سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: در دانشگاه آزاد، انجمنهای علمی بیش از هر زمان دیگری به عنوان نیروی محرکهای برای توسعه فعالیتهای دانشجویی، پژوهشی و آموزشی شناخته میشوند، تا جایی که دیگر نمیتوان فعالیت در آنها را صرفاً به عنوان فعالیتهای جانبی در نظر گرفت. در دانشگاه آزاد، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان با ساختاری سهگانه، به عنوان بستری برای توسعه علمی، آموزشی و پژوهشی دانشجویان فعالیت میکند. این باشگاه شامل شاخه حامی، دستیاران آموزشی و شبکه پژوهشگران و ایدهآرایی است که هرکدام نقش ویژهای در مسیر پرورش استعدادهای دانشگاه ایفا میکنند. اما در بخش سوم شبکه پژوهشگران و ایدهآرایی، انجمنهای علمی جایگاه ویژهای دارند. ساختار این انجمنها شامل یک استاد مشاور، یک دبیر دانشجوی فعال و اعضای هیئت مؤسس است و هدف آن تشویق دانشجویان مستعد و پژوهشگر به فعالیتهای علمی گروهی و تخصصی است.
در حال حاضر بیش از ۱۶۲۸ انجمن فعال در دانشگاه آزاد فعالیت و همه اقدامات خود را در سامانه جامع bpj. iau.ir ثبت میکنند؛ سامانهای که شفافیت، همافزایی بین انجمنها و امکان ارزیابی عادلانه فعالیتها را تضمین میکند. در این فضا، دانشجویان بدون محدودیت رشتهای میتوانند عضو انجمنها شوند یا حتی انجمنهای بین رشتهای تأسیس کنند، در حالی که امتیازدهی به فعالیتها بر اساس شاخصهای مشخص و گستره رویدادها، از سطح محلی تا بینالمللی، انجام میشود. آن طور که شهاب خاقانی، قائممقام رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی به «فرهیختگان» گفته است این سامانه جامع همچنین ثبت درخواستهای تغییر نام، ادغام، انتخاب دبیر و پیگیری فعالیتها را به صورت شفاف امکانپذیر کرده و با مکانیسمهای نظارتی و برنامههای فعالسازی انجمنهای غیرفعال، پویا ماندن انجمنها را تضمین میکند. از سوی دیگر، دانشگاه آزاد با اتصال انجمنها به صنعت و رویدادهای کارآفرینی، مسیر ورود دانشجویان به بازار کار و مشارکت در حل مسائل واقعی صنعتی را هموار کرده و زمینه رشد علمی و حرفهای آنها را فراهم میکند. در سال تحصیلی جدید، تمرکز دانشگاه بر عدالت آموزشی و پژوهشی و طراحی رویدادهایی است که امکان رقابت برابر برای همه دانشجویان، بدون توجه به تفاوتهای مالی و مکانی، فراهم میکند تا همه بتوانند از ظرفیتهای علمی و شبکهسازی انجمنها بهرهمند شده و مسیر خلاقیت، نوآوری و تجربه حرفهای را در دانشگاه آزاد تجربه کنند. مشروح گفتوگوی «فرهیختگان» با قائممقام رئیس باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد را در ادامه میخوانید.
در ارتباط با ساختار و وظایف انجمنهای علمی دانشگاه آزاد توضیح دهید؟ در جریان تحولات دانشگاه، انجمنها چگونه نقشآفرینی میکنند؟
انجمنها درواقع نیروی محرکه دانشگاه آزاد و باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان هستند. بخشهایی که در ساختار جدید باشگاه داریم، شامل سه شاخه اصلی است؛ شاخه اول شاخه حامی است این بخش فعالیت میکند و کاری که انجام میدهد این است که درخواستهای دانشجویی را دریافت میکند و یک نفر پشتیبان در آنجا وجود دارد که این درخواستها را پیگیری میکند و نهایتاً بدون حضور دانشجو، کار او (اعم از هر کاری که در دانشگاه به واسطه حضور فیزیکی انجام میشود) انجام میشود. شاخه دوم مربوط به فعالیت مرتبط با دستیاران آموزشی، دستیاران تخصصی و استعدادهای درخشان است؛ همانطور که استحضار دارید، این بخش مربوط به بحث تدریس دانشجویان دکترا و سیستم آموزشی ما است که پرورش مدرسان و اعضای هیئت علمی آینده دانشگاه را بر عهده دارد.
