زهرا طیبی، خبرنگار گروه سیاست: پرونده عراق و لبنان، اولین دستور کار مهم علی لاریجانی در جایگاه دبیری شعام است. مقصد اولین سفر دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی، بغداد و دیدار با مشاور امنیت ملی عراق بود، پس از آن هم لاریجانی راهی بیروت میشود. این سفر در شرایطی اتفاق میافتد که آمریکاییها در ادامه دخالتهایشان در منطقه به دنبال تضعیف و خلع سلاح گروههای مقاومت در عراق و لبنان هستند. حضور علیلاریجانی در این شرایط در دو کشور در ادامه تأکیداتی که ایران در راستای لزوم تصمیمگیری کشورهای منطقه و قطع نفوذ قدرتهای غربی داشته است، قابل تحلیل است. در این راستا بهکارگیری دیپلماسی هوشمندانه و روی میز گذاشتن راهکاری که ضمن حفظ استقلال، راهی برای حذف نفوذ آمریکا از کشورهایی مثل عراق و لبنان، ارائه دهد، میبایست در دستور کار قرار گیرد. تحولات دومینوواری که در منطقه با اعمال فشار آمریکاییها در حال وقوع است، نشان میدهد، آمریکا به دنبال تقویت حضور و نفوذ خود در منطقه است، امری که در نتیجه امنیت همسایگان و از جمله ایران را تحتتأثیر قرار خواهد داد، در این راستا، رایزنیهای دیپلماتیک و استفاده از این قدرت نرم با برنامه و کارویژه مشخص میتواند، نقش کلیدی ایفا کند. ابعاد رسانهای این سفر این پیام را منتقل میکند که ایران نسبت به دخالتهایی که آمریکا در منطقه اعمال میکند، منفعل نخواهد بود.
تحولات بغداد، تغییرات منطقهای را رقم میزند
سفر علیلاریجانی به بغداد در شرایطی اتفاق میافتد که فشارها برای خلع سلاح حشدالشعبی، اوج گرفته و از آن طرف هم مخالفتهای جدی در عراق در واکنش به خلع سلاح حشد مطرح شده است. آمریکا و انگلیس به صراحت در تحولات عراق دخالت میکنند. برای مثال چند شب گذشته، سفیر انگلیس در عراق از انحلال حشدالشعبی انتقاد کرد و گفت: «نیاز به حشدالشعبی در عراق پس از شکست داعش، از بین رفته است.» یکی از نمایندگان جمهوریخواه آمریکا «جو ویلسون» نیز ضمن حمایت از خلع سلاح حشدالشعبی، گفت: «تا وقتی دولت عراق به گروههای مسلح، بودجه میدهد، من تلاش میکنم قانونی تصویب شود که کمک مالی آمریکا به عراق را متوقف کند... وقت آن رسیده که همه گروههای مسلح در عراق، به عنوان سازمانهای تروریستی، شناخته شوند.» این اظهارات با واکنشهای منفی در عراق مواجه شد و چهرههای مختلف سیاسی در عراق به این موضوع این طور واکنش نشان دادند «نیاز به حشدالشعبی همچنان وجود دارد، زیرا داعش با حمایت آمریکا و بریتانیا هنوز باقی مانده است.» مجلس عراق اما برای جلوگیری از انحلال حشدالشعبی در عراق، قانونی جدید مطرح کرده که به موجب آن، حشدالشعی جزء ساختار نظامی و امنیتی عراق، شناخته میشود به این معنی که سازمانی به نام حشدالشعبی عراق تأسیس و جزئی از نیروهای مسلح عراق و تحت فرماندهی ستاد کل نیروهای مسلح عراق خواهد بود. آمریکاییها اما صراحتاً مخالفت خود با تصویب این قانون را اعلام کردند. علاوه بر آن تنشهایی در پارلمان عراق در جریان است، یک هفته پیش برخی از نمایندگان پارلمان، جلسه را تحریم کردند و اجازه تصویب پیشنویس قانون جدید حشدالشعبی را ندادند. سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی در میانه این تحولات مهم، میتواند نقشی تعیینکننده در سرنوشت گروههای مقاومت در عراق و همچنین تأمین امنیت عراق داشته باشد.
