ندا اظهری، مترجم: دانشگاههای چین در حالی رتبههای برتر دنیا را از آن خود میکنند و بر میزان سرمایهگذاریهای خود در تحقیق و توسعه میافزایند که ترامپ هنوز مهر ریاستش خشک نشده، به جان آموزش عالی آمریکا افتاده و قصد دارد تیشه به ریشه علم و آموزش در این کشور بزند؛ تصمیمی که با اعتراضهای گسترده کارشناسان و متخصصان روبهرو شده اما هنوز هم نتوانستهاند ورق را برگردانند. برخی از قانونگذاران بر این باورند که حملات دونالد ترامپ به آموزش عالی، تمام دانشگاههای آمریکا را تحت تأثیر قرار داده، اما این حملات همچنین ممکن است توانایی آمریکا را در رقابت با رقیب ژئوپلیتیکی خود یعنی چین، تضعیف کند. دموکراتهای کمیته روابط خارجی سنا در گزارشی که بهتازگی منتشر کردهاند، عنوان کردهاند که اقدامات حمایتگرایانه دولت ترامپ، از وضع تعرفههای گسترده جهانی گرفته تا تعطیلی آژانس توسعه بینالمللی آمریکا، رهبری جهانی را به چین واگذار میکند. این گزارش پس از آن منتشر شد که جمهوریخواهان مجلس نمایندگان، لایحهای را برای تخصیص بودجه پیشنهاد کردند که شامل کاهش بیشتر کمکهای خارجی میشود. این گزارش همچنین در بحبوحه افزایش تلاشهای دیپلماتیک چین، استقبال بیشتر از گردشگران و ارتقای اعتبار جهانی دانشگاهها منتشر شده است.
ارتقای رتبه دانشگاههای چین در ردهبندیهای جهانی
چین مدتهاست که با افزایش سرمایهگذاری دولتی در آموزش عالی، افزایش بودجه تحقیقات علمی و فناوری و استخدام استادان از خارج از کشور، به دنبال جذب استعدادهای برتر جهان است. دانشگاههای چین بهطور پیوسته در سالهای اخیر توانستهاند جایگاه خود را در رتبهبندیهای جهانی افزایش دهند؛ بهطوریکه ۱۵ دانشگاه در چین و هنگکنگ در بین ۱۰۰ دانشگاه برتر در رتبهبندی بهترین دانشگاههای جهانی U.S. News بین سالهای ۲۰۲۶–۲۰۲۵ قرار گرفتهاند. دانشگاه «شینهوا» در پکن با دو رتبه صعود نسبت به سال گذشته، به رتبه یازدهم، یعنی مشترک با کالج سلطنتی لندن، بالاترین رتبه را در بین دانشگاههای چینی در فهرست رتبهبندی بهترین دانشگاههای جهانی U.S. News کسب کرده است. دانشگاه پکن و دانشگاه ژجیانگ نیز در این رتبهبندیها به ترتیب از رتبه ۳۱ به رتبه ۲۵ و از رتبه ۵۱ به رتبه ۴۵ ارتقا یافتهاند. این یک جهش شدید نسبت به هفت سال پیش به شمار میرود؛ زمانی که تنها دو دانشگاه چینی در بین ۱۰۰ دانشگاه برتر قرار داشتند: دانشگاه «شینهوا» در رتبه ۵۰ و دانشگاه پکن در رتبه ۶۸.
سیاست جدید ترامپ به سود آسیاییها تمام میشود
در حالی که دانشگاههای آمریکایی هنوز در بین ۱۰ دانشگاه برتر قرار دارند، این رتبهبندی نشان میدهد در زمانی که دانشگاههای آمریکایی توسط دولت ترامپ مورد هدف قرار میگیرند، دانشگاههای چین بهعنوان رقبای سرسخت دانشگاههای آمریکا ظاهر شده و برای استعدادهای جهانی جذابتر میشوند. در حالی که آمریکا تحت دولت ترامپ از رهبری جهانی عقبنشینی میکند، چین موقعیت را مناسب دیده و مشتاق است از این لحظه به نفع خود بهرهبرداری کند. این گزارش همچنین هشدار میدهد که سرکوب آموزش عالی از سوی ترامپ، زمینه را برای فرار مغزها فراهم کرده است. در زمانی که چین چشمانداز خود را برای آیندهای جلوتر از آمریکا ترسیم میکند، کنارهگیری دولت ترامپ از رهبری جهانی خطرناک است و میتواند مواضع این ابرقدرت را به خطر بیندازد و هزینههای واقعی را بر مردم آمریکا تحمیل کند.
