سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: جایی در میانه راه آموزش و بازار، حلقه‌ای گمشده سال‌ها دانشگاه‌های ایران را ر‌ها نمی‌کرد؛ حلقه‌ای که باید علم را از دیوار‌های کلاس به کف میدان اقتصاد و صنعت می‌کشاند. خرداد ۱۳۹۸، دانشگاه آزاد تصمیم گرفت این حلقه را پیدا کند. نتیجه آن تولد «سرا‌های نوآوری» بود؛ مراکزی که نه شبیه ساختمان‌های خشک اداری هستند و نه صرفاً محل تمرکز آزمایشگاه‌ها و امکانات دانشگاهی. این سرا‌ها، بیشتر شبیه حجره‌های یک بازار پرهیاهو هستند؛ جایی که ایده‌ها روی پیشخوان می‌آیند، معامله می‌شوند، تکامل پیدا می‌کنند و در نهایت محصولی تولید می‌شود که جای خود را در جامعه و صنعت باز می‌کند. 

در این بازار، هر سرا در حوزه‌ای تخصصی فعالیت می‌کند؛ جایی که استاد و دانشجو در کنار کارآفرین و صنعتگر می‌نشینند و با سرعتی که در ساختار‌های سنتی دانشگاه کمتر دیده می‌شود، ایده‌ها را به محصول یا راه‌حل تبدیل می‌کند. 

در این گزارش روایت 7 سرای نوآوری دانشگاه آزاد را می‌خوانید که از ابتدای امسال یا گام‌های تازه‌ای برداشته‌اند یا فعالیت‌های خود را گسترده‌تر کرده‌اند. از اجرای نخستین پروژه در سرای رباتیک یزد تا انجام کار‌های نوآورانه در حوزه طیور در سرای نوآوری کاشمر. 

اصلاح نژاد گوسفند رومانوف در سرای دام و طیور کاشمر

سرای نوآوری کشاورزی، دام و طیور یکی از سرا‌هایی است که در دانشگاه آزاد کاشمر مستقر است تا پلی مستحکم میان دانش و صنعت کشاورزی منطقه باشد. این سرا که در خردادماه امسال با ساختار هیئت عاملی به رسمیت شناخته شد، حالا قلب تپنده‌ای برای نوآوری و پیشرفت در حوزه‌های مختلف کشاورزی و دامپروری شده است؛ از تولید تخم مرغ‌های غنی‌شده گرفته تا اصلاح جیره غذایی و پایش هوشمند سلامت طیور. یکی از فعالیت‌هایی که امسال در این سرا اتفاق افتاد کار‌های نوآورانه در حوزه طیور است. به طور مثال در دام سبک، پروژه‌هایی مثل اصلاح نژاد گوسفند رومانوف و پرواربندی آن‌ها برای تأمین گوشت سالم و باکیفیت اتفاق افتاد. پرورش نیمه‌صنعتی شترمرغ نیز از دیگر فعالیت‌های چشمگیر این سرا است که نویدبخش توسعه بخش‌های کمتر شناخته‌شده دامپروری در منطقه است. 

اما این تنها بخشی از فعالیت‌هاست؛ امسال این سرا در بخش کشاورزی نیز، توسعه انگور رقم ترکمن ۴، انجام ریزازدیادی، پیوندزنی و به‌نژادی علمی در قالب یک مزرعه آموزشی و فناورانه را دنبال کرده است. اتفاقاتی که نشان می‌دهد این سرا فقط به فکر تولید نیست، بلکه در مسیر آموزش و انتقال دانش به کشاورزان و علاقه‌مندان نیز فعالیت خود را آغاز کرده است. 

اجرای نخستین پروژه در سرای رباتیک یزد

در دل کویر یزد، جایی که صنعت و فناوری دست در دست هم پیش ‌می‌روند، سرای نوآوری رباتیک و اتوماسیون صنعتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد به عنوان یکی از کانون‌های مهم اتصال دانشگاه به نیاز‌های واقعی صنایع کشور فعالیت می‌کند. مأموریت این سرا از روز نخست تبدیل ایده‌ها و دانش دانشگاهی به فناوری‌های کاربردی و تجاری‌سازی تحقیقات مطرح شده بود. 