بخش سوم شبکه پژوهشگران و ایدهآرایی است. انجمنهای علمی در این بخش نقش بسزایی دارند. ساختار انجمنهای علمی از یک استاد مشاور که عضو هیئت علمی دانشگاه است، یک دبیر انجمن که دانشجوی فعال همان رشته است و این ساختار را ایجاد کرده و گرد هم آورده است و چند نفر دانشجو به عنوان هیئت مؤسس انجمن تشکیل شده است. در انجمنهای علمی دانشجویان مستعد، محقق و ممتاز ترغیب و تشویق میشوند و میتوانند از خدمات تکمیلی آموزشی و پژوهشی، امکان فعالیتهای جمعی علمی و پرورش تخصصی بهرهمند شوند. از نمونه فعالیتهایی که انجمنهای علمی انجام میدهند میتوان به تیمسازی، برگزاری بازدیدهای علمی، برگزاری کارگاههای علمی تخصصی، طرحهای پژوهشی، برگزاری مسابقات و رویدادهای مرتبط با حوزه عملیاتی انجمن مربوطه اشاره کرد. ما به سمت کارگروهی انجمنها حرکت میکنیم. میخواهیم یک همافزایی مثبتی را از فعالیت انجمنها ایجاد شود و اثر جمعی آنها را ببینیم.
حضور و مشارکت در انجمنهای علمی تابع شرایط خاصی است؟
هر فردی که دانشجوی دانشگاه آزاد باشد، بدون هیچ قید و شرطی میتواند در انجمنها عضو شود. البته شرایط اولیه وجود دارد؛ مثلاً از لحاظ آموزشی نباید مشروط باشد و از نظر انضباطی نباید مشکل داشته باشد. اینها شرایط پایه هستند، ولی ما محدودیت سختی برای انجمنها قائل نمیشویم. اگر بخواهم آمار بدهم، الان ۱۶۲۸ انجمن فعال داریم. همه فعالیتهای ما در باشگاه، ازجمله انجمنها، به سمت سامانهمحوری رفته است. آدرس سایت باشگاه پژوهشگران و نخبگان bpj. iau.ir است. از این ۱۶۲۸ انجمن، تاکنون ۷۵۱ انجمن در بخش مربوطه سایت ثبتنام کرده و فعالیتهایشان را ثبت کردهاند. خوبی این سامانه این است که همانطور که قبلاً گفتیم، همافزایی مثبت ایجاد میکند یعنی انجمنها میتوانند فعالیتهای یکدیگر را ببینند، همدیگر را شناسایی کنند و حتی کار مشترک تعریف کنند.
آیا تمهیداتی هم برای دیده شدن فعالیتهای انجمنها اندیشیده شده است؟
بله، تمهیداتی طراحی کردهایم که هر ماه یک انجمن به عنوان انجمن ماه معرفی شود. این انجمنها بر اساس پربازدیدترین فعالیتها، پرکارترین انجمن و بالاترین امتیاز انتخاب میشوند. اخبار، گالری تصاویر و لیست فعالیتهای آنها در صفحه اول انجمنها منتشر میشود. اگر کسی علاقهمندی خاصی داشته باشد، میتواند وارد سایت شود، انجمن مورد نظر را انتخاب کند، فعالیتها و پروژههای در دست انجام آن را ببیند و حتی در آنها مشارکت کند. این روند باعث ایجاد شور، انگیزه و همافزایی مثبت بین انجمنها میشود.
