زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: «ارائه وام، ساخت، تعمیر و بازسازی خوابگاهها و تأمین زیرساختهای مربوط به تغذیه در دانشگاهها» سه وظیفهای است که تحقق آن برعهده صندوق رفاه دانشجویان گذاشته شده است. حوزههایی که در هر کدام از آنها نقدهای زیادی نسبت به عملکرد این صندوق در تمام این سالها وجود داشته است. در این میان برخی با مقایسه وضعیت تحقق تسهیلات رفاهی دانشجویان پزشکی با وزارت علومیها معتقدند، دانشجویانی که در رشتههای غیرپزشکی تحصیل میکنند از لحاظ دستیابی به خوابگاه، دریافت وامهای مختلف متناسب با شرایط تورمی و همچنین برخورداری از غذای دانشجویی باکیفیت و مبلغ مناسب به نسبت بهداشتیها؛ شرایط ناعادلانهای را تجربه میکنند و وزارت علومیها نتوانستند در این زمینه نمره قبولی بگیرند. مؤلفهای که مسعود گنجی، رئیس سابق صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم دلیل این مسئله را به دوران کرونا مرتبط میداند که در آن به دلیل شرایط ویژه کشور، بهداشتیها دست بازتری برای حمایت از دانشجویان خود داشتند و این رسم نانوشته تا همینالان هم ادامه داشته است. بااینحال این مقام سابق صندوق، افزایش رقم وامهای دانشجویی را در طول سه سال دولت رئیسی فراتر از تورم کشور میداند و معتقد است اگر دولت فعلی بتواند به همان میزان دولت قبل، دست به افزایش رقم تسهیلات در حوزههای مختلف وام دانشجویی، مسکن، ضروری و... بزند، حتماً اتفاقات خوبی رخ خواهد داد. اما چالش اصلی صندوق رفاه را باید بودجه ناچیزی دانست که هر ساله از سوی سازمان برنامهوبودجه تخصیص داده میشود، سهم اندکی از درآمدهای دولت که در صورت تداوم همین مسیر قطعاً صندوق و ذینفعان آن را در آینده نزدیک با چالشهای جدیتری همراه خواهد کرد. در ادامه متن کامل گفتوگوی «فرهیختگان» با مسعود گنجی، رئیس سابق صندوق رفاه را درباره اقدامات صورتگرفته در طول سه سال دولت رئیسی، چالشهای صندوق و همچنین چشمانداز آینده از نظر میگذرانید.
بهعنوان رئیس سابق صندوق رفاه دانشجویی مهمترین اقداماتی را که در این صندوق طی سه سال عمر دولت سیزدهم صورتگرفته چه میدانید؟
در دولت شهید رئیسی، صندوق رفاه دانشجویان مانند دیگر بخشهای وزارت علوم در یک مسیر تحولی، حرکت به سمت حکمرانی مردممحور را دنبال کرد. یکی از ویژگیهای بارزی که در دولت قبل دیده میشد توجه خاص به مدیریت برنامه و الزام دستگاهها به تدوین برنامههای تحولی منطبق بر نیازهای واقعی مردم بود. ما نیز در صندوق با اتخاذ همین رویکرد، برنامه جامعی برای اجرای خدمات رفاه دانشجویی تدوین و اجرا کردیم. از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم بیش از 10 اقدام تحولی در صندوق صورت گرفت که همگی با هدف تسهیل زندگی، ارتقای کرامت و کاهش دغدغههای معیشتی دانشجویان دنبال شدند. ما در آن دوران سقف وامها را به صورت ویژه افزایش دادیم که این امر با توجه به نرخ تورم بود، یعنی وامهایی را که در آن برهه سقفشان 25 میلیون تومان بود تا 200 میلیون تومان افزایش دادیم. همچنین شاهد راهاندازی سامانه هوشمندی بودیم که برای ثبتنام و پیگیری وامها در نظر گرفته شده بود. اجرای طرحهایی مانند 50- 50 را داشتیم که بسیاری از مسائل دانشجویان را حل کرد. زمانی که مدیریت صندوق رفاه دانشجویان را تحویل گرفتیم، برههای بود که کرونا در کشور بیداد میکرد و در همین راستا تلاش کردیم وامهایی را برای تأمین نیازهای آموزشی مانند وام خرید لپتاپ و گوشی همراه افزایش