فاطمه سادات مرتضوی، خبرنگار گروه اقتصاد: در روزهای اخیر سفر وزیر دفاع ایران به چین با حاشیه‌های خبری روبه‌رو شد، به‌طوری‌که برخی از رسانه‌ها از خرید ۴۰ فروند جنگنده جِی10 چینی از سوی ایران خبر دادند. البته تاکنون هیچ منبع رسمی ایرانی و چینی این اخبار را تایید یا تکذیب نکرده‌اند. این خبر از دو جهت دارای ابهاماتی است؛ یک اینکه تا به امروز هیچ نهاد رسمی ایرانی آن را تایید نکرده و همچنین برخی‌‌ها این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا باوجود خرید جنگنده‌ای مانند جی-35 که هم‌تراز با اف-35 آمریکایی است، ایران جنگنده رده‌پایین‌تر خریداری می‌کند. البته باید گفت این موضوع جدید نیست؛ چرا‌که در 18 اکتبر سال 2020 هم که تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت به طور خودکار تعلیق شد، خبری مبنی بر خرید جنگنده‌های نسل j چینی از سوی ایران مطرح شد اما در ادامه خبری از خرید آنها نبود. درخصوص تسلیحات چینی نکته قابل تامل اینکه‌ بررسی‌های «فرهیختگان» نشان می‌دهد در سال‌های اخیر چین به چهارمین صادرکننده برتر تسلیحات در جهان تبدیل شده است. همچنین واردات این کشور بین سال‌های 2000 تا 2024 کاهش 98 درصدی داشته است. این موضوع از این منظر حائز اهمیت بوده که چینی‌ها که در رقابت با آمریکا هستند و سیاست کنترل چین هم از سوی آمریکا اجرا می‌شود، به حد چشمگیری از برتری در تولیدات و خوداتکایی رسیده‌اند. 

برترین صادرکنندگان تسلیحات نظامی در جهان
طبق بررسی «فرهیختگان» از گزارش مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI) از فروش تسلیحات در سراسر جهان، ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین صادرکننده تسلیحات در جهان است و 43 درصد از صادرات تسلیحات دنیا را طی سال 2020 تا 2024 در دست گرفته است. پس از آن، کشورهای فرانسه و روسیه در جایگاه دوم و سوم بزرگ‌ترین صادرکنندگان تسلیحات جهان در چهار سال اخیر قرار می‌گیرند و به ترتیب حدود 10 و 8 درصد از صادرات تسلیحات در جهان را به خود اختصاص دادند. درمجموع می‌توان گفت ایالات متحده و دو کشور فرانسه و روسیه حدود 73 درصد از کل صادرات اسلحه در جهان را طی سال‌های 2020 تا 2024 به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که این رقم در سال‌های 2015 تا 2019 حدود 61 درصد بوده است. چهارمین صادرکننده بزرگ اسلحه در جهان نیز چین است که در پنج سال گذشته سهم 5.9 درصدی از صادرات جهانی اسلحه را در دست دارد.

آمریکا در رتبۀ اول تجارت سیاه
طبق آخرین آمار جهانی، ایالات متحده آمریکا بزرگ‌ترین صادرکننده اسلحه در دنیاست و 43 درصد از فروش اسلحه در جهان را از سال 2020 به بعد در دست دارد. صادرات اسلحه در آمریکا از سال 2020 تا به امروز نسبت به دوره چهار‌ساله‌‌ 2015 تا 2019 حدود 21 درصد افزایش یافته و سهم آن از صادرات اسلحه جهانی از 35 درصد به 43 درصد رسید که تقریباً به اندازه مجموع صادرات هشت صادرکننده بزرگ بعدی در دنیا بود. گفتنی است آمریکا در چهار سال اخیر به 107 کشور دنیا تسلیحات نظامی صادر کرده است. طبق آخرین آمار SIPRI، کشورهای اوکراین، انگلستان، هلند و نروژ در میان 10 کشور برتر واردکننده تسلیحات نظامی از ایالات متحده در سال‌های 2020 تا 2024 بودند. البته این نکته را باید ذکر کرد که آمریکا در دوره چهارساله اخیر، حدود 12 درصد صادرات تسلیحات نظامی‌اش به عربستان سعودی بوده که آن را به بزرگ‌ترین دریافت‌کننده صادرات تسلیحات ایالات متحده در سال‌های 2020-2024 تبدیل کرده است. پس از آن به ترتیب 9.3 درصد از سهم صادرات تسلیحات نظامی آمریکا متعلق به اوکراین و 8.8 درصد نیز مربوط به ژاپن بوده است. البته در این رابطه لازم است ذکر کنیم، عمده صادرات اسلحه ایالات متحده به اوکراین در سال‌های 2020 تا 2024 به شکل کمک بوده و اکثر انتقالات (حدود 71 درصد) سلاح‌های دست‌دوم بوده است. همچنین کشورهای خاورمیانه دومین سهم بزرگ صادرات اسلحه ایالات متحده را در سال‌های 2020 تا 2024، چیزی حدود 33 درصد دریافت کردند. قطر (با 7.7 درصد از کل صادرات تسلیحات ایالات متحده) و کویت (4.4 درصد) نیز در میان 10 دریافت‌کننده برتر آمریکا بودند. لازم به ذکر است اسرائیل با سهم 3 درصد، یازدهمین دریافت‌کننده بزرگ صادرات تسلیحات ایالات متحده در سال‌های 2020-2024 بوده است.

صعود چین به جمع بزرگ‌ترین تاجران اسلحه
در چهار سال اخیر، چینی‌ها نزدیک به 6 درصد از صادرات تسلیحات دنیا را در دست دارند و چهارمین کشور صادرکننده برتر تسلیحات در جهان به حساب می‌آیند. این در حالی است که سهم چین در مقایسه با دوره زمانی 2015 تا 2019 اندکی کمتر بوده است. آمار جهانی حکایت از آن دارد که با وجود تلاش‌های چین برای افزایش سهم بازار جهانی خود در صادرات اسلحه، بسیاری از واردکنندگان عمده اسلحه به دلایل سیاسی ترجیح می‌دهند مقادیر قابل توجهی از چین خریداری نکنند. صادرات تسلیحات چین در 5 سال اخیر همچنان قابل توجه اما به طور فزاینده‌ای متمرکز بوده است. پاکستان بزرگ‌ترین خریدار تسلیحات چین بوده و 63 درصد از کل صادرات تسلیحات چین را طی سال‌های 2020 تا 2024 به خود اختصاص داده است. پس از پاکستان، کشورهای آسیا و اقیانوسیه خریداران اصلی تسلیحات نظامی از چین بودند و 77 درصد از صادرات اسلحه چین از سال 2020 به بعد به این مناطق تعلق گرفت. این در حالی است که 14 درصد از صادرات تسلیحات چینی به کشورهای آفریقایی اختصاص یافت. در طول پنج سال گذشته، چین عمده تسلیحات خود را به 44 کشور در جهان صادر کرده است.

کاهش 98 درصدی واردات نظامی چین
شاید سهم 6 درصدی چینی‌ها از صادرات اسلحه کم به نظر برسد، اما کارشناسان نظامی می‌گویند باید این موضوع را نیز در نظر داشت که واردات آن‌ها به شدت کاهش یافته و این کشور به خوداتکایی در تسلیحات نظامی رسیده است. این موضوع از این منظر حائز اهمیت است که این کشور به عنوان اولین و بزرگ‌ترین تهدید هژمونی آمریکا تعریف می‌شود و حتی با تهدیدات آمریکا در موضوع تایوان و همچنین سیاست مهار چین، نیاز چین به داشتن سلاح‌های برتر در این رقابت را افزایش داده است.
در خصوص واردات چین، بررسی‌های آماری نشان می‌دهد میزان واردات تجهیزات نظامی این کشور از سال 2000 تا 2024 حدود 98 درصد کاهش پیدا کرده و از 3.5 میلیارد تیو (TIV) در سال 2005 به حدود 72 میلیون تیو (TIV) در سال 2024 رسیده است. در این سال‌ها چین عمدتاً از روسیه تجهیزات نظامی خود را وارد کرده است. بر این اساس، سهم واردات تجهیزات نظامی از روسیه توسط چینی‌ها از حدود 90 درصد در سال 2000 به 42 درصد در سال 2024 کاهش یافت. همچنین میزان واردات چین از روسیه نیز از حدود 3.1 میلیارد تیو (TIV) در سال 2005 به 30 میلیون تیو (TIV) در سال 2024 رسیده است. طی این مدت، چینی‌ها توانستند با اتکا به قدرت خود در 20 سال اخیر از یک واردکننده بزرگ تجهیزات نظامی به صادرکننده برتر تسلیحات در جهان تبدیل شوند.
لازم به ذکر است شاخص TIV (مقدار شاخص روند) توسط مؤسسه SIPRI برای سنجش حجم انتقال بین‌المللی سلاح‌های متعارف اصلی طراحی شده و برخلاف ارزش مالی، این شاخص میزان انتقال منابع نظامی واقعی را نمایش می‌دهد، نه قیمت سلاح‌ها را. این شاخص بر پایه هزینه تولید یک سلاح استاندارد محاسبه می‌شود. هدف از استفاده از TIV، بررسی روند جغرافیایی و زمانی جریان تسلیحات است، نه بررسی ارزش اقتصادی.

پاکستان در صدر واردات سلاح از چین 
 براساس داده‌های موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI)، پاکستان، به عنوان متحد کلیدی منطقه‌ای چین، تقریباً دوسوم (۶۳ درصد) از صادرات تسلیحات چین به دنیا را به خود اختصاص داده است؛ با نگاهی دیگر می‌توان گفت، باتوجه به اینکه پاکستان دارای موقعیت خاص ژیوپلیتیکی در منطقه است و پنجمین واردکننده بزرگ اسلحه در جهان، به شمار می‌آید، به نظر می‌رسد در رابطه با واردات گسترده از کشوری مانند چین از یک زاویه دغدغه شخصی دارد؛ چراکه همزمان با کشور هند که نماینده آمریکا در منطقه به حساب می‌آید، مدت‌هاست در حال رقابت و تخاصم بوده و به نوعی یک دوئل تسلیحات نظامی ‌بین هند و پاکستان حاکم است و باید از این حیث نیز قدرتمند باشد؛ یعنی نمایندگانی از دو قدرت بزرگ جهانی به صورت نیابتی در منطقه در حال رقابت هستند.
در سال‌های اخیر، پاکستان نیز با خرید جنگنده‌های رادار گریز جی‌35 (j35) از چین  عمدتا، به دوئل با هند مشغول شده و ظاهرا توجهات بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. نکته قابل تامل اینکه، در همان سال‌هایی که پاکستانی‌ها به سراغ خرید جنگنده j35 از چین رفتند، ایران حتی با تعلیق تحریم تسلیحاتی خود نیز به سراغ جنگنده‌های چینی نرفت. موضوع از این قرار است که در سال 2020 که تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران به طور خودکار تعلیق شد، در آن برهه، زمزمه‌های خرید جنگنده j10 توسط ایران از چین پیچید اما پس از آن خبری نشد. به نظر می‌رسد دولتمردان کشورمان می‌توانند به این تجربه چین و پاکستان به صورت جدی فکر کنند. دوم هم اینکه برای چین نیز این موضوع حائزاهمیت بوده؛ چراکه پاکستان محل تلاقی شاخه جنوبی ‌BRI‌ ‌(ابتکار کمر بند راه) و همچنین سی‌پک (CPEC) کریدور اقتصادی چین-پاکستان است که یک پروژه توسعه زیرساختی چین برای خروج از بن‌بست دریایی آمریکاست.

بزرگ‌ترین واردکنندگان تسلیحات نظامی‌ در جهان
طبق آخرین آمار موسسه SIPRI، اوکراین بزرگ‌ترین واردکننده تسلیحات نظامی‌ طی چهارسال اخیر بود و 9 درصد از سهم واردات تسلیحات در جهان را از آن خود کرد؛ این آمار باتوجه به جنگ چندین ساله روسیه و اوکراین قابل تامل به نظر می‌رسد.
در رده‌های بعدی، کشور‌های هند، قطر، عربستان سعودی و پاکستان  قرار می‌گیرند که بیشترین واردات اسلحه را طی چهار سال اخیر داشته‌اند و درمجموع ۳۵ درصد از واردات جهانی سلاح را شامل می‌شوند. گفتنی است هند 7.3 درصد، قطر و عربستان حدود 7 درصد و پاکستان 4.6 درصد از کل واردات تسلیحات جنگی در جهان را شامل می‌شوند. به طور کلی کشورهای آسیا و اقیانوسیه ۳۳ درصد از کل واردات سلاح را در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲4 به خود اختصاص دادند و در رده‌های بعدی کشورهای اروپایی با سهم28 درصدی، خاورمیانه با سهم ۲۷ درصدی، آمریکا با سهم۶.۲ درصدی و آفریقا با سهم۴.۵ درصدی قرار دارند.

هزینه نظامی ‌جهان معادل  GDP  
106 کشور
طبق آخرین آماری که موسسه SIPRI منتشر کرد، هزینه‌های نظامی ‌جهان در23 سال اخیر حدود 2.6 برابر شده و از هزار و 53 میلیارد دلار در سال 2001 به 2هزار و 718 میلیارد دلار در سال 2024 رسیده است. از طرفی دیگر رقم بودجه دفاعی 2024 نسبت به 2023 حدود10 درصد رشد کرده که شدیدترین افزایش سالانه را حداقل پس از پایان جنگ سرد ثبت کرد. براساس آخرین آمارSIPRI، پنج کشور برتر هزینه‌کننده در بخش نظامی ‌در جهان در سال 2024، ایالات متحده، چین، روسیه، آلمان و هند بودند که۶۰ درصد از کل هزینه‌های جهانی را با مجموع هزینه‌های ۱۶۳۵ میلیارد دلار تشکیل می‌دهند. بررسی‌ها می‌گوید دهمین سال متوالی است که بودجه نظامی‌ جهان افزایش پیدا می‌کند، در همین راستا گفتنی است ۱۵ کشور پرهزینه جهان در سال ۲۰۲۴ همگی هزینه‌های نظامی ‌خود را افزایش دادند. سهم بودجه نظامی‌ در جهان از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) در سال ۲۰۲۴ به ۲.۵ درصد افزایش یافته معادل GDP 106 کشور دنیاست. در سال 2024 هزینه‌های نظامی ‌جهان فقط از تولید ناخالص داخلی 7 کشور شامل آمریکا، چین، آلمان، چین و ژاپن، هند، انگلستان و فرانسه کمتر بوده است.
 در همین راستا گفتنی است هزینه‌های نظامی ‌در اروپا از جمله در کشوری مانند روسیه با ۱۷ درصد افزایش به ۶۹۳ میلیارد دلار رسیده و در نگاه برخی کارشناسان، عامل اصلی افزایش جهانی بودجه نظامی ‌در سال ۲۰۲۴ بود. نقطه‌عطف افزایش هزینه‌های نظامی‌ جهان، تلاقی آن با حوادث 11 سپتامبر سال 2001 است. به عبارتی، با رخ‌دادن حادثه مشکوک 11 سپتامبر در آمریکا که نشانه‌هایی از دخالت ایالات متحده در آن حادثه دارد، هزینه‌های نظامی ‌جهان با دخالت آشکار نظامی‌ آمریکا در کشورها از افغانستان و عراق گرفته تا خاورمیانه زیاد می‌شود. همزمان رقابت‌های تسلیحاتی، جنگ و درگیری از خاورمیانه تا روسیه و اوکراین گسترش می‌یابد؛ این رقابت‌ها ‌کاملا رنگ و بوی تغییرات بزرگ ژئوپلیتیکی دارد.

16 درصد از شرکت‌های بزرگ تسلیحاتی جهان چینی‌اند 
براساس گزارش موسسه بین‌المللی پژوهشی صلح استکهلم (SIPRI)، مجموع فروش تسلیحات 100 شرکت برتر جهان از 201 میلیارد دلار در سال 2002 به 421 میلیارد دلار در سال 2010 و 632 میلیارد دلار تا پایان سال 2023 رسیده است. با توجه به تنش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی بین روسیه و اوکراین و خاورمیانه بدیهی است آمار فروش تسلیحات شرکت‌های بزرگ اسلحه‌سازی دنیا در سال 2024 نیز افزایش یافت و آمارها آن را تایید می‌کند. بر این اساس آمریکا با 41 شرکت در بین 100 شرکت برتر تسلیحاتی جهان و 51 درصد سهم از فروش اسلحه، بیشترین شرکت برتر در حوزه تولید اسلحه را در دنیا داراست. پس از آن در جایگاه دوم، چین با درآمد ۱۰۳ میلیارد دلاری حاصل از فروش تسلیحات نظامی ‌پس از شرکت‌های آمریکایی قرار دارد. شرکت چینی AVIC در سال 2023 در رتبه 8 جهانی بزرگ‌ترین تولیدکننده تسلیحات چین باقی ماند و درآمدهای تسلیحاتی 20.9 میلیارد دلاری را تجربه کرد که نشان‌دهنده ادامه رشد در تولید هواپیماهای نظامی‌ داخلی بود. درآمدهای تسلیحاتی شرکت AECC به میزان 17 درصد افزایش یافت و به 5.8 میلیارد دلار رسید که  باتوجه به رکود موجود در چین، بزرگ‌ترین میزان افزایش سالانه درآمدهای تسلیحاتی در بین شرکت‌های چینی بود.