فشار ترامپ بر دانشگاههای آمریکا، از کاهش میلیاردها دلار بودجه تحقیقاتی تا محدود کردن دانشجویان بینالمللی متغیر بوده است. او بهویژه مجموعههای برجستهای مانند دانشگاه هاروارد را که هنوز رتبه نخست را در رتبهبندی U.S. News در اختیار دارد، هدف قرار داده است. دانشگاههای آسیایی در حال حاضر تلاش میکنند تا از فرار مغزهای احتمالی از آمریکا نهایت استفاده را ببرند. شاید در ظاهر، رتبهبندیهای امسال بیانگر سیاستهای ترامپ نباشد، اما متخصصان پیشبینی کردهاند کمپینی که دولت او به راه انداخته، بازی محبوبیت جهانی را به سود آسیا، بهویژه دانشگاههای چین، تغییر خواهد داد و انگیزه دانشجویان بینالمللی را برای ورود به آمریکا از بین خواهد برد.
کاهش ثبتنام چینیها در دانشگاههای آمریکا
روند کاهشی دانشجویان و محققان چینی در دانشگاههای آمریکا خیلی پیشتر از انتخاب ترامپ در دور دوم ریاست جمهوری آغاز شده بود. دانشجویان چینی پرتعدادترین دانشجویان بینالمللی را در آمریکا در سال تحصیلی ۲۰۲۰–۲۰۱۹ تشکیل میدادند؛ بهطوریکه شمار آنها به بیش از ۳۷۰ هزار نفر میرسید. اما طبق آمار، این تعداد در سال تحصیلی ۲۰۲۴–۲۰۲۳ بیش از ۲۵ درصد کاهش یافته است. در آن سال تحصیلی، دانشجویان هندی از نظر تعداد، جایگزین دانشجویان چینی شدند. بین سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱، حدود ۲۰ هزار دانشمند چینی، آمریکا را به مقصد سایر کشورها، از جمله چین، ترک کردند. این روند از سال ۲۰۱۸ و با آغاز دور نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ و زمانی که او تحریمهایی را علیه چین وضع کرد و دانشمندان وابسته به چین بر اساس نگرانیهای امنیت ملی مورد بازرسی قرار میگرفتند، شدت گرفت. در این طرح، استادان و دانشمندان متعددی متهم شناخته شدند.
فراز و نشیب آمریکا تا رسیدن به نقطه سیاه کنونی
بررسیهایی که در سال ۲۰۲۱ از سوی محققان دانشگاه MIT انجام شد، نشان داد بیشتر مواردی که وزارت دادگستری آمریکا علیه محققان چینی و آمریکایی آسیاییتبار اعلام کرده، با جاسوسی اقتصادی علیه آمریکا یا سرقت مالکیت معنوی مرتبط نبوده است. دولت ترامپ همچنین با اعمال محدودیتهای ویزا از سال ۲۰۲۰، دانشجویان چینی را مورد هدف قرار داد؛ بهطوریکه بر این اساس، از ورود یا صدور ویزا برای دانشجویان چینی ثبتنامشده در دورههای کارشناسی دانشگاههای آمریکا که با دانشگاههای نظامی – غیرنظامی چین مرتبط بودند، ممانعت کرد؛ که در نهایت منجر به لغو بیش از هزار ویزای دانشجویی شد.
در سال ۲۰۲۱، نامه اعتراضی گستردهای از سوی بیش از ۴۰ انجمن، از جمله انجمن دانشگاههای آمریکا و شورای آموزش آمریکا، امضا شد که بیانگر نگرانی از گستردگی این ممنوعیتها بود. اما با اتمام دوره ریاست جمهوری ترامپ و روی کار آمدن جو بایدن، رئیسجمهور جدید آمریکا، بار دیگر خدمات ویزای دانشجویی در ماه مه ۲۰۲۱ از سر گرفته شد، اما این بیانیه به قوت خود باقی ماند؛ بهطوریکه بر اساس آن، ویزای دانشجویان چینی تا سال ۲۰۲۳ مورد پذیرش قرار نمیگرفت.
