پریا ناصری: تأسیس دانشکدگان یکی از مهم‌ترین اقدامات دانشگاه آزاد اسلامی بود که در سال ۱۴۰۲ مطابق با رویکرد‌های دانشگاه و با هدف پاسخ به نیاز‌های جامعه تأسیس شدند. در این میان، دانشکدگان کسب‌وکار به عنوان یکی از شاخه‌های مهم این مجموعه، گام‌های مؤثری در راستای ایجاد ارتباط مؤثر دانشگاه با جامعه برداشته است که یکی از مهم‌ترین رویداد‌های اخیر این دانشکدگان، راه‌اندازی نخستین کلینیک کسب‌وکار دانشگاه آزاد اسلامی در واحد کاشان است. این کلینیک، با الگوگیری از کلینیک‌های پزشکی، به ارائه خدمات مشاوره‌ای در زمینه‌های مختلف کسب‌وکار می‌پردازد و به صاحبان مشاغل کمک می‌کند تا چالش‌های خود را به شیوه‌ای علمی و کاربردی حل کنند. به همین مناسبت، «فرهیختگان» گفت‌وگویی با علیرضا شاه‌میرزایی، رئیس دانشکدگان بازار و کسب‌وکار دانشگاه آزاد، انجام داده است که در ادامه متن آن را از نظر می‌گذرانید.
نخستین کلینیک کسب‌وکار دانشگاه آزاد در واحد کاشان ایجاد شده است. درخصوص اهداف این اقدام توضیح دهید.
کلینیک کسب وکار مطابق با رویکرد دانشگاه در نظام‌نامه جدید است که باید درجهت رفع نیاز‌های جامعه حرکت کند. در حوزه کسب‌وکار، مشکلات و نیاز‌های فراوانی وجود دارد که فعالان این حوزه با آن‌ها مواجهند و دانشگاه باید بتواند به حل این مسائل کمک کند. همانند کلینیک‌های پزشکی که بیماران به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، کسب‌وکار‌ها نیز یک موجود زنده و گاهی پیچیده‌تر از بدن انسان‌اند که نیازمند مراقبت و خدمات متنوعی برای رفع مشکلات خود هستند. انواع خدمات ارائه شده به آن‌ها در ساختاری به نام کلینیک کسب‌وکار تعبیه شده است.
کلینیک‌های کسب‌وکار چه بخش‌هایی دارند و در هر بخش چه خدماتی ارائه می‌شود؟
عناوین خدمات کسب‌وکار پیش‌تر در اداره کل خدمات کسب‌وکار وزارت صمت جمع‌آوری شده است که شامل حدود ۳۲ حوزه تخصصی می‌شود. این خدمات از تهیه طرح تجاری آغاز می‌شود تا مشاوره حقوقی کسب‌وکار، تأمین مالی کسب‌وکار، مدیریت صادرات، روانشناسی کسب‌وکار، احیای کسب‌وکار‌های راکد، نیمه‌فعال و غیر‌فعال، بازاریابی و برندینگ، مدیریت زنجیره تأمین، ارزشگذاری، تأمین نیروی انسانی و حتی انحلال و تسویه را شامل می‌شود که هریک دارای حوزه تخصصی هستند.
مخاطبان این کلینیک‌ها چه کسانی هستند؟
مخاطبان اصلی این کلینیک‌ها، صاحبان کسب‌وکار‌ها هستند. با این حال، گاهی مسئولان دولتی یا محلی نیز به این مراکز مراجعه می‌کنند و یک سری راهکار‌ها برای حل مشکلاتی می‌خواهند که میان کسب‌وکار‌های یک شهرستان یا حتی در سطح کشور شایع شده‌اند. برای مثال، در رویداد راه‌اندازی کلینیک کسب‌وکار کاشان، فرماندار ویژه کاشان به همراه جمعی از مسئولان شهرستان و مدیران صنعت حضور داشتند و مسائل‌شان را در میزگردی با اساتید و مشاوران کلینیک در میان گذاشتند و تیم تخصصی کلینیک نیز تلاش کردند پاسخ‌هایی مناسب و کاربردی برای حل این مشکلات ارائه دهند.
مراجعه به کلینیک‌ها چه صورت است و خدمات آن چگونه ارائه می‌شود؟
کلینیک‌های کسب‌وکار به دو صورت حضوری و مجازی خدمات ارائه می‌دهند. کسب‌وکار‌ها معمولاً ترجیح می‌دهند مسائل خود را به‌صورت حضوری و محرمانه مطرح کنند تا فرصت بیشتری برای بررسی و مشاوره داشته باشند. در برخی موارد، حتی مشاوران کلینیک به‌صورت میدانی در محل کسب‌وکار حضور می‌یابند تا شرایط را از نزدیک بررسی کنند زیرا چنین خدماتی نیازمند مراکزی‌اند که باید در نزدیکی کسب‌وکار‌ها مستقر باشند. به همین دلیل، همان‌طور که واحد‌های دانشگاه آزاد در شهرستان‌های مختلف فعالیت دارند، کلینیک‌های کسب‌وکار نیز می‌توانند در مناطق مختلف ایجاد شوند تا به نیاز‌های محلی پاسخ دهند. در کنار خدمات حضوری، بخشی از خدمات نیز به‌صورت مجازی ارائه می‌شود. در این بخش، متخصصان برجسته هر واحد به صورت اینترنتی به کسب‌وکار‌ها مشاوره می‌دهند و کسب‌وکار‌های سراسر کشور می‌توانند بدون محدودیت مکانی، به متخصصان مربوطه در کلینیک‌های تخصصی دسترسی داشته باشند.
محل استقرار کلینیک‌ها، واحد‌های دانشگاهی است؟
بله البته امکان دارد که برخی کلینیک‌ها نیز خارج از ساختمان دانشگاه تأسیس شوند. برای مثال در حال حاضر، کلینیک کسب‌وکار کاشان در داخل دانشگاه مستقر بوده اما در شهر‌های دیگر ممکن است خارج از محوطه دانشگاه فعالیت کنند. با این حال، اغلب این کلینیک‌ها در ساختمان‌های متعلق به دانشگاه قرار دارند، هرچند ممکن است در محل مرکزیت دانشگاه استان یا شهرستان واقع نباشند.
خدمات مشاوره غیرحضوری چگونه ارائه می‌شوند؟
از طریق وبسایت یا اپلیکیشن‌هایی که ایجاد می‌شود. مثلاً کلینیک کسب‌وکار کاشان وب‌سایتی را راه‌اندازی کرده که در حال حاضر در مراحل ابتدایی فعالیت خود قرار دارد. در کشور چند سکوی خدمات کسب‌وکار وجود دارد که توسط انجمن‌ها و تشکل‌های مشاوران کسب‌وکار ایجاد شده‌اند و کلینیک کسب‌وکار کاشان نیز با یکی از این سکو‌ها تفاهم‌نامه‌ای منعقد کرده است. علاوه بر این، سایر واحد‌های دانشگاه مانند واحد اسلامشهر نیز در حال راه‌اندازی سکوی جامع خدمات کسب‌وکارند. این وب‌سایت‌ها به مرور زمان گسترش خواهند یافت و به سکو‌های پیشرفته‌تری تبدیل می‌شوند که بتوانند خدمات را به‌صورت هوشمند ارائه دهند و در موارد تخصصی‌تر نیز به کارشناسان و مشاوران ارجاع می‌دهند. در واقع، ترکیبی از هوش مصنوعی و مشاوره تخصصی توسط متخصصان در این سکو‌ها به کار گرفته می‌شوند که به تدریج توسعه پیدا می‌کنند.
دانشجویان و استادان در این کلینیک‌ها چه نقشی دارند؟
طبیعتاً مسائل و چالش‌های شناسایی شده، به موضوعات پژوهشی و برنامه‌های علمی تبدیل می‌شوند و پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی که در راستای این موضوعات تدوین شوند، در دانشگاه‌ها از اولویت بیشتری برخوردار خواهند بود. آیین‌نامه‌های موجود هم دانشجویان را به سمت انتخاب این حوزه‌ها به‌عنوان موضوع پژوهشی پایان‌نامه‌هایشان سوق می‌دهند. علاوه بر این، دانشجویان به‌ویژه در رشته‌هایی مانند مدیریت، اقتصاد، حقوق، حسابداری و سایر حوزه‌های مرتبط با کسب‌وکار می‌توانند دوره‌های کارآموزی و کارورزی خود را در کلینیک‌های کسب‌وکار سپری کنند و همچنین در جهت حل مسائل مطرح شده در این کلینیک‌ها می‌توانند در صنعت حضور پیدا کنند.
از سوی دیگر، استادان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه، به‌ویژه در مقاطع دکتری، که در حوزه‌های تخصصی به سطح بالایی از دانش و مهارت رسیده‌اند، به تدریج مورد توجه صنعت قرار می‌گیرند و دارای شهرت در یک حوزه تخصصی می‌شوند. این افراد به‌عنوان مشاوران اصلی در هر حوزه تخصصی در کلینیک‌های کسب‌وکار فعالیت خواهند کرد و خدمات مشاوره‌ای به کسب‌وکار‌ها ارائه خواهند داد.
کلینیک‌های کسب‌وکار چگونه با دانشکدگان کسب‌وکار هماهنگی دارند؟
در مرحله اول از واحد‌هایی که دارای دانشکده بازار کسب‌وکار هستند خواستیم که در این طرح مشارکت کنند و در ادامه سایر واحد‌های دانشگاهی متقاضی نیز می‌توانند اقدام به تأسیس کلینیک کسب‌وکار کنند. دانشکده‌های بازار کسب‌وکار می‌توانند بر اساس موضوعات تخصصی که پیش‌تر برای آن‌ها تعیین شده، طرح کلینیک کسب‌وکار خود را طراحی و ارائه کنند. این طرح‌ها در دانشکدگان بررسی شده و پس از ارزیابی اولیه، موافقت اصولی برای آغاز فعالیت کلینیک صادر می‌شود تا فرایند اجرایی کلینیک‌ها آغاز شود. به مرور زمان، آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و روند‌های ارزیابی تکمیل خواهند شد تا کلینیک‌ها بتوانند به مراحل بعدی ارائه خدمات خود بپردازند.
با توجه به مأموریت دانشکدگان در عرصه ارتباط با جامعه، کلینیک‌ها چه نقشی دارند؟
قبلاً هم واحد‌های دانشگاهی ما در حوزه کسب‌وکار با جامعه ارتباط خوبی داشتند؛ مثلاً دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، ضمن خدمت یا MBA با موضوعات تخصصی برگزار می‌کردند. مثلاً کارگروه آموزشی حسابرسی تلفیقی به‌صورت چندجلسه‌ای ارائه می‌کردند. یا مثلاً دوره ویژه مقابله با پولشویی یا مثلاً دوره ویژه آشنایی با قانون جدید ثبت اسناد برگزار می‌کردند. این آموزش‌ها کاملاً رایج بوده و واحد‌های دانشگاهی همواره چنین دوره‌هایی را برگزار می‌کردند. علاوه بر این، دانشجویان رشته‌های مدیریت و حسابداری و...، طی دوران تحصیل، دوره‌های کارآموزی و کارورزی خود را در صنعت می‌گذرانند که بخشی از فرایند آموزشی آن‌ها محسوب می‌شود. در واقع، پیوند میان دانشگاه و رفع نیاز‌های صنعت از گذشته برقرار بوده است. سرا‌های نوآوری هم از چند سال پیش در این حوزه آغاز به فعالیت کرده‌اند. اما در نظام‌نامه جدید مقرر شده است که دانشکده‌ها روی این حوزه تمرکز کنند و این حوزه را تقویت و توسعه دهند تا فعالیت‌هایی که پیش‌تر به‌صورت پراکنده انجام می‌شدند، در قالب دانشکده‌ها و به صورت تخصصی پیگیری شوند. کلینیک‌های کسب‌وکار یکی از نقاط کانونی ارائه این خدمات به کسب‌وکار‌ها هستند.
البته این کلینیک‌ها مأموریتشان آموزشی نیست ولی با فرایند آموزشی نیز در ارتباط هستند. وظیفه اصلی آن‌ها ارائه خدمات مشاوره و حل مسئله به کسب‌وکار‌هاست که گاهی در حد یک کار پژوهشی باید انجام شود و کمتر وارد فرایند‌های آموزشی می‌شوند. با این حال، در حین مشاوره ممکن است کارشناسان کلینیک تشخیص دهند که اگر مدیران یا کارکنان یک کسب‌وکار در یک دوره آموزشی مرتبط شرکت کنند، برای بهبود عملکرد آن‌ها مؤثر خواهد بود و پیشنهاد می‌دهند و اگر کسب‌وکار‌ها نیز علاقه‌مند باشند می‌توانند در این دوره‌ها شرکت کنند.
قاعدتاً فضای آموزشی و فضای مشاوره‌ای از نظر فیزیکی با هم تفاوت دارند، اما ارتباطی هم‌افزا و مکمل میان آن‌ها وجود دارد. فعالیت‌های آموزشی و خدمات کلینیک‌های کسب‌وکار دو حوزه جداگانه هستند، اما می‌توانند به تقویت یکدیگر کمک کنند.
بنابراین محوریت اصلی فعالیت‌های کلینیک مشاوره‌ای است.
بله اغلب خدمات کلینیک‌ها مشابه مشاوره است. البته خود خدمات «مشاوره کسب‌وکار» به طور خاص یکی از 32 نوع خدمات کلینیک است که در فهرست خدمات می‌توانید ببینید. اما بسیاری از خدمات دیگر نیز مشابه مشاوره است و یا اینکه در ابتدا شکل مشاوره دارد. مثلاً در خدمات تأمین مالی ابتدا مشاوره مالی داده می‌شود ولی در ادامه ممکن است کلینیک قرارداد ببندد که مدیریت فرایند تأمین سرمایه را نیز برعهده بگیرد. یا مثلاً کلینیک می‌تواند راساً خدمات حسابداری و حسابرسی نیز ارائه دهد.
تا قبل از شروع سال تحصیلی جدید چند کلینیک کسب‌وکار در واحد‌ها ایجاد خواهد شد؟
در حال حاضر، پنج واحد دانشگاهی درخواست خود را برای راه‌اندازی کلینیک کسب‌وکار ارائه کرده‌اند. با این حال، این طرح‌ها هنوز تأیید نشده و برخی از آن‌ها نیازمند اصلاح و تکمیل هستند. از این تعداد، دو واحد در تهران و سه واحد در استان‌ها و شهرستان‌های دیگر طرح‌های پیشنهادی خود را ارائه کرده‌اند. زمان‌بندی فرایند تأسیس این کلینیک‌ها به میزان تکمیل طرح‌های آن‌ها بستگی دارد. ضمن اینکه بخش‌های صنعتی و مدیران مناطقی که واحد‌ها در آن قرار دارند نیز باید همکاری‌های لازم را انجام دهند. برای مثال در کلینیک کسب‌وکار کاشان علاوه بر طراحی‌های مناسب صورت گرفته، فرمانداری ویژه کاشان کارگروهی را متشکل از خود فرماندار، اتاق بازرگانی، اتاق اصناف و دیگر نهاد‌های مربوطه ایجاد کردند که به مسئله‌شناسی کسب‌وکار‌ها پرداخته و گزارش‌های ارزشمندی در نشست‌های مرتبط ارائه کردند. همچنین از آنجایی که کاشان قطب صنعت فرش ماشینی کشور است، انجمن صنعت فرش ماشینی، که با چالش‌های مختلفی روبه‌رو است، در تأسیس کلینیک کسب‌وکار کاشان مشارکت داشته و در نشست‌های مربوطه حضور فعال داشتند. حتی برخی از مشاوران برجسته کشور، مانند دکتر اسدی که علاوه بر مسئولیت‌هایی که در وزارت صنعت، معدن و تجارت بر عهده داشتند، اهل کاشان هم هستند، همکاری ارزشمندی در ایجاد این کلینیک انجام دادند. به عبارتی هر واحد دانشگاهی برای راه‌اندازی کلینیک، لازم است ارتباطات مؤثری نیز با بخش‌های صنعتی، مدیران شهرستان و مشاوران برجسته در حوزه مشاوره و خدمات کسب وکار ایجاد کند و لذا سرعت طی کردن این مراحل وابسته به میزان تعامل هر دانشکده است. بنابراین ما هیچ محدودیت زمانی اعمال نمی‌کنیم تا کیفیت کار کم نشود.
محور فعالیت کلینیک‌های کسب‌وکار در تهران چیست؟
یکی از کلینیک‌ها در حوزه حقوق کسب‌وکار است. در راستای ایجاد این کلینیک همکاری خوبی با قوه قضائیه ایجاد شده که ان‌شاءالله به‌زودی اطلاع‌رسانی خواهد شد. مشکلات حقوقی کسب‌وکار‌ها بسیار جدی و متنوع است و واقعاً احساس نیاز می‌شود. در یکی دیگر از واحد‌های پایتخت نیز کلینیکی برای بررسی تخصصی مسائل حسابرسی کسب‌وکار‌ها پیشنهاد شده که ان‌شاءالله اجرایی خواهد شد.
همان‌طور که عرض شد در ایجاد این کلینیک‌ها، سعی شده علاوه بر رفع نیاز‌های منطقه، هر کلینیک به صورت تخصص‌محور نیز دارای یک تخصص ویژه باشد تا در کشور به نام آن تخصص نیز شناخته شده و سرآمد آن حوزه شود. مثلاً کلینیک کاشان نیز در حوزه برندینگ و بازاریابی به طور خاص قرار است سرآمد شود و با توجه به اینکه یکی از شهرستان‌های صادراتی کشور است و در حوزه‌هایی مثل گلاب و فرش و امثال آن که دارای برند‌های خوبی در سطح جهانی هم است، امیدواریم بتواند در این حوزه موفقیت‌های خوبی کسب کند.