دهیم تا دانشجو بتواند با خرید آنها در کلاسهای آنلاین حضور یابد. یکی از کارهای دیگر ایجاد صندوق خیریه رفاه دانشجویان بود که در اغلب دانشگاهها تشکیل شد و حرکت دیگر گام برداشتن به سمت توانمندسازی دانشجویان بود، همچنین باید به برنامه محوری در مدیریت صندوق اشاره کنم، یعنی هر اقدامی بر اساس نیازسنجی دقیق و مشارکت ذینفعان- که همان دانشجویان بودند- در قالب طرحی مدون و قابلارزیابی دنبال میشد. همیشه نسبت به دانشجویان خود را مسئول میدانستیم و شفافیت در ارائه خدمات را دنبال میکردیم. امروز میتوانم بگویم صندوق رفاه دانشجویان در مسیر تحولی دولت سیزدهم باتکیهبر گفتمان حکمرانی مردمی توانست برای پاسخ به نیازهای دانشجویان گامی مؤثر بردارد. یکی از مهمترین برنامههای ما راهاندازی سامانه رفاه بود. در گذشته هم صندوق سامانهای داشت اما چالشهای خودش را داشت و به همین دلیل به سمت ایجاد سامانه رفاه با هدف شکلگیری پل ارتباطی بین دانشجویان نیازمند و مستعد با صندوق رفاه دانشجویان و با خیرین دانشگاهی رفتیم. همین ایده باعث شد بتوانیم بدهی دانشجویان- از سال 1353 زمان تأسیس صندوق تا سال 1380- را تسویه کنیم، یعنی بر اساس این سامانه آمار بدهی را احصا کردیم و رقم مورد نیاز را با خیرین در میان گذاشتیم و همه آنها پرداخت شد. با این اتفاق عملاً دیگر هیچ دانشجویی تا قبل از 1380 به صندوق بدهی ندارد. از دیگر ویژگیهای این سامانه آن بود که دانشجویانی که در حوزههای مختلف خوابگاه و وام نیازمند کمک مالی بودند میتوانستند درخواستشان را ثبت کنند. قطعاً شفافیتی که از طریق این سامانه ایجاد شد، دلیلی برای هدفمند شدن درآمدهای صندوق هم بود و با اجرای طرح ۴۰-۳۰-۳۰ بسیاری از خیرین اذعان داشتند امروز میدانند کمکهایشان در کجا هزینه میشود. در حقیقت این سامانه و طرحهای صندوق، نماد یک تحول اجرایی به شمار میروند و گامی بلند در مسیر ارتقای رفاه دانشجویان بهحساب میآید. ما در کنار ایجاد زیرساختهای فناورانه، بازنگری جدی در آییننامهها و دستورالعملها را هم داشتیم، به طور مثال مصوبهای را تدوین کردیم که بر اساس آن، بازپرداخت وام دانشجویانی که تحت حمایت کمیته امداد و سازمان بهزیستی هستند، دیگر مانند دانشجویان عادی نبود و این دسته از دانشجویان، پس از مشغول به کار شدن، نسبت به بازپرداخت وامها اقدام میکردند. این مصوبه قدم بسیار بزرگی برای حل چالش این دسته از دانشجویان بود. در حقیقت پوستاندازی اداری در صندوق صورت گرفت که یکی از بالهای صندوق برای به حرکت در آوردن مسیر تحولی در صندوق رفاه به شمار میرفت.
سامانه رفاهی که راهاندازی شد، چه میزان از لحاظ مالی به صندوق کمک کرده است؟
بر اساس برآوردی که صورتگرفته، در سال 1402، حدود ۶۵۰ میلیارد تومان درآمد اختصاصی پیشبینی شده بود که حدود 750 میلیارد تومان از سوی دانشجویان به صندوق بازگشت وام داشتیم که این مسئله در اولین سال آغاز به کار سامانه بوده است. در سال دوم یعنی 1403، پیشبینیمان آن بود که دانشجویان حدود 600 میلیارد تومان پول به صندوق برگردانند که این رقم به 830 میلیارد تومان رسید. این آمار نشان میدهد دانشجویان فراتر از انتظارمان اقدام به بازگشت تسهیلات میکردند. این همان شفافیتی بود که از طریق سامانه رقم خورده است. همچنین میزان کمکهای خیرین نیکاندیش به صندوق در دو سال گذشته اصلاً قابل مقایسه با حدود ۴۷ سال قبل از آن نیست. با کمک خیرین خوابگاههای زیادی تعمیر و تجهیز و آشپزخانههای بسیاری بهسازی شدند.
همیشه در ادوار گذشته این انتقاد به صندوق رفاه دانشجویان میشد که منابعش کفاف پاسخگویی به نیاز دانشجویان را نمیدهد. اولاً درباره چرایی این مسئله صحبت کنید و بگویید در دولت قبل چه اقداماتی برای اصلاح این وضعیت صورتگرفته است؟
این مسئله به دولت سیزدهم مربوط نمیشود؛ چراکه عقبه داشت، یعنی در سالهای 97 و 98 وزارت بهداشت حدود 20 درصد بودجه دو صندوق رفاه را در اختیار داشته و وزارت علوم 80 درصد بودجه دو صندوق را اما بعد از همهگیری کرونا، دولت اختیاراتی را به دلیل ایجاد رفاه مردم و با توجه به مشکلاتی که مردم داشتند، در اختیار وزارت بهداشت میگذارد و به همین دلیل بودجه آنها یکباره با رشد قابلتوجهی همراه میشود. بهطوریکه وقتی صندوق را تحویل گرفتیم، ما 48 درصد بودجه را در اختیار داشتیم و وزارت بهداشتیها حدود 52 درصد بودجه دو صندوق را در اختیار داشتند! آن هم در شرایطی که دانشگاهها تعطیل بودند؛ به همین دلیل کل بودجهای که قرار بود به دو صندوق رفاه وزارتخانههای بهداشت و علوم بدهند، عمده آنها به سمت صندوق وزارت بهداشت رفته بود. بعد از سال 1400 که دانشگاهها حضوری شد و ما نیازمند بودجه بودیم، دیگر روال بر اساس همان مسیر قبلی پیش رفت و این یکی از بدترین اتفاقاتی بود که برای ما رخ داد. بااینحال، تلاشهای زیادی شد و با بخشهای مختلف از جمله سازمان برنامهوبودجه رایزنی کردیم تا اینگونه شاهد افزایش حدود هشتبرابری در ارائه تسهیلات باشیم، یعنی وامی که در سال 1400 حدود 15 میلیون تومان بود به 100 میلیون تومان رساندیم یا وام 20 میلیونتومانی را به 150 میلیون تومان رساندیم، یعنی در پایان فعالیت صندوق رفاه در دولت سیزدهم، تفاوت چندانی از لحاظ رقم پرداختی به دانشجویانمان با دانشجویان وزارت بهداشت نداشتیم. باید این را هم بگویم که سال گذشته کل بودجه عمومی صندوق حدود 550 میلیارد تومان بود و درآمد اختصاصیمان نیز حدود 590 میلیارد تومان پیشبینی شده بود؛ اما توانستیم آن را به ۷۵۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴ برسانیم، البته در سال ۱۴۰۳ ما ۱۹۲۳ میلیارد تومان به دانشجویان وام دادیم، قطعاً رسیدن به این مرحله زحمات خودش را داشت. این را هم باید بگویم که در کشورمان هیچگاه اینطور نبوده که پول وجود نداشته باشد. خوشبختانه من از سال 1373 در بخشهای مختلف اداری کشور حضور داشتهام و هیچگاه در هیچدورهای و در هر جایگاهی با چالش نبود پول روبهرو نبودهام و این اتفاق در صندوق هم وجود داشت. به همین دلیل باید بگویم اگر در جایی هم با مشکلی روبهرو میشویم، به دلیل مشکل مدیریتی است. خوشبختانه در صندوق رفاه مدیریت و منابع مالی را در کنار یکدیگر دیدیم و توانستیم برنامههای مختلفی را انجام دهیم.
در حوزه تغذیه مهمترین چالشمان چه بود و چه اقداماتی برای آن از سوی صندوق صورت گرفت؟
ما در هر دانشگاه صندوق پیگیری رفاهیات دانشجویی را ایجاد کردیم، یعنی هر دانشجویی که نیازمند بود و نمیتوانست هزینههای تغذیه خود را تأمین کند، بدون محدودیت از سوی تشکلهای دانشجویی مختلف شناسایی و اسامی آنها به صندوق و خیرین ارائه میشد. جالب اینجاست که برای برخی از آنها بین 6 تا یک سال کارت تغدیهشان شارژ میشد، یعنی دانشجو بدون اینکه حتی یک ریال پرداخت کند، میتوانست از غذای دانشجویی استفاده کند. اینها قدمهایی بود که برای اولین بار در صندوق اجرایی شدند. یکی از موضوعاتی که در دولت سیزدهم بسیار اهمیت داشت، این بود که رئیسجمهور شهید به دانشگاهها اعتقاد داشت و آن را اتاق فکر دولت در نظر میگرفت. یکی از اقدامات مهم بازگشایی دانشگاهها پس از دوران همهگیری کرونا بود که مشکلات زیادی داشتیم، چون در برههای هیچ دانشجویی در دانشگاهها حضور نداشت، عملاً خوابگاهها فراموش شده بودند و رؤسای دانشگاهها در آن مقطع، بیشتر روی مسائل مقطعی متمرکز شده بودند. در دولت شهیدجمهور وزارت علوم شاهد شکل حضوری دانشگاهها بود. دراینبین صندوق رفاه با آمادگی کامل سلف و خوابگاهها را احیا کرد و تأمین مالی لازم را انجام داد، بهطوریکه حتی در سال 1401 به جزء یک مورد چالش در دانشگاهها- که ارتباطی به مسائل صنفی و دانشجویی نداشت- حتی یک مشکل صنفی هم درطول سه سال در دانشگاهها نداشتیم. دلیل این مسئله آن بود که برنامههای صندوق رفاه، برنامه کاملی بود تا دانشجویان بتوانند در یک محیط آرام به دانشگاه برگردند.
وضعیت ارائه تسهیلات به دانشجویان را با توجه به محدودیت مالی صندوق چطور ارزیابی میکنید؟
در دوره ۱۳۰۰ روزه حضورم در صندوق رفاه اقدامات متفاوتی را برای اعطای تسهیلات، بهبود شرایط دریافت و توسعه زیرساختهای رفاهی دانشجویان انجام داده که اگر بخواهم آنها را تقسیمبندی کنم، یکی از حوزهها بحث اعطای وامهای دانشجویی است. ما در این دوره انواع وامهای تغذیهای، مسکن، ضروری، ازدواج و فرزندآوری را داشتیم، یعنی در کنار اینکه وامهای تحصیلی را چندین برابر کردیم، در این میان دانشجویان متأهل میتوانستند دوبرابر دانشجویان مجرد از مبلغ تسهیلات بهرهمند شوند، یعنی اگر مبلغ وام تحصیلی برای دانشجوی مجرد 10 میلیون تومان بود برای دانشجوی متأهل به 20 میلیون تومان میرسید. وام ودیعه مسکن برای شهرهای زیر 500 هزار نفر از 15 به 100 میلیون تومان رسید، برای شهرهای بالای 500 هزار نفر از 20 به 150 میلیون تومان و در شهر تهران از ۲۵ به ۲۰۰ میلیون تومان رسید. ما در این سه سال برای اولینبار وام اولاد هم برای دانشجویان در نظر گرفتیم، همچنین دانشجویی که قصد سفر به عتبات عالیات را داشت میتوانست از تسهیلات بانکهای عامل صندوق بهره بگیرد. بهطوریکه برای دانشجویانی که به حج عمره میرفتند، وام 20 میلیون تومانی لحاظ شد و برای دانشجویانی که به سفر اربعین میرفتند هم وام تا سقف پنج میلیون تومان داده میشد که همه آنها به صورت قرضالحسنه بود. یکی دیگر از کارهایی که در حوزه تسهیلات انجام شد، تسهیل در دریافت تضامین از دانشجویان بود که انواع آن متفاوت شد تا در کار سهولت صورت بگیرد.
همیشه این انتقاد به صندوق وجود داشت که رقم تسهیلات ارائهشده با تورم همخوانی ندارد. این مسئله را قبول دارید؟ چقدر برای حل آن تلاش شده است؟
اینگونه نبوده، مگر ما در سال چقدر تورم داشتیم؟! مثلاً وام ضروریمان را از سه به 10 میلیون تومان رساندیم که نشاندهنده سه برابر شدن است، یعنی هر سال رقم این وام صددرصد افزایش داشته، درحالیکه هیچگاه تورم صددرصدی نداشتهایم. البته باید این مسئله را بگویم که پایه مبالغ تسهیلات ضعیف بود و به همین دلیل رقمی که به دانشجو اعطا میشد، کفاف نیازهایشان را نمیداد اما باید این مسئله را مدنظر قرار داد که نمیتوانیم بیش از صددرصد رقم یک وام را افزایش دهیم. پیشتر هم گفتم وام 15 میلیون تومانی را به 100 میلیون تومان رساندیم که نشاندهنده رشد سالانه ۸۰۰ درصدی است. بااینحال قطعاً این مسئله که رقم 15 میلیون اولیه عدد ناچیزی است، حرف درستی است. در مدت سه ساله، ما بیش از تورم، رقم همه وامها را افزایش دادیم. اگر در دوره جدید صندوق ظرف سه سال به همان میزانی که ما رقم تسهیلاتی را افزایش دادیم، افزایش یابد، شاهد آن خواهیم بود که وام ۱۵۰ میلیون تومان به بیش یک میلیارد تومان میرسد که قطعاً رقم بزرگی خواهد بود.
صندوق در حوزه تأمین خوابگاه- چه خوابگاههای مجردی و چه متأهلی- بر اساس قانون جوانی جمعیت چه اقداماتی را انجام داد؟
در ابتدا برای پاسخ به این سؤال باید بگویم در زمان همهگیری کرونا به دلیل تعطیلی دانشگاهها، خوابگاههای خودگردان به دلیل تعطیلی دانشگاهها، عملاً تعطیل شده بودند و احیای دوباره آنها کار واقعاً بزرگی بود. من ۱۳۰۰ روز در صندوق رفاه حضور و در این مدت از 130 دانشگاه بازدید داشتم، یعنی به طور متوسط هر 10 روز یک دانشگاه مورد بازدید قرار گرفته است تا در جریان مشکلات قرار بگیرم. به همین دلیل بود که توانستیم کارهایی انجام دهیم که در طول خدمتم حتی یک مشکل صنفی هم در دانشگاهها در صندوق نداشته باشیم. بااینحال در مجموع دو طرح بزرگ را در دانشگاهها اجرا کردیم که یکی از آنها طرح 50 - 50 در حوزه خوابگاهی بود. در این طرح به همه دانشگاهها ابلاغ کردیم، هر دانشگاهی که در حوزه خوابگاهی مشکل داشته باشد اگر خود دانشگاه 50 درصد هزینه را تأمین کند، 50 درصد دیگر را صندوق تأمین میکند و این مشوق بسیار خوبی بود که باعث شد دانشگاهها پای کار بیایند. نکته دیگر این بود که به دانشگاهها گفتیم اگر خیّری پیدا کنند و بر اساس آن 30 درصد هزینه تعمیر و بازسازی را خیّر، 30 درصد دیگر را هم دانشگاه بپردازد، صندوق 40 درصد باقیمانده را میپردازد. این دو طرح انقلاب بزرگی را در دانشگاهها ایجاد کرد، بهطوریکه توانستیم کلیه خوابگاههای دانشگاهی را مورد مرمت، بازسازی و تعمیر قرار دهیم. ما 193 هزار ظرفیت خوابگاهی را از دولت دوازدهم تحویل گرفتیم که تا پایان کار دولت سیزدهم این میزان به 224 هزار نفر رسید. در حوزه خوابگاه متأهلی حدود 865 واحد داشتیم که در دولت سیزدهم برای ۵۸۰۰ واحد برنامهریزی شد و زمانی که مسئولیت را تحویل دادم از این میزان حدود سه هزار واحد در حال ساخت بود و نزدیک به دو هزار واحد هم در اختیار دانشجویان قرار گرفته بود. درحالیکه در طول 47 سال گذشته در مجموع 865 واحد داشتیم که ظرف سه سال به دوهزار واحد رسید. طبق برنامهریزی اگر چهارسال دولت رئیسی به اتمام میرسید این تعداد مطمئنا به پنجهزار واحد هم میرسید و امیدواریم در دولت فعلی اقداماتی صورت بگیرد که این میزان واحد خوابگاهی محقق شود.
برنامه هفتم توسعه تکالیفی را متوجه صندوق کرده است، برای تحقق این مسئله چه اقداماتی در دوران شما صورت گرفت؟
ما در این برنامه تنها یک بند «ب» ماده 96 را داشتیم که هرچند تکلیف صندوق بهحساب میآید اما باز هم بیشتر در حوزه آموزشی خلاصه میشود. همانطور که میدانیم امروز برخی رشتههای دانشگاهی، دیگر داوطلب ندارند و دانشجو دیگر به دنبال تحصیل در آن رشتهها نیست. این بند به صندوق اجازه میداد به دانشجویان کمکهزینه تحصیلی پرداخت کند. برنامهریزیهای مربوطه هم صورتگرفته و از سال تحصیلی آینده دانشجویانی که در چنین رشتههایی تحصیل کنند، از همان ترم اول از طریق صندوق رفاه دانشجویان هزینه تحصیلی دریافت خواهند کرد. البته این مبلغ دیگر به صندوق بازپرداخت نمیشود، به عبارتی این مبلغ وام نیست. البته قرار بود سازمان امور دانشجویان با همکاری معاون آموزشی وزارت علوم، رشتههای مربوط را احصا کنند و بعداً اسامی رشتهها در دفترچه کنکور قید شود. موضوع قابلتوجه در این میان آن است که تنها دانشجویانی که جزء 20 درصد برتر کنکورند میتوانند از این هزینه تحصیلی بهرهمند شوند؛ چراکه هدف از این هزینه تحصیلی، حمایت از جامعه نخبگانی برای تحصیل در رشتههای مورد نیاز کشور است.
اگر بخواهیم رو به آینده صحبت کنید، از نگاه شما اولویت صندوق چه باید باشد؟
به نظر من در گام اول، اولویت محکم کردن زیرساختهای بودجهای صندوق رفاه دانشجویان است، به طور مثال 750 میلیارد تومانی که امروز بودجه عمومی صندوق شده، باید حداقل به حدود 7.5 همت برسد. این کارها باید در دستور کار قرار بگیرد؛ چراکه خوشبختانه یکی از نعمتهایی که در صندوق هست نیروهای کارشناسی بسیار قوی است. اگر هر فردی مدیریت صندوق رفاه دانشجویان را بر عهده بگیرد و بتواند از این نیروها بهدرستی استفاده کند، هیچ مشکلی نخواهد داشت. به این دلیل که صندوق بهصورت هیئتامنایی اداره میشود میتواند درباره برنامهها خودش قانونگذاری کند و تصمیم بگیرد، پس عملاً مشکل خاصی نخواهد داشت. بااینحال دولت باید عنایت ویژه داشته باشد؛ چراکه امروز سرانه دانشجویان وزارت علوم 300 هزار تومان و در مقابل برای بهداشتیها حدود سه میلیون تومان است، قطعاً این بیعدالتی باید رفع شود. ما تلاش کردهایم این مسیر را اصلاح کنیم اما متأسفانه امسال شاهد بودیم که باز هم مسیر به همان روند گذشته برگشته است. این موضوع درست نیست که در یک کشور، دانشجویان وزارت علوم و بهداشت بخواهند از امکانات دولتی استفاده کنند اما بینشان تفاوت فاحشی وجود داشته باشد. همچنین با توجه به مشکلاتی که شناسایی شده، مسئولان فعلی باید با سازمان برنامهوبودجه هماهنگی داشته باشند تا بتوانند کاری را انجام دهند که بودجه صندوق بهبود پیدا کند؛ چراکه در این صورت میتوانند برنامههایی که در صندوق طراحی میشود کاملا اجرایی کنند. در این صورت مطمئنم هیچ دانشجویی در کشور ما مشکل معیشتی نخواهد داشت و قطعاً تحقق این مسئله باعث میشود دانشجو بتواند با خیال راحت به آموزش، تحقیق و پژوهش بپردازد.














