدیدی که دکتر طهرانچی از کارخانه داشتند، به مدیران گفتند: «اگر دروس و رشتهها مطابق نیاز شما طراحی شده است آموزش ادامه پیدا کند، اما اگر لازم شد سرفصلها تغییر کند، این اختیار را دارید.» نکتهای که بیش از همه برای صنایع هیجانانگیز بود، وعده تأسیس رشتههای کاملاً جدید بر اساس نیاز واقعی آنها بود. به عبارت دیگر، اگر صنعتی نیاز به مهارتی داشت که در هیچ رشتهای ارائه نمیشد، دانشگاه با همکاری آن صنعت، سرفصلها را طراحی میکرد و دکتر طهرانچی تضمین داد که شورای گسترش مجوز تأسیس آن رشتهها را صادر خواهد کرد.
گام اول با 120 دانشجو برداشته شد
در همان سال نخست اجرای طرح «دانشکده در محل»، حدود ۱۲۰ نفر در این طرح ثبت نام کردند. رئیس واحد یزد توضیح میدهد: «بخشی از این افراد کارمندان و کارگران کارخانه بودند و بخشی دیگر از بیرون به این طرح پیوستند. آموزش در سه رشته آغاز شد و تدریس توسط ترکیبی از اساتید دانشگاه و کارخانه انجام میگرفت که این اساتید کد تدریس را دریافت کرده بودند. در نهایت کلاسها با نظارت ما تشکیل شد.
6 رشتۀ مورد نیاز صنعت کاشی که توسط دانشگاه تدوین شد
در طول دو سال بعد، نزدیک به ۶ رشته جدید که پیشتر وجود خارجی نداشتند، با همکاری صنایع طراحی و تدوین شد. رئیس واحد یزد در این باره میگوید: «سرامیک – آزمایشگاه، سرامیک - خط تولید، مکاترونیک، الکتروتکنیک، سفال و سرامیک و امور اداری 6 رشتهای بودند که اضافه شدند. ما سرفصلهای این دروس را تدوین کردیم و سپس در شورای گسترش تهران به تصویب رسید و برای نخستین بار در کشور کلید خورد. رشتههای ترمیم بدنه خودرو کاردانی معدن و سنگشناسی در مقطع کاردانی نیز رشتههایی هستند که درحال تصویب سرفصل آنها هستیم.»
بورسیۀ کامل دانشجویان توسط صنعت
اقدام دیگر کارخانه ایفاسرام در حمایت از این طرح نیز بسیار اثرگذار بود. همه دانشجویان این رشتهها بورسیه شدند؛ یعنی هیچ شهریهای پرداخت نکردند و کارخانه هزینهها را به طور کامل متقبل شد. به گفته دهقانیاشکذری این مسئله برای کارگران و دانشجویان بسیار جذاب بود، چراکه هم امکان رشد علمی داشتند و هم میتوانستند همزمان در محیط کار خود تحصیل کنند.
مزیت اصلی این مدل آموزشی، زنده و پویا بودن کلاسها بود. رئیس دانشگاه آزاد استان یزد توضیح میدهد: «دانشجو با پرسشهای واقعی وارد کلاس میشود، چون در محیط کار با مسائل عملی مواجه بود. همین امر باعث شد آموزشها زنده و پویا باشد.»
اما اتفاق دومی که این طرح را تکمیل کرد، سفر شهید طهرانچی در آذرماه سال 1403 به استان یزد بود. او در جشن فارغالتحصیلی نخستین گروه دانشجویان این طرح حضور پیدا کرد و در سخنانی گفت: «امروز دانشگاه به سمت صنعت آمده و من در محیط کارخانه حضور پیدا کردم تا شاهد جشن فارغالتحصیلی ۷۰ نفر از دانشجویان باشم، یک اتفاق متفاوت و مبارک است. این جشن را نسخه شفابخشی میدانم که در آینده، زمانی که ما نباشیم، بسیاری خواهند گفت چه حرکت بزرگی شکل گرفته است؛ چراکه این طرح، پیوندی عمیق میان صنعت، مهارت و دانشگاه ایجاد کرده است.»
گسترش آموزشها در محل صنعت با رشته نساجی
به گفته رئیس دانشگاه آزاد استان یزد تاکنون حدود ۱۵۰ نفر در قالب این طرح بورسیه شدهاند و صنایع دیگری نیز به این مسیر پیوستهاند، از جمله شرکت سیرنگ نساجی که رشته نساجی را احیا کرد و نزدیک به ۶۰ نفر از کارگران آن کارخانه مشغول تحصیل در این رشته شدند. به تدریج، کارگاههای معین در کارخانههای کوچکتر نیز شکل گرفتند و زمینه آموزش کاربردی در محیط واقعی کار فراهم شد.
حالا دانشگاه آزاد و مسئولان متعهد هستند محتوای دروس و سرفصلها را مطابق نیازهای روز صنعت بازنگری کنند تا آموزشها همیشه بهروز و کاربردی باقی بمانند. بر این اساس، سه رشته اولیه با شش رشته جدید تکمیل شد و در مجموع ۹ رشته در قالب این طرح فعال شد. رئیس دانشگاه استان یزد درباره گستره طرح توضیح داد که در سال اول نزدیک به ۶۵ نفر وارد کارخانه ایفاسرام شدند که تحصیل این گروه به پایان رسیده و جشن فارغالتحصیلی آن نیز سال گذشته برگزار شد.
.gif?v=0)