اگر دانشجویان بخواهند انجمن علمی جدید راهاندازی کنند، چطور میتوانند این کار را انجام دهند؟
در هر رشتهای یا حتی به صورت بینرشتهای میتوان این کار را انجام داد. فرمهای ثبت نام بسیار ساده طراحی شدهاست. دبیر انجمن آنها را پر میکند و یک پشتیبان که عضو هیئت علمی است و به عنوان «استاد مشاور» نقش راهبری انجمن را دارد، بر آنها نظارت میکند. رئیس باشگاه کل روند را هدایت کرده و همه درخواستها و ثبتها از طریق سامانه انجام میشود. البته رئیس باشگاه نیز استعلامهای اولیه را انجام میدهد. مثلاً بررسی میشود که دانشجویان مشروط نباشند و پرونده انضباطی نداشته باشند. این شرایط سختگیرانه نیست و تقریباً همه دانشجویان ما از این مرحله عبور میکنند. پس از این مرحله، درخواست انجمن از دانشگاه به ستاد مرکزی باشگاه و کمیسیون انجمنهای علمی منتقل میشود. در کمیسیون بررسی میشود که این انجمن چه طیفی از دانشجویان را تحت پوشش قرار میدهد، چه رشتههایی را شامل میشود و چه برنامهها و فعالیتهایی در نظر دارد. سپس شورا یا موافقت خود را اعلام میکند یا نظرات اصلاحی برای بهبود برنامهها ارائه میدهد.
وقتی دانشجویان در انجمنها فعالیت میکنند، چه فرصتها و مزیتهایی برای آنها ایجاد میشود و شما چگونه از آنها حمایت میکنید؟
در گذشته، برخی مزایا مثل امکان ارائه طرح پژوهشی فقط برای اعضای هیأت علمی بود، اما اکنون دانشجویان فعال در انجمنها نیز میتوانند طرح پژوهشی ارائه دهند. ما این طرحها را بررسی میکنیم و در صورتی که قابل قبول باشند، حمایت دانشگاه را دریافت میکنند. اگر یک انجمن یا گروه بخواهد فعالیتی انجام دهد - مثلاً یک بازدید علمی - شرایط خاصی وجود دارد. اما در چهارچوب اهداف انجمن، میتوانند این کار را انجام دهند. حتی میتوانند رویداد یا نشریه علمی تعریف کنند. اگر فعالیت خارج از چهارچوب انجمن انجام شود، شرایط سختتر خواهد بود، اما ما در چهارچوب انجمنها شرایط را برای دانشجویان تسهیل میکنیم.
پیشتر گفتید 1628 انجمن در دانشگاه وجود دارد؛ از نظر موضوعی، تنوع انجمنها به چه شکل است؟
ما محدودیتی برای موضوعات انجمنها نداریم و انجمنها میتوانند موضوعات متنوع و بینرشتهای را پوشش دهند. به علاوه، ما بحث شبکهسازی نخبگانی را هم داریم. یعنی وقتی انجمنی شکل میگیرد و فعالیت میکند، هم انجمن و هم دانشجویان فعال رصد میشوند. در نهایت از این افراد به عنوان دستیارهای تخصصی و همکار پروژههای دانشگاهی استفاده خواهیم کرد و سعی میکنیم امکانی فراهم شود تا همکاران دانشگاهی ما باشند. تنوع انجمنها هم بسیار زیاد است. در هر رشته و گرایش، حتی بینرشتهای، میتوان انجمن تشکیل داد، طرح ارائه کرد و رویداد برگزار کرد. محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.
بیشتر دانشجویان در کدام رشتهها فعال هستند؟
واقعیت این است که نمیتوانم دقیق به تفکیک رشته آمار بدهم که مثلاً علوم پایه بیشتر است یا علوم انسانی. بعضی از واحدهای ما رشتههای گروه علوم پایه قویتری دارند، ولی در بسیاری از واحدها حتی رشتههای گروه علوم انسانی نیز فعالند. برای مثال، انجمنهای روانشناسی، گردشگری و حقوق ازجمله انجمنهای بسیار پویا و فعال ما در واحدهای مختلف دانشگاهی هستند.