سفر به بیروت همزمان با خلع سلاح
در لبنان نیز دولت، قانون خلع سلاح حزبالله را تصویب کرده است. اقدامی که نه فقط از جانب حزبالله که از سمت مردم لبنان نیز محکوم و با مخالفت جدی همراه شد. روشن است که ادامه این وضعیت و گام برداشتن دولت لبنان برای خلق سلاح، تنشها در لبنان را افزایش خواهد داد. نظرسنجیها میگویند، 60 درصد مردم لبنان، با خلع سلاح حزبالله مخالفند، نزدیک به 50 درصد از سنیها، 46 درصد از دروزیها و 32 درصد از مسیحیان با خلع سلاح حزبالله مخالف هستند. طبیعی است که اعمال خلع سلاح حزبالله واکنش منفی افکار عمومی در لبنان نیز به همراه خواهد داشت. بهنظر میرسد، اعمال نفوذ آمریکا، در لبنان در راستای افزایش شکافها با ایران نیز در دستورکار است. در چند هفته گذشته، صحبتها و مواضع مقامات ایرانی در مورد تحولات لبنان با واکنش منفی دولت لبنان همراه شده است، از این بابت، سفر علی لاریجانی به لبنان که گفته میشود، حاوی پیامی نیز است، در تقویت و بهبود روابط با دولت لبنان ناظر به تحولات جدید، حائز توجه است.
سفر منطقهای دبیر شعام در میانه منطقهای پرآشوب
سفر دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی، کمتر از یک هفته بعد از انتصاب به این دو کشورمهم منطقه که برای تغییر سیاستها، تحت فشار قرار دارند، پیامهایی روشن دارد. ایران پیش از این بارها تأکید کرده بود که تحولات منطقه میبایست به دست کشورهای منطقه و با نفی نفوذ قدرتهای خارجی صورت گیرد، این سفر در میانه این تحولات نشان میدهد که ایران برنامه خود برای تحقق این هدف را دنبال خواهد کرد. دیگر محور مهم این سفر، مقابله با نقض امنیتی مرزهای ایران از طریق کشورهای همسایه بود. از آنجا که در دوران جنگ 12 روزه، بارها تجاوز به ایران با نقض حریم هوایی عراق صورت گرفته، تأکید به این موضوع برای جلوگیری از نقض آسمان این کشور برای تجاوز به ایران، حائز توجه است، موضوعی که در صحبتهای الاعرجی مشاور امنیت ملی عراق نیز مطرح شد. مهمترین محور این سفر که تمام ابعاد و موضوعات را در برمیگیرد، امضای توافقنامه امنیتی میان ایران و عراق بود. علاوه براین و با توجه به فشارهایی که عراق از جانب آمریکا با آن مواجه است و با توجه به آشنایی دقیقی که لاریجانی با سیاستمداران عراقی دارد، پیشنهادها، ابتکارها و اعلام حمایتهای ایران از عراق برای حمایت از مقاومت، میتواند، در تقویت مواضع حمایتی دولت، اثر مستقیم داشته باشد. سفر به لبنان نیز در این میانه حائز چند نکته و دستور کار مهم است، بخشی از ابعاد این سفر ناظر به تقویت و بهبود روابط دوجانبه ایران و لبنان در تعاملات دیپلماتیک خواهد بود. بخش دیگر سفر نیز ناظر به تحولات داخلی لبنان و مسئله خلع سلاح حزبالله خواهد بود. طبیعتا دیپلماسی هوشمندانه و استفاده از برگبرندهها و به کارگیری ابتکارات در مواجهه با دخالت آمریکا، میتواند نقش مهمی در حمایت از محور مقاومت و تقویت روابط با این کشورها ایفا کند.
مجیدی: تهران و بغداد حول دشمن مشترک متحد شوند، بحث ارادۀ صرف مطرح نیست
علیرضا مجیدی، کارشناس مسائل عراق در گفتوگو با «فرهیختگان» در مورد اهمیت سفر لاریجانی به عراق گفت: «از زمان سقوط صدام آقای لاریجانی به علت ارتباطاتی که به واسطه حضور در شورای عالی امنیت ملی پیدا کردند در پرونده عراق حضور پررنگی داشتند و شخصیتهایی مثل علامه عسگری و آیتالله هاشمیشاهرودی و شخصیتهای مهمی در داخل عراق مثل مرحوم سیدعبدالعزیز حکیم و مرحوم چلبی و بعضی از سیاستمدارانی مثل آقای نوری مالکی از دوستان نزدیک آقای لاریجانی محسوب میشوند، لذا فردی است که با فضای عراق آشناست. سفر سال 2010 ایشان به عراق، سفر مهمی بود و تا حدی حتی نقشه راه ادامه عراق را برای دو سه سال آتی خود مشخص کرد که در صحنه انتخابات به چه صورتی حضور پیدا کردند و فضای بعد از انتخابات، طبق توافقات آن نقشه از سوی شهید سلیمانی دنبال شد و دولت نوری مالکی تمدید شد و دستکم تا سال 2019 مسیر کشور عراق را تا حدی متأثر از آن سفر بود. نکته این است که آقای لاریجانی فضای عراق را از قبل میشناسد و این طور نیست که تازه پیش از سفر متوجه شده باشد که در عراق چه خبر است. البته سیالیت عراق به گونهای است که پیش از سفر حتماً باید در جریان اتفاقات قرار گرفت اما تفاوت است بین کسی که شناخت محدودی در گذشته داشته و ناگهان مسئولیت میگیرد با کسی که آشنا با محیط است.»