دانشگاههای متعدد آمریکا در سال 2024، همکاریهای آکادمیک خود را با دانشگاههای چینی پایان دادند. در فوریه 2025، بعد از اینکه دولت ترامپ تحقیقاتی را در مورد بودجههای اعلامنشده از سوی دولت چین آغاز کرد، دانشگاه کالیفرنیا و دانشگاه برکلی، روابط خود را با مؤسسه «شنزن شینهوآ- برکلی» خاتمه داد. دانشگاه میشیگان هم در ماه ژانویه همکاری دودههای خود را با دانشگاه «شانگهای جیا تونگ» به بهانه نگرانی از امنیت ملی خود به پایان رساند. در سپتامبر هم مؤسسه فناوری جورجیا به همین دلیل با «مؤسسه فناوری جورجیا شنژن» قطع همکاری کرد. در این میان، هزاران محقق چینی به کشور خود بازگشتند. توانایی دانشگاههای چین برای جذب استعدادهای بومی یکی از کلیدهای قدرت و موفقیت است. دانشگاههای چینی، با تلاش خود به جذب برترین دانشجویان چینی اقدام میکنند. اما در این میان تفاوتهایی وجود دارد به طوری که آنها از طرحهای اولیه غربیها پیروی نمیکنند و به دنبال جذب بهترین و باهوشترین استعدادها در دنیا نیستند بلکه در تلاشاند تا استعدادهای بومی خود را که در دنیا پخش بودهاند، جذب کرده و از ظرفیتهای بالای آنها استفاده کنند.
فضای خصمانه علیه دانشجویان بینالمللی در آمریکا
دولت ترامپ در ماههای اخیر دانشجویان بینالمللی را تحت فشار قرار داده و غربالگریها را برای متقاضیان اخذ ویزا سرسختانهتر کرده است. او در سال جاری دانشجویان متولد خارج از کشور را هدف اخراج از آمریکا قرار داد و تهدید کرد دانشجویان بینالمللی را از ثبتنام در دانشگاه هاروارد منع خواهد کرد؛ اقداماتی که بهطور گسترده بهعنوان تلاشی برای وادار کردن دانشگاههای ایالات متحده به رعایت خواستههای او در مورد برنامههای درسی دانشگاهی و فعالیتهای دانشگاهی تلقی میشود. ترامپ همچنین بهعنوان بخشی از این کمپین فشار، هاروارد را به کاهش بودجه و لغو قراردادهای فدرال تهدید کرد. یکی از دانشیاران متخصص آموزش عالی در دانشگاه هنگکنگ معتقد است آمریکا در درازمدت بهعنوان یک مقصد برتر برای دانشجویان بینالمللی در نظر گرفته میشد و در عین حال، آموزش عالی این کشور بهویژه در مورد ثبات مالی و تحقیقات، از دانشجویان بینالمللی سود زیادی برده است. آمریکا شهرت خود را بهعنوان مکانی برای آزادی بیان به دست آورده است که به نظر میرسد با اوضاعی که ایجاد شده، این شهرت به خطر افتاده است؛ بهگونهای که بدون دانشجویان بینالمللی درخشان، تحقیقات و فناوری آمریکا ممکن است بهتدریج با کمبود منابع انسانی مواجه شود و جایگاه رهبری جهانی خود را از دست بدهد.
درحالیکه چین تلاش میکند قدرت نرم خود را بیشتر بهواسطه تبادل دانشگاهی تقویت کند سیاستهای آموزش عالی ترامپ نشان داده است دولت آمریکا دیگر از نظر قدرت نرم در آموزش و علوم، ارتباط معناداری با جهان ندارد. اقدامات دولت به استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی کمک میکند تا با هدف قراردادن یهودستیزی در دانشگاه توجه خود را بر پیشرفت علم متمرکز کنند. سرکوب سخنرانیهای طرفدار فلسطین بهعنوان نیروی محرکه کمپین فشار ترامپ قرار گرفته است؛ باوجود این، بسیاری از دانشجویانی که ویزای آنها در ابتدا لغو شده بود، در هیچ فعالیت حمایتی از فلسطین شرکت نکرده بودند و برخی از خواستههای ترامپ به طور گسترده به برنامههای مرتبط با تنوع، برابری و شمول (DEI) مربوط میشود.
75 درصد استادان آمریکایی به مهاجرت فکر میکنند
رشد شهرت جهانی دانشگاههای چین بیشتر به دلیل سرمایهگذاریهای چشمگیر دولتی در آموزش عالی بهویژه تحقیقوتوسعه علمی اتفاق افتاده است. چین به طور مداوم در پنج سال گذشته این سرمایهگذاریها را افزایش داده و سود خود را در خروجی مقالات خود مشاهده کرده است. بین سالهای 2018 و 2020، چین حدود یکچهارم (23.4 درصد) مقالات علمی جهان را در اختیار داشت و توانست آمریکا را پشت سر بگذارد و از همان سال بود که تلاش کرد جایگاه خود را در صدر جدول جهانی حفظ کند. چین علاوه بر تعداد مقالات، از نظر مطالعات با ضریب تأثیر بالا نیز گوی سبقت را از آمریکاییها ربوده است و در حال حاضر هم سالانه بیشترین تعداد مقالات علمی را در دنیا منتشر میکند. پژوهشها در چین 27.2 درصد از یک درصد برتر مقالات پراستناد جهان را تشکیل میدهد. این در حالی است که این سهم برای آمریکا 24.9 درصد گزارش شده است. البته این مسئله به معنای وخیمتر شدن وضعیت دانشگاههای آمریکا نیست بلکه این مراکز آموزشی به رشد خود ادامه میدهند اما حکایت از آن قرار است که دانشگاههای آسیایی با سرعت بیشتری عملکرد خود را بهبود میبخشند. این در حالی است که ترامپ میلیاردها دلار از بودجههای پژوهشی فدرال را کاهش داده است که اغلب پژوهشهایی را روی سرطان، HIV، بیماری داسیشکل و غیره انجام میدادند. تحلیلها نشان میدهد این کاهش بودجه که به دستور ترامپ انجام شده یکسوم برنامههای پژوهشی و علمی پایه را در معرض خطر قرار داده است درحالیکه مؤسسات ملی بهداشت با کاهش بودجهای حدود 40 درصدی همراه بودهاند. حتی اگر دانشجویان بینالمللی مشتاق به تحصیل در آمریکا تحت دشوارترین سیاستهای مهاجرت بودند، کارشناسان معتقدند روند کاهشی که در پژوهش مشاهده میشود، میتواند دانشگاههای آمریکا را از جایگاههای برتر جهانی دور کند.
طبق مطالعاتی که از سوی کارشناسان nature در مارس 2025 صورت گرفت، بیش از 1600 نفر در یک نظرسنجی شرکت کرده و عنوان کردند که به دنبال شغلی در اروپا و کانادا میگردند. تغییرات گسترده در سیستم پژوهشی آمریکا که بهواسطه تصمیمات دولت جدید دونالد ترامپ ایجاد شده فضایی را فراهم کرده است تا بسیاری از دانشمندان تصمیم به ترک آمریکا بگیرند و زندگی و کار جدیدی را در خارج از این کشور برای خود دست و پا کنند. از بیش از 1600 نفری که در این نظرسنجی شرکت کرده بودند، حدود سهچهارم از کل پاسخدهندگان به این نظرسنجی که حدود 75 درصد را تشکیل میدهند، اعلام کردند که در نظر دارند به دنبال اختلالات ایجادشده در آمریکا این کشور را ترک کنند. از قرار معلوم اروپا و کانادا در صدر برترین انتخابهای آنها قرار دارد. یکی از سیاستمداران آمریکایی معتقد است: «چین که همواره به دنبال فرصتی طلایی بود، این مجال را غنیمت شمرد تا بتواند استعدادهای برتر خود را از آمریکا به کشور خود برگرداند.» رشد جایگاه دانشگاههای چین در رتبهبندیهای جهانی تغییرات شگرفی را در آموزش عالی از غرب تا شرق ایجاد کرده است. یکی از شرکای مدیریتی در شرکت سرمایهگذاری خطرپذیر One Way Ventures که از سوی مهاجران تأسیس شده، میگوید: «آمریکا باید به خود و سایر کشورها یادآوری کند برای حفظ جایگاه برتر دانشگاههای خود در رتبهبندیهای جهانی همچنان رقابت میکند تا از بازار استعدادها عقب نماند. اگر آمریکا هنوز هم به دنبال برتری در نوآوری و فناوری دنیاست باید از مقام رضایت از خود کوتاه بیاید و برای عقب زدن رقبایی چون چین، تلاش کند.»
.gif?v=0)