تا جایی که خاطرم هست، انجمنهای علمی هر سال ارزیابی میشدند، ولی مدتی است خبری از ارزیابی نیست. علت چیست؟
انجمنها ارزیابی داخلی شدهاند. به دلایلی، بعضی بخشهای باشگاه در مقاطعی پررنگ و بعضی کمرنگ میشوند. ارزیابی که داشتیم، ما به واحدها ابلاغ کردیم؛ یعنی هر واحد موظف بود بررسی کند که آیا انجمنها فعال هستند یا نقصی دارند. اگر انجمنی فعال نبود، به آن اخطار داده میشد و تلاش میکردیم که فعال شوند. اما مثل سابق، امسال ارزیابی به صورت یکپارچه و عمومی اعلام نشد. در سامانهای که برای انجمنها طراحیشده، بحث امتیازدهی فعالیتها نیز لحاظ شده است. هر فعالیت توسط دبیر انجمن ثبت میشود، رئیس باشگاه آن را بررسی میکند و امتیاز میدهد یا رد و یا تأیید میکند. سپس این امتیازها توسط ستاد مرکزی باشگاه دوباره بررسی میشوند. ممکن است امتیازی که یک باشگاه به فعالیت خودش داده، در ستاد مرکزی کمتر یا بیشتر شود. امتیازها به صورت اتوماتیک تجمیع میشوند و وضعیت کلی فعالیت انجمنها مشخص میشود. امتیازها به صورت اتوماتیک در سامانه ثبت میشوند و عنوان انجمنهای با بالاترین امتیاز در صفحه انجمن نمایش داده میشود. سالانه هم این روند ادامه دارد و به نوعی خیال ما راحت است، چون هر فعالیتی که انجام شده، امتیازش داده شده است. هدف اصلی این است که انجمنها بدانند کدام انجمنها فعالتر بودهاند و سایر انجمنها بتوانند از آنها الگو بگیرند، ایده بگیرند و تلاش بیشتری کنند.
در سیستم قدیم زمانی که ارزیابیها انجام میشد و نتایج را اعلام میکردیم، برخی انجمنها اعتراضاتی داشتند که اکثر آنها نابجا بودند. اما حالا با سامانه جدید که در حال فعال شدن است، همهچیز شفاف و قابل مشاهده خواهد بود. هر فرد میتواند فعالیت خود و فعالیت انجمنهای دیگر را ببیند، مقایسه کند و نیاز نیست به ما مراجعه کند یا پروندهای باز شود. به این ترتیب، شفافیت و دسترسی آزاد باعث شده که همه انجمنها بتوانند وضعیت همدیگر را ببینند و رقابت سالم و سازنده ایجاد شود.
معیارها در امتیازدهی فعالیتهای انجمنها چیست و کدام فعالیتها بالاترین امتیاز را دارند؟
امتیازدهی بر اساس شاخصها و سنجههایی است که قبلاً تدوین شدهاند که البته این شاخصها در حال بازنگریاند. به طور کلی، انجمنهایی که رویداد برگزار میکنند و تیمسازی انجام میدهند امتیاز بالاتری دارند. نوع امتیازدهی برای تمام کشور یکسان است البته جزئیات دقیق امتیاز هر فعالیت بعد از ثبت نهایی، به واحدها ابلاغ خواهد شد. اصولاً رویدادها و تیمسازیهایی که انجام میشود امتیاز بالاتری را دارد؛ اگر رویدادی بینالمللی باشد، امتیاز آن متفاوت است و نسبت به رویداد ملی یا داخلی بالاتر خواهد بود. این تفاوتها در سامانه لحاظ میشود تا امتیازها عادلانه و متناسب با گستره فعالیتها باشند.
گفتید قبل از این برخی دانشجویان اعتراضاتی هم داشتند، این اعتراضات بیشتر از چه جنسی بود؟
عمدتاً اعتراضها از این جنس بود که هر دبیر انجمن فقط فعالیت خودش را میبیند و فکر میکند بهترین است. وقتی امتیازات دیگر انجمنها مشخص میشود و مقایسه انجام میگیرد، دبیر متوجه میشود که فعالیتهایش نسبت به سایر انجمنها در چه سطحی است. به هر حال، همه انجمنهای فعال ما کار میکنند و تلاش میکنند، ولی در مقایسه با هم، برخی بالاتر و برخی پایینتر قرار میگیرند.
امسال نتایج ارزیابی انجمنها در چه بازه زمانی اعلام خواهد شد؟
ما در اواخر مهر یا اوایل آبان ماه انتخاباتی برای دبیرهای انجمنها خواهیم داشت. تا آن زمان، انتظار داریم که دبیران تمام فعالیتهای خود را در سامانه ثبت کرده باشند. بعد از تعیین یا تغییر دبیران، تیم مدیریت انجمنها در باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان فعالیتها را رصد کرده و صحتسنجی میکنند و نهایتاً نتایج در همان سامانه قابل مشاهده خواهد بود.
نمونههای موفق انجمنهای علمی در سالهای اخیر کدام بودهاند؟
بدون ذکر واحدهای مشخص، میتوانم بگویم که انجمنهای حقوق، میکروبیولوژی، پرستاری، روانشناسی، مکانیک و گرایشهای مرتبط با هوش مصنوعی و کامپیوتر عملکرد خوبی داشتهاند. برخی واحدهای دانشگاهی نیز فعالیتهای ملی ثبت شده داشتند و در سامانه جدید حضور فعال داشتهاند. با این حال، برخی واحدهای شهرستان هنوز موفق به ثبت کامل فعالیتها نشدهاند، بنابراین در حال حاضر نمیتوان نام همه واحدهای موفق را آورد.
زمانی که ارزیابیها انجام شود و امتیازدهی صورت گیرد، اگر انجمنی فعالیتهای لازم را نداشته باشد، چه اتفاقی میافتد؟ آیا منحل میشود؟
انجمنهای ما خارج از این سیستم نیز دارای مکانیسم پیگیری هستند. اگر انجمنی فعالیتی نداشته باشد، به آنها انجمن غیرفعال گفته شده و ابتدا به آنها اخطار داده میشود. این فرایند تحت نظارت رئیس باشگاه و مدیریت مربوطه در شاخه ایدهآرایی باشگاه واحد مربوطه انجام میشود. سپس برنامههایی برای فعال کردن انجمنها تدوین میشود. اگر انجمن فعال شد، مشکلی نیست و فعالیتش ادامه پیدا میکند؛ اما اگر فعال نشود، مجوز آن لغو میشود. گاهی نیز انجمنها خودشان احساس میکنند که ادامه فعالیت در این لوای انجمن مناسب نیست و تصمیم میگیرند با انجمن دیگری ادغام شوند تا دانشجویان متضرر نشوند. به این ترتیب، دانشجویانی که قصد فعالیت دارند، میتوانند زیر لوای انجمنهای بینرشتهای دیگر ادامه دهند. در حال حاضر ما بیش از 2 هزار انجمن علمی دانشجویی در دانشگاه آزاد داریم که از این تعداد ۱۶۲۸ انجمن فعال هستند. بقیه انجمنها یا لغو مجوز شده و یا غیر فعال شدهاند و دیگر جزء آمار رسمی محسوب نمیشوند.
در ارتباط با تعامل دانشگاه با صنعت و بحث کارآفرینی، آیا انجمنهای علمی در این حوزه نقشی داشتهاند یا اینکه دانشگاه حمایتی از آنها میکند تا وارد ارتباط با صنایع و حوزه کارآفرینی شوند؟
ما اخیراً فعالیتی انجام دادهایم که در قالب آن، رویدادهایی که توسط انجمنها یا واحدهای دانشگاهی برگزار میشود، به صنعت وصل شدهاند. قبلاً صنعت ممکن بود به صورت مالی به عنوان اسپانسر وارد شود و مبلغی پرداخت کند، اما اکنون تمرکز بر مسائل واقعی و نیازهای صنعت است، به طوری که اسپانسری به شکل مالی صورت نمیگیرد.
در مدل جدید، صنعت مسئله خود را ارائه میدهد و آن مسئله به یک رویداد یا مسابقه تبدیل میشود. صنعت همچنین فرایند رصد را در طول زمان مسابقه انجام میدهد. برای مثال، در واحد نجفآباد، مسابقهای تحت عنوان داناکاپ برگزار شد؛ صنعت اعلام کرد که میخواهد اسپانسر شود و نیروی کار مورد نیاز خود را جذب کند. در همان زمان، مدیران صنایع حضور داشتند و نیروهای مورد نظر خود را از بین دانشجویانی که در مسابقه نرمافزاری شرکت کرده بودند، انتخاب کردند. بنابراین این ارتباط به صورت مستقیم از طریق رویدادهای علمی و انجمنها برقرار شده و دانشجویان فرصت واقعی برای ورود به صنعت و کارآفرینی پیدا میکنند.
برای سال تحصیلی جدید که در حال شروع است، مهمترین برنامههایی که برای انجمنها دارید در دست اقدام چیست؟
تغییر و تحولات گستردهای در انجمنها داشتهایم و ساختار کلی انجمنها بازنگری شده است. از افرادی که در گذشته فعال بودهاند، مانند رئیس باشگاهها، خواستهایم این بخشها را مدیریت کنند تا فعالیتها به صورت منظم ادامه پیدا کند. تمرکز ما در سال تحصیلی جدید بیشتر روی رویدادهاست تا بتوانیم عدالت آموزشی و پژوهشی را برقرار کنیم. هدف ما این است که رویدادهایی طراحی کنیم که حتی دانشجویان کم برخوردار نیز بتوانند با واحدها و دانشجویان برخوردار رقابت کنند و فرصتهای برابر داشته باشند.
اگر نکتهای در پایان هست میشنویم.
سامانهای که برای انجمنها طراحی شده، امکان ثبت درخواستها توسط رئیس باشگاه را فراهم میکند و تمامی فعالیتها در آن ثبت و رصد میشوند. این سامانه به ما کمک میکند تا شفافیت و رصد دقیق فعالیت انجمنها برقرار باشد و امکان مقایسه و ارزیابی فعالیتها به صورت عادلانه فراهم شود. اگر رئیس انجمن بخواهد مثلاً نام انجمن را تغییر دهد یا چند انجمن را به هر دلیلی ادغام کند، یا بخواهد دبیر انجمن را تغییر دهد، یا هرگونه درخواستی داشته باشد، میتواند آن را در سامانه ثبت کند. رئیس انجمن همچنین میتواند وضعیت درخواستهای خود را در سامانه مشاهده کند و ببیند که آیا ستاد مرکزی آن درخواست را بررسی کرده، تأیید کرده، در حال بررسی است یا رد شده و حتی درخواست هنوز ثبت نشده است. این سامانه باعث میشود دیگر نیازی به تماس تلفنی یا پیگیریهای سنتی نباشد و روند انجام امور به صورت شفاف، قابل پیگیری و سریعتر پیش برود. همین موضوع در مورد فعالیتها نیز صدق میکند؛ رئیس انجمن پس از ثبت فعالیت، میتواند وضعیت آن را مشاهده کند و بررسی کند که فعالیت در چه مرحلهای قرار دارد و آیا مشاهده و تأیید شده است یا نه. در پایان امیدوارم دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی از بستر ایجاد شده در انجمنهای علمی برای مهارت افزایی و توان افزایی علمی- تخصصی بهره بیشتری ببرند تا در آینده شغلی متخصصان توانمندی برای کشور عزیزمان باشند.
.gif?v=0)