مجیدی به این موضوع هم اشاره کرد که سفر لاریجانی در میانه این تحولات مهم منطقه، حائز توجه است، گفت: «نکته دیگر آنکه گفته میشود عراق در آستانه یک بحران امنیتی بسیار بزرگ قرار دارد که این بحران امنیتی شش حالت مختلف دارد، میتواند هرجومرج باشد، میتواند مثل حمله آمریکا به ایران باشد، میتواند کودتا باشد، جنگ طایفهای یا چند ترور هدفمند هوایی باشد. همزمان میتواند یک عملیات نظامی گسترده باشد که نیروهای زمینی و هوایی ترکیبی با حمایت آمریکا این عملیات را انجام دهد. در سطح پایینتر اگر تحولات امنیتی پیش نیاید، نقش تحولاتی که عراق در آینده نزدیک در پیش دارد و تهدیداتی که آمریکا در مورد قانون حشد مطرح کرده است، ممکن است عراق را دستخوش تحولات سیاسی خاص کند. در چنین شرایطی دقت عمل و نوع تعامل با ایران مهم است چون اساساً دشمن مشترک است که ما را در یک صف قرار میدهد. بحث اراده تهران و بغداد نیست بلکه با یک دشمن مشترک طرفیم که میخواهد با کشور عراق برخورد کند و مستقیماً این موضوع در امنیت ملی ما اثرگذار است از این جهت افزایش تعامل و همفکری اهمیت زیادی دارد.»
بستۀ پیشنهادی متنوع برای تقویت روابط با همسایگان
تا اینجای ماجرا آنچه قطعی بهنظر میرسد این است که آمریکا به دنبال افزایش نفوذ خود در خاورمیانه است و این مسیر از تضعیف محور مقاومت میگذرد، تضعیف مقاومت اما اثر مستقیمی بر امنیت منطقه خواهد گذاشت. انفعال ایران در مواجهه با این دخالت مستقیم، راه را برای محکم شدن پای آمریکا در منطقه هموار میکند. نکته مهم دیگر آنکه، تضعیف محور مقاومت بخشی از پروژه تغییر نظم منطقه به نفع رژیم صهیونیستی و آمریکاست و ایران میبایست در وهله اول با اتکا به ابزارهای دیپلماتیک، مانع تغییر نظم منطقه و به خطر انداختن امنیت کشورهای منطقه مخصوصا ایران شود. نکته دیگری که میبایست در برنامهریزیهای این سفر مورد توجه قرار گیرد، اتکا به نقاط اشتراک و تقویت تعاملات اقتصادی با همسایگان مخصوصا عراق است.
پیام رسانهای یک سفر
سفر یکی از مقامات ایران در میانه این تحولات مهم و تعیینکننده آن هم در مقام دبیری شورا به عراق و لبنان، این پیام را منتقل میکند که ایران در مواجهه با شرایط و تحولات جدید، همچنان نقشآفرین و اثرگذار است. بعد از اوج گرفتن تنشها در منطقه و لبنان تقریباً سفر هر مقام ایرانی به کشورهایی مثل لبنان و عراق، زیر ذرهبین رسانههای بینالمللی قرار گرفته تا با خوانش متن و فرامتن سفرها، تحولات و اثراتی که بعد از این سفرها متوجه منطقه میشود را منعکس کنند. سفر علی لاریجانی به لبنان و عراق نیز از این ابعاد رسانهای مستثنی نیست، از جمله اینکه مواجههای دیپلماتیک با مواضع و اظهارات و اعمال نفوذ غربیها در منطقه است و مانعی جدی برای منزوی کردن ایران در منطقه و حذف ایران از این تحولات است. علاوه بر آن با توجه به همراهی مردم کشورهای عراق و لبنان با محور مقاومت، سفر لاریجانی این پیام را منتقل میکند که ایران همچنان از محور مقاومت حمایت خواهد کرد. کمااینکه واکنشهای مثبت کاربران عرب زبان به سفر لاریجانی اثباتکننده اثر این سفر است. در سطح دیگر نیز نشان میدهد که ایران، بر دیپلماسی به عنوان ابزاری مهم در تعاملات با کشورها تأکید دارد و اولویت را بر حل چالشها از طریق گفتوگو و پیدا کردن راهحلی دوجانبه و سودمند، قرار میدهد.
.gif?v=0)