این هدف تیرماه امسال یعنی در پنج ماه نخست سال، با اجرای نخستین پروژه برون دانشگاهی رنگ واقعیت به خود گرفت. سرای نوآوری رباتیک و اتوماسیون صنعتی با عقد قرارداد با مجتمع صنعتی چادرملو، یکی از بزرگ‌ترین واحد‌های صنعتی کشور، انجام مأموریت رفع عیب و راه‌اندازی ربات نمونه‌گیر کوره قوس الکتریکی را کلید زد. 

پشت این پروژه یک تیم جوان و پرانرژی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان عضو انجمن علمی رباتیک واحد یزد قرار دارند؛ گروهی که سال‌ها تجربه حضور در مسابقات ملی و جهانی رباتیک و ساخت ربات‌های پیشرفته را در کارنامه دارند. حالا این تجربه‌ها، به جای باقی ماندن روی کاغذ یا در سالن مسابقات، در بطن یک پروژه صنعتی واقعی به کار گرفته شده‌اند. آنطور که محمدرضا جناب‌زاده، رئیس سرای نوآوری رباتیک و اتوماسیون صنعتی گفته است این اقدام گامی جدی در جلب اعتماد صنعت به توان دانشگاه است. او می‌گوید: «با این پروژه نشان دادیم که دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ما می‌توانند پاسخگوی نیاز‌های فناورانه بزرگ‌ترین صنایع کشور باشند.» حالا اعتماد مسئولان مجتمع صنعتی چادرملو، به ویژه تیم دفتر فنی آن، به توان متخصصان جوان دانشگاه، مسیر را برای این همکاری هموار کرده است. موفقیت این پروژه، سرای نوآوری رباتیک و اتوماسیون صنعتی دانشگاه آزاد یزد را به الگویی برای دیگر سرا‌ها تبدیل کرده است؛ الگویی که نشان می‌دهد اگر ظرفیت علمی دانشگاه‌ها با نیاز‌های واقعی صنعت پیوند بخورد، فرصت‌های تازه‌ای برای اشتغال و رشد فناوری شکل می‌گیرد.

سرای شاهرودی‌ها در مسیر تبدیل شدن به قطب نوآوری منطقه

در دانشگاه آزاد واحد شاهرود، سرای نوآوری فناوری تجهیزات و اتوماسیون صنعتی با هدف ایجاد پل ارتباطی قوی میان دانشگاه و صنعت، به تازگی راه‌اندازی شده است؛ جایی که دانش و فناوری به کمک صنعت می‌آید تا محصولات پیشرفته‌ای خلق و مسیر توسعه صنعتی منطقه را هموار کند. 

این سرا ماموریتی منسجم برای توسعه فناوری، تجاری‌سازی و همکاری مستقیم با صنایع بزرگ و متوسط دارد. سه شرکت بزرگ فناور و نوآور نیر در این سرا مستقر شده‌اند که با بیش از ۲۰۰ نیروی متخصص، در زمینه‌هایی مثل اتوماسیون صنعتی، طراحی تجهیزات و تولید محصولات پیشرفته مشغول فعالیتند. از تولید قالب‌های جدار نازک تا رباتیک صنعتی و تزریق پلاستیک. فضای کاری استاندارد، آزمایشگاه‌های مجهز، کارگاه‌های تخصصی و مشاوره‌های فنی-حقوقی، همه از جمله امکاناتی است که این سرا برای پیشرفت شرکت‌ها فراهم کرده است. 

یکی از اتفاقاتی که در 5 ماهه نخست سال در این سرای نوآوری شاهد بودیم مشارکت چشمگیر اساتید دانشگاه است؛ اعضای هیئت علمی که علاوه بر تدریس، به صورت فعال در پروژه‌های تحقیق و توسعه شرکت‌ها مشارکت دارند و دانشجویان نیز از فرصت‌های کارآموزی و پروژه‌های صنعتی استفاده می‌کنند. آن طور که پژمان امینیان، رئیس این سرای نوآوری گفته است تعامل دوسویه دانشگاه و صنعت، هم به تولید علم کاربردی و هم حل مشکلات واقعی کمک می‌کند. 

اما این سرا فقط به فناوری محدود نیست؛ توسعه منابع انسانی و ارتقای مهارت‌های فنی نیرو‌های کار هم در اولویت آن قرار دارد. به همین دلیل امسال با برگزاری دوره‌های تخصصی کوتاه‌مدت و مهارت‌افزایی برای کارگران و تکنسین‌های صنایع منطقه، افزایش بهره‌وری و امنیت شغلی در این سرا بیشتر از گذشته دنبال شد. 

نگاهی به آینده، برنامه‌های بزرگی را نشان می‌دهد؛ پژمان امینیان اردیبهشت امسال در گفت‌و‌گو با آنا از تلاش برای تبدیل سرا به قطب نوآوری صنعتی استان سخن گفت. به گفته او قرار است با جذب شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر، توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد ارتباطات ملی و بین‌المللی گام‌های بلندی در مسیر اقتصاد دانش‌بنیان برداشته شود. همچنین پروژه‌های مشارکتی با هلدینگ طب پلاستیک در زمینه تزریق پلاستیک در دستور کار است که می‌تواند درآمد‌های غیرشهریه‌ای دانشگاه را به طور چشمگیری افزایش دهد. 

پیگیری 3 پروژۀ شاخص در سرای نوآوری تبریز

تبریز شهر قطعه‌سازی ایران، از سال‌های اخیر شاهد تولدی تازه در زیست‌بوم فناوری دانشگاه آزاد بوده است؛ تولدی که با راه‌اندازی سرا‌های نوآوری رنگ واقعیت به خود گرفت. سرای نوآوری قطعه‌سازی تبریز امسال توانسته است پروژه‌های بزرگ و تأثیرگذاری را دنبال کند. سه پروژه شاخص که هر کدام نمایانگر پیشرفت عظیمی در صنعت کشور هستند. یکی از این پروژه‌ها تولید مخازن کامپوزیتی است؛ پروژه‌ای ملی و چند هزار میلیاردی که تا پایان تابستان سال جاری به استاندارد‌های ۱۴گانه تولید خواهد رسید. استاندارد‌هایی که برای نخستین بار در ایران طراحی شده‌اند و آزمایشگاه‌های مربوطه نیز در این سرای نوآوری ساخته شده‌اند. 

پروژه دیگر «AGV» یا خودرو‌های خودران برای خطوط تولید است که در کارخانه تراکتورسازی تبریز با فناوری بومی ساخته شده و دو نمونه کامل آن تحویل داده شده است؛ پروژه‌ای که دامنه کاربردش از قطعه‌سازی فراتر رفته و قابلیت‌های متنوعی دارد. پروژه سوم نیز «ست» نام دارد که آن هم از پروژه‌های بزرگ دانشگاه آزاد است و امسال در همین سرا دنبال می‌شود. 

یکی از کار‌هایی که در این سرا امسال دنبال شد افزایش ارتباط با صنایع است تا جایی که با اکثر قطعه‌سازان و ماشین‌سازان تبریز همکاری ایجاد شده است؛ از شرکت‌های بزرگ مانند تراکتورسازی و موتورسازی گرفته تا دیگر شرکت‌های فعال در این حوزه. مرتضی محمودزاده که از ابتدای سال جاری مسئولیت این سرا را برعهده گرفته، برنامه‌های بزرگی برای آینده دارد؛ از جمله اخذ استاندارد‌های ۱۴گانه مخازن کامپوزیتی که برای نخستین بار در ایران توسط این مجموعه به دست خواهد آمد. او می‌گوید: «این استاندارد‌ها تاکنون آزمایشگاه مرجع نداشته‌اند، اما ما نه‌تنها مخازن را تولید کرده‌ایم، بلکه دستگاه‌های تست استاندارد را نیز ساخته‌ایم.» او در پایان از انعقاد قرارداد‌های جدید برای توسعه این پروژه‌ها خبر داد و اظهار امیدواری کرد این تحولات، نقش کلیدی در توسعه صنعتی و فناورانه کشور ایفا کنند. 

صادرات محصولات سرای واحد گرگان به ترکیه

در گوشه‌ای از دانشگاه آزاد واحد گرگان، جایی که سرای نوآوری کشت و تجاری‌سازی گیاهان زینتی شکل گرفته، پروژه‌های نوآورانه‌ای دنبال می‌شود که توانسته‌اند پیوند قوی میان دانشگاه و صنعت و جامعه ایجاد کنند. 

یکی از جذاب‌ترین پروژه‌های این سرای نوآوری، راه‌اندازی یک مزرعه گردشگری است که امسال به شکل جدی‌تری به آن نگاه شد، تا جایی که بازدیدکنندگان می‌توانند با ورود به آن، به طور عملی در فرایند‌های کشت و تولید گل‌های زینتی شرکت کنند؛ تجربه‌ای که برای گردشگران و علاقه‌مندان بسیار هیجان‌انگیز است. 

اما شاید جالب‌ترین بخش داستان این سرا، گلخانه پنج هزارمتری باشد که با روشی نوآورانه و ساده، به تولید درختان زینتی مشغول است. این روش «ریشه‌زایی هوایی» نام دارد؛ جایی که شاخه‌ها را با کاتر تحریک و با پودر دارچین که قارچ‌کش طبیعی است، برای ریشه‌زایی آماده می‌کنند. پس از ۲۰ روز، نهال‌ها آماده می‌شوند و می‌توان از هر درخت ۴۰۰ تا ۵۰۰ نهال تولید کرد. با فروش هر نهال به قیمت ۳۰۰ هزار تومان، این پروژه به منبع درآمد قابل توجهی برای سرا تبدیل شده است. اتفاقی که امسال به شکل جدی در این سرای نوآوری دنبال شده است. آن طور که تجری رئیس این سرای نوآوری گفته است گل‌های کاکتوس به ترکیه و فروشگاه‌های بزرگ استانبول صادر شده‌اند و محموله‌های بعدی نیز در راهند. در حوزه دانش و فناوری، دانشجویان رشته‌های مختلف در سرا مشغول به کار شده‌اند و درآمد‌های خوبی هم کسب می‌کنند. تجری می‌گوید «دانشجویانی که در ترم دوم هستند، درآمد ماهانه‌ای بین ۷ تا ۱۲ میلیون تومان دارند. این کار علاوه بر ارتقای مهارت، اعتماد به نفس آن‌ها را هم بالا می‌برد.‌»

اما مسیر همیشه آسان نبوده است؛ لکه‌های ناخواسته روی گیاهان به دلیل سختی آب گلخانه، چالشی بود که مسئولان این سرا با آن درگیر بودند تا جایی که امسال با ورود تیم دانشجویی شیمی و تولید ماده‌ای ارزان‌قیمت این مشکل حل شد. حالا همین تیم روی پروژه‌های دیگر مثل آنالیز شیرابه گیاه افوربیا ویگوری که خواص دارویی و صنعتی دارد، کار می‌کنند و نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده است. 

سرای نوآوری گرگان اکنون میزبان بیش از ۱۵ شرکت فناور است که برخی دانش‌بنیان هستند از مله شرکتی که در حوزه درمان سرطان فعالیت دارد و توانسته عصاره‌ای تولید کند که روی سلول‌های سرطانی تأثیرگذار است و امسال در حال گذراندن مرحله آزمایش‌های علمی و آماده ورود به تست‌های حیوانی است. 

توسعۀ سامانۀ کاتب با کمک هوش مصنوعی

سرای نوآوری فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از سرا‌های نواوری است که در پاسخ به نیاز‌های منطقه‌ای و ملی با استفاده از فناوری‌های نوین شکل گرفته است. تمرکز این سرا بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است تا مشکلات استان و کشور شناسایی شده و با همکاری سازمان‌های مختلف، راه‌حل‌های علمی ارائه شود. از دل این ساختار، پروژه‌های مهمی متولد شده که یکی از آن‌ها سامانه هوشمند «کاتب» است؛ سامانه‌ای که با کمک هوش مصنوعی، فرایند آموزش و مدیریت محتوا را متحول می‌کند. این سامانه امسال با استفاده از هوش مصنوعی توسعه یافته و در برخی دانشگاه‌ها نیز در حال استفاده است. هدف بزرگ‌تر مسئولان دانشگاه، بین‌المللی کردن این سامانه و ترجمه هوشمند محتوا به زبان‌های مختلف است تا دسترسی به آموزش‌های باکیفیت جهانی شود. 

از دیگر محصولات مهم سرا، سامانه «آزاد بازار» است که نقش بازار فناوری را در دانشگاه ایفا می‌کند؛ امسال تمرکز بر این سامانه بیشتر از گذشته دنبال می‌شود و با همکاری شرکت ایده‌سازان فرهیختگان، این سامانه به عرضه محصولات فناورانه دانشگاه‌ها در سطح کشور می‌پردازد. 

یکی دیگر از محصولات شاخص این سرا، مربوط به حوزه مدیریت هوشمند روشنایی شهری است که با هدف کاهش مصرف انرژی و کنترل بهتر زیرساخت‌های شهری در مسیر تحقق شهر هوشمند طراحی شده است. این محصول در 5 ماهه نخست امسال آماده شده و از جمله محصولات شاخص به شمار می‌رود. 

تولید استنت قلبی در اردبیل تا پایان سال 

در ۵ ماهه نخست امسال، سرای نوآوری گردشگری سلامت دانشگاه آزاد واحد اردبیل نیز یکی از سرا‌های فعال محسوب می‌شد. سرایی که توانسته گام‌های مهمی در مسیر تجاری‌سازی فناوری‌های نوین بردارد. این سرا که از سال ۱۴۰۰ آغاز به کار کرده، با تمرکز بر تولید تجهیزات پزشکی و حمایت از صنعت گردشگری سلامت در استان اردبیل، به ویژه در شهر سرعین فعالیت‌های گسترده‌ای را در این مدت انجام داده است. 

یکی از شاخص‌ترین دستاورد‌های این مدت، پیشرفت پروژه تولید استنت قلبی است که پس از پشت سر گذاشتن موفقیت‌آمیز آزمایش‌های حیوانی، اکنون وارد مراحل آزمایش‌های انسانی شده است. محصولی که می‌تواند جایگزین نمونه‌های وارداتی باشد و مانع خروج سالانه بیش از ۱۳۵ میلیون دلار ارز از کشور شود. 

این سرای نوآوری امسال علاوه بر استنت قلبی، سرا در زمینه تولید پروتز‌های اندام و تجهیزات پزشکی متنوع، همچنین فراوری گیاهان دارویی منطقه سبلان به محصولات ارزشمند مانند کرم درمان زخم دیابتی نیز فعالیت داشته است. در بخش گردشگری سلامت نیز تعاملاتی با فعالان شهر سرعین و استفاده از ظرفیت مرز بیله سوار برای جذب توریست سلامت شکل گرفته است. همچنین فضای اگریتوریسم در باغ ۸ هکتاری اردبیل ایجاد شده که منافع مستقیمی برای مردم منطقه به همراه داشته است. حالا این سرا با جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان و همکاری با صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه و مجموعه آستان قدس رضوی، در مسیر توسعه و تجاری‌سازی پروژه‌های فناورانه گام برمی‌دارد.