علی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: سرانجام پس از 5 دور مذاکره بین ایران و آمریکا به میزبانی طرف عمانی با مطالبه مکرر ایران، آمریکا از طریق واسطه عمانی یک پیشنهاد مکتوب به ایران ارائه داده است. پیشنهادی که بدر البوسعیدی روز یکشنبه طی سفری نیم‌روزه به تهران آن را به عراقچی داد. پیشنهادی که پیش از این ترامپ مدعی ارائه آن به ایران شده بود و ایران دریافت آن را تکذیب کرده بود نهایتاً روز یکشنبه به ایران ارائه شد تا برای غیرواقعی بودن روایت طرف آمریکایی سند جدیدی ارائه شود. اما به نظر می‌رسد برخلاف مذاکرات شفاهی که عراقچی پس از برگزاری هر دور از آن از جدیت طرف مقابل می‌گفت، روی کاغذ پیشنهادها با تهدید‌های رسانه‌ای ترامپ و مقامات آمریکایی از جمله ویتکاف مبنی بر اینکه ایران حق غنی‌سازی ندارد تطابق دارد. به همین دلیل نیز بلافاصله پس از در یافت این پیشنهاد وزیرخارجه ایران با تأکید بر حفظ غنی‌سازی تشریح کرده است که در صورت اینکه «آمریکا بخواهد ما را از داشتن فناوری هسته‌ای محروم کند قطعاً توافقی در کار نخواهد بود.»

مطابق آنچه اسماعیل بقایی گفته است در این متن پاسخ روشنی به مطالبه رفع تحریم ایران داده نشده است. سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری که روز گذشته داشته است به متن پیشنهادی طرف آمریکایی اینگونه واکنش نشان داده است: «تاکنون طرف آمریکایی در زمینه رفع تحریم پاسخ روشنی ارائه نداده! توافق، تنها با اطمینان از رفع واقعی تحریم‌ها ممکن است.» دلیل اینکه چرا طرف آمریکایی به خود اجازه داده مسئله رفع تحریم را در پیشنهاد ارائه شده به ایران کمرنگ جلوه دهد را باید در صحبت‌هایی جست‌وجو کرد که پیش از این عراقچی در آستانه شروع دور پنجم در گفت‌و‌گوی ویژه خبری به آن اشاره کرده بود: «در مذاکرات هنوز در یک پیچ مهم گرفتار هستیم. و هنوز وارد این حوزه نشده‌ایم. اگر این پیچ مهم غنی‌سازی را آن طور که جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد رد کنیم بعد وارد بحث رفع تحریم‌ها خواهیم شد.» اینکه تیم ایرانی تاکنون مطابق اظهارات عراقچی صرفاً بر به رسمیت شناخته شدن حق غنی‌سازی تأکید کرده بود، باعث شد تا برخی منتقدان این ایراد را وارد بدانند که تمرکز بر حق غنی‌سازی باعث می‌شود تا طرف غربی با کم‌توجهی به مطالبه اصلی ایران که رفع تحریم‌هاست در آینده صرفاً با دادن این حق امتیازات نظارتی از ایران گرفته و رفع تحریم‌ها را نادیده بگیرد و اکنون با متن ارائه شده و اظهارات بقایی مشخص است که چنین انتقادی با واقعیت همخوانی داشته است. چیزی که قبلاً هم با اعمال چنددور تحریم هم‌زمان با تداوم مذاکرات کاملاً مشهود بود. به همین دلیل نیز اکنون تیم ایرانی با صراحت بیشتری بر مسئله رفع تحریم‌ها اشاره دارد. بقایی در این نشست خبری تأکید کرده است: «قطعاً هیچ توافقی شکل نمی‌گیرد مگر اینکه به صورت شفاