ندا اظهری، مترجم: چند ماه مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، ایلان ماسک، مدیر چند غول فناوری یعنی شرکت فضایی SpaceX و خودروسازی تسلا، خود را به عنوان یکی از حامیان پروپا قرص ترامپ معرفی کرد و در ماه‌های گذشته هم با ارائه پیشنهادهایی، به هموارتر شدن مسیر ابتدایی دولت ترامپ کمک کرد. اما چند روزی است که خبرها حکایت از برخی مناقشات بین ایلان ماسک و دونالد ترامپ دارد به طوری که حتی کار به تهدید از سوی ترامپ مبنی بر قطع کردن بودجه‌های دولتی به شرکت‌های تحت مدیریت ماسک کشیده شد. اختلاف نظر ماسک و ترامپ از سوم ژوئن آغاز شد؛ زمانی که ماسک در پلتفرم ایکس از لایحه پیشنهادی مالیات و هزینه‌های دولتی انتقاد کرد. اما این اختلاف نظر در روزهای گذشته دامنه‌دار شد و در شبکه‌های اجتماعی پر و بال گرفت به طوری که ترامپ با دیوانه خطاب کردن ماسک، اعلام کرد که ساده‌ترین راه برای ذخیره میلیاردها میلیارد دلار از بودجه آمریکا، این است که از قراردادها و یارانه‌های دولتی که به ماسک تعلق می‌گیرد، آغاز کند.

سابقه 20ساله بهره‌مندی ماسک از بودجه‌های دولتی

ایلان ماسک و تیم خدماتی آژانس DOGE (وزارت کارآمدی دولت) که در زمینه کاهش هزینه‌ها فعالیت می‌کنند، مأموریتی برای کاهش بذل و بخشش‌های دولتی داشته‌اند. با وجود این، ماسک یکی از بزرگ‌ترین ذی‌نفعان خزانه مالیات‌دهندگان به شمار می‌رود. تحلیلی که در «واشنگتن پست» منتشر شده، نشان می‌دهد که در طول این سال‌ها، ماسک و کسب‌وکارهایی که طی این سال‌ها به راه انداخته، دست کم 38 میلیارد دلار قرارداد، وام، یارانه و اعتبار مالیاتی دولتی دریافت کرده‌اند که اغلب در لحظات حساس بوده و به رشدی کمک کرده است که در نهایت ایلان ماسک را به ثروتمندترین فرد جهان تبدیل کرده است. به نظر می‌رسد سابقه این پرداخت‌ها به بیش از 20 سال پیش برمی‌گردد. مدت کوتاهی بعد از این که ماسک در سال 2008 به عنوان مدیرعامل تسلا مشغول به فعالیت شد، تمام تلاش خود را کرد تا بتواند از وام‌های کم‌بهره وزارت انرژی بهره‌مند شود.

انتفاع 6 و نیم میلیارد دلاری شرکت‌های ماسک در 2024

شواهد حکایت از آن دارد که وعده پرداخت حدود دو سوم از 38 میلیارد دلار بودجه دولتی طی پنج سال گذشته به تجارت ماسک داده شده است. تنها در سال 2024، دولت‌های فدرال و محلی متعهد به پرداخت 6 میلیارد و 300 میلیون دلار به شرکت‌های تحت مدیریت ایلان ماسک شده‌اند. اما مبلغ کلی، بسیار بزرگ‌تر از این ارقام است. این تحلیل‌ها تنها قراردادهای عمومی در دسترس را شامل می‌شوند. SpaceX در حال توسعه ماهواره‌های جاسوسی برای دفتر ملی شناسایی، بخش ماهواره‌های جاسوسی پنتاگون بوده است. «وال استریت ژورنال» با استناد به اسناد شرکت اعلام کرد که این قرارداد یک میلیارد و 800 میلیون دلار ارزش داشته است. بر این اساس، 52 قرارداد جاری دیگر با 7 آژانس دولتی، از جمله ناسا، وزارت دفاع و اداره خدمات دولتی، در حال انجام است که احتمالاً طی چند سال آینده 11 میلیارد و 800 میلیون دلار دیگر به شرکت‌های ماسک پرداخت خواهد شد. قراردادهای دولتی SpaceX از سوی ناسا و وزارت دفاع بیشترین حجم بودجه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. تسلا در اعتبارات نظامی حدود 11 میلیارد و 400 میلیون دلار از برنامه‌های فدرال و ایالتی با هدف تقویت صنعت خودروهای الکتریکی استفاده کرده است و کارشناسان بر این باورند که فروش این شرکت خودروسازی با اعتبار مالیاتی خودروهای الکتریکی 7500 دلاری برای مشتریان تقویت شده است به طوری که به مقرون به صرفه‌تر شدن خودروهای تسلا کمک کرده است که می‌توانند تا 80 هزار دلار قیمت داشته باشند.

وام 465 میلیون دلاری که تسلا را زنده کرد

روابط ایلان ماسک با آژانس‌های دولتی بارها به طور چندجانبه مثمرثمر واقع شده است. سرمایه‌گذاری‌های ثروتمندترین فرد جهان در بازارهای جدید پیشگام بوده که باعث پیشرفت اهداف دولت آمریکا شامل اکتشافات فضایی و گسترش خودروهای الکتریکی شده است. در حالی که بسیاری از برنامه‌های دولتی که ایلان ماسک از آن‌ها سود می‌برد، برای سایرین در صنعت خودروهای الکتریکی رایگان هستند، هیچ شرکت دیگری تاکنون نتوانسته در این حوزه مالکیت بازار را از تسلا بگیرد. کارشناسان بر این باورند که تاکنون، هیچ کارآفرینی از جمله انویدیا، مایکروسافت، آمازون و حتی متا، در این مقیاس وابسته به بودجه دولتی نبوده‌اند. بیشتر این بودجه‌ها در دوران دموکرات‌ها به ایلان ماسک و شرکت‌هایش تعلق گرفته است.

نخستین دور بودجه‌های دولتی به سرمایه‌گذاری‌های ایلان ماسک تعلق گرفته بود. ناسا و وزارت دفاع در سال‌های نخست، شرکت SpaceX را به واسطه قراردادهایی پروراندند که به ایجاد زیرساخت کمک می‌کند. وام 465 میلیون دلاری وزارت انرژی که در سال 2010 به این شرکت تعلق گرفت، به رشد ناگهانی تسلا کمک کرد به طوری که این شرکت به واسطه مبلغ بودجه‌ای که دریافت کرد، توانست خودروهای سدان الکتریکی لاکچری مانند Model S را مهندسی و مونتاژ کند. 6 ماه پس از آن، تسلا به عنوان یک شرکت عمومی درآمد. آنچه از شواهد برمی‌آید، این است که شرکت تسلا بدون این وام که در موقعیتی حیاتی پرداخت شد، زنده نمی‌ماند.

سخنگوی ناسا همچنین اعلام کرده که این آژانس بیش از 15 میلیارد دلار در SpaceX به منظور کار روی برنامه‌های فضایی متعدد سرمایه‌گذاری کرده است. ناسا با شرکایی چون SpaceX همکاری می‌کند تا اقتصادی در مدار پایین زمین ایجاد کرده و جهشی در اکتشافات روی کره ماه و مریخ ایجاد کند. به رغم بهره‌مندی تسلا از حمایت‌های دولتی، ماسک طی سال‌ها از وام‌های کم بهره استفاده‌های زیادی کرده است. طبق اخبار منتشر شده، در سال 2013 هم ماسک از ارگان‌های مختلف دولتی شامل کنگره و وزارت انرژی برای پرداخت بودجه تشکر کرده بود.

از زمان تأسیس سیلیکون‌ولی در سال 2003 میلادی، شرکت تسلا از میلیاردها دلار تخفیف و اعتبارات مالیاتی از سوی کالیفرنیا بهره‌مند شده است. تسلا از سال 2016 بیش از 5 میلیارد دلار در کالیفرنیا سرمایه‌گذاری کرده و بیش از 47 هزار نیروی محلی را استخدام کرده است. حدود یک‌سوم از 35 میلیارد دلار سود، از سال 2014 از جانب فروش اعتبارات مالیاتی در اختیار تسلا قرار گرفت. این اعتبارات به خودروسازانی تعلق می‌گیرد که استانداردهای خاصی را طی کرده باشند شامل فروش درصدی از خودروهای بدون آلاینده. تسلا بزرگ‌ترین فروشنده این اعتبارات به خودروسازانی است که استانداردهای لازم را رعایت نکرده و به دنبال آن هستند که از زیر بار پرداخت جریمه هم شانه خالی کنند. این اعتبارها نقشی حیاتی در سه‌ماهه نخست سال 2013 ایفا کرد و اولین سال کامل سودآوری آن به سال 2020 برمی‌گردد. بدون این اعتبارها، تسلا ممکن بود در سال 2020 بیش از 700 میلیون دلار از دست بدهد. با احتساب این اعتبارها، این شرکت در عوض 862 میلیون دلار سود به دست آورده بود. حمایت ماسک از کاهش یارانه‌ها در تمام صنایع، در حالی اتفاق افتاده است که تسلا بر صنعت خودروهای برقی آمریکا تسلط دارد. این در حالی است که سهام این شرکت در سال‌های اخیر کاهش یافته و ایلان ماسک هم در بحبوحه انتخابات آمریکا حدود 277 میلیون دلار به کمپین‌های انتخاباتی دونالد ترامپ کمک مالی کرد.

تزریق بودجۀ 22 میلیارددلاری به شرکت فضایی ماسک

شاید به‌جرئت بتوان گفت SpaceX، به‌عنوان یک شرکت فضایی، مهم‌ترین شرکت تحت مدیریت ایلان ماسک است و این عداوت‌ها بین ترامپ و مؤسس SpaceX، شک و شبهه‌هایی را مبنی بر آینده صنعت فضایی آمریکا مطرح کرده است. جنگ کلمات که بین رئیس‌جمهور و ماسک رخ داده، می‌تواند قرارداد دولتی 22 میلیارددلاری SpaceX را که چند برنامه فضایی در آن جریان دارد، در معرض خطر قرار دهد. به دنبال صحبت‌های تهدیدآمیز ترامپ مبنی بر لغو قرارداد‌ها و یارانه‌های دولتی اعطاشده به شرکت‌های ماسک که در پلتفرم شبکه اجتماعی خود تحت عنوان Truth Social منتشر کرد، مدیر SpaceX هم در پاسخ به این تهدید رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد اگر ترامپ بودجه شرکت‌ها را قطع کند، این شرکت فضایی هم فضاپیمای «دراگون» را از رده خارج خواهد کرد. 

SpaceX و ناسا؛ دو دهه همکاری

شرکت فضایی ماسک که با هدف اعزام فضانورد به مریخ راه‌اندازی شده است بعد از تأسیس آن در سال 2002، ماسک روابط تنگاتنگی را با ناسا و وزارت دفاع آمریکا آغاز کرد. این شرکت برای دسترسی به برنامه‌های فضایی تحت حمایت دولت که توسط غول‌های هوافضای معتبری چون «لاکهید مارتین» و «بوئینگ» محاصره شده بودند، اقامه دعوی و به‌شدت لابی‌گری کرد. اگرچه این شرکت با 100 میلیون دلار از ثروت شخصی ایلان ماسک راه‌اندازی شد، اما از بودجه‌های دولتی هم بی‌بهره نبوده است. به‌رغم اینکه SpaceX تا رسیدن به فضا فاصله داشت، اما ناسا در سال 2006، حدود 278 میلیون دلار را در قالب برنامه‌ای برای انتقال منابع به این شرکت پرداخت کرد. تنها چندماه بعد بود که «فالکون1» این شرکت در سال 200 به طور موفق در مدار قرار گرفت و ناسا برای تشویق این شرکت فضایی حدود یک قرارداد یک میلیارد و 600 میلیون‌دلاری را با این شرکت امضا کرد. این روند روبه‌رشد SpaceX ادامه یافت تا اینکه وابستگی این شرکت به تجارت دولتی با رونق‌گرفتن اشتراک‌های سرویس اینترنتی استارلینک، کمتر شد. آمار‌های به‌دست‌آمده از بانک سرمایه‌گذاری چندملیتی «مورگان استنلی»، SpaceX در سال 2024 به تنهایی 9 میلیارد و 300 میلیون دلار از طریق استارلینک کسب درآمد کرده است. اما در این میان، تعداد پرتاب‌های متعدد SpaceX، محاسبه ارزش قرارداد‌های بودجه‌ای و تأثیر اقدامات دولتی در درآمد‌های کلی شرکت را دشوار می‌کند. 

از رده خارج‌کردن «دراگون» چه چالش‌هایی به دنبال دارد؟ 

کپسول «دراگون» SpaceX یک فضاپیما با قابلیت استفاده دوباره است که می‌تواند تا هفت سرنشین و محموله بار را به مدار زمین ارسال کند و از آنجا به زمین انتقال دهد. ناسا در حال حاضر به کپسولی برای انتقال فضانوردان به ایستگاه بین‌المللی فضایی متکی است، بنابراین لغو این قرارداد‌های دولتی، به طور مؤثری توانایی آمریکا را برای اعزام فضانورد به فضا از خاک آمریکا از بین می‌برد و به‌نوعی می‌تواند آینده فضایی این کشور را در معرض خطر قرار دهد. ناسا همچنین برای سایر برنامه‌های فضایی خود به‌شدت به SpaceX وابسته بوده و «سیستم فرود انسان استارشیپ» (HLS) را که یکی از انواع فرودگر قمری از فضاپیمای نسل بعدی استارشیپ است، برای حمل فضانوردان آمریکایی به ماه برای اولین‌بار پس از بیش از 50 سال مأموریت «آرتمیس3» در سال 2027 انتخاب کرده است. ناسا در حال سرمایه‌گذاری چهارمیلیارددلاری در توسعه استارشیپ است و لغو قرارداد این پروژه می‌تواند ناسا و آینده اکتشافات فضایی را به رهبری آمریکا به طور جدی مختل کند. در حالی که رقبای دیگری مانند Blue Origin، بنیانگذار آمازون و فضاپیمای استارلاینر بوئینگ وجود دارند، اما آن‌ها بسیار عقب‌تر از SpaceX هستند. کپسول استارلاینر هنوز برای انجام مأموریت‌های عملیاتی فضانوردان تأیید نشده است و سال گذشته مسئول معطل‌کردن دو فضانورد در ایستگاه فضایی بین‌المللی به مدت 9 ماه بود. فضانوردان در 18 مارس سال جاری سوار بر کپسول دراگون SpaceX به زمین بازگشتند و نه بوئینگ و نه ناسا، هیچ کدام به‌روزرسانی قابل‌توجهی در مورد اصلاحاتی ارائه نکرده‌اند که استارلاینر را برای پرواز ایمن نشان دهد. برتری SpaceX نسبت به رقبایش در میزان یارانه‌های دولتی آن منعکس شده است. در ماه آوریل، نیروی فضایی آمریکا به‌عنوان یکی از شاخه‌های نظامی آمریکا، حدود 6 میلیارد دلار قرارداد پرتاب به این شرکت اعطا کرد در حالی که شرکت United Launch Alliance پنج‌میلیارد و 400 میلیون دلار و Blue Origin حدود دومیلیارد و 400 میلیون دلار دریافت کرد. 

ناسا در پاسخ به اختلافات بین ماسک و ترامپ، از ادامه همکاری خود با شرکای صنعتی خبر داد تا از تحقق اهداف رئیس‌جمهور آمریکا در فضا اطمینان حاصل کنند. معاون مدیر ناسا اظهار کرده لغو قرارداد‌های این شرکت فضایی، علاوه بر اینکه در راستای منافع ملی نیست، غیرقانونی است و به خطر انداختن جان فضانوردان و معطل ماندن پروژه‌های فضایی غیرقابل‌دفاع است. 

روز‌های پرتردید پروژه بدون «دراگون»

مجله «تایم» در واکنش به نزاع ترامپ و ایلان ماسک اظهار کرده به نظر می‌رسد جدایی ترامپ و ماسک می‌تواند کل دوره دوم رئیس‌جمهور آمریکا را متزلزل کند. این فروپاشی از پیش تعیین نشده در حالی رخ می‌دهد که واشنگتن با یک کمبود زمان خودخواسته برای اتمام کار روی یک قانون عظیم روبه‌رو است که بخش عمده‌ای از دستور کار ترامپ را محقق می‌کند که همان بازگشت به قدرت است. در کنار حاشیه‌هایی که در ماه‌های اخیر حول دولت ترامپ شکل گرفته، جدایی این دو نفر خاص‌ترین خبری است که می‌تواند تخریب زیرساخت‌های فدرال را به دنبال داشته باشد؛ چراکه ماسک بار‌ها تأکید کرده بدون تلاش‌ها و حمایت‌های او، ترامپ نمی‌توانست به قدرت بازگردد. اما از قرار معلوم، تغییر دستورکار داخلی ترامپ برای سه سال آینده روی میز است و او به‌جای تلاش برای پیروزی در این بحث دوطرفه بر اساس شایستگی‌ها، شخصیت و جایگاه خود را تا جد ایلان ماسک تنزل داده و از ابراز علاقه‌اش برای حکومت‌داری و بیان تهدید‌های شفاف معاملاتی استفاده می‌کند. 

به دنبال تهدید‌های اخیر ماسک نسبت به لغو فضاپیمای دراگون، جدا از فضاپیمای استارلاینر بوئینگ و درحالی‌که روز‌های ایستگاه بین‌المللی فضایی به شماره افتاده، ناسا به‌تازگی قراردادی را با SpaceX برای از رده خارج‌کردن این آزمایشگاه مداری در سال 2030 منعقد کرده که به نظر می‌رسد ادامه این عملیات و پروژه بدون «دراگون» بسیار دشوار خواهد شد. اما با توجه به اینکه ماسک میلیاردر سابقه طولانی در دادن وعده‌های توخالی دارد، هنوز مشخص نیست که آیا او به تهدید‌های خود عمل خواهد کرد یا خیر؟ اما از سوی دیگر، به دنبال کاهش بودجه‌هایی که در ناسا هم اتفاق افتاده، این روند می‌تواند فرایند سرمایه‌گذاری این سازمان فضایی را روی شرکت فضایی ایلان ماسک به خطر بیندازد که ماحصل آن، به‌خطرافتادن ده‌ها مأموریت فضایی خواهد بود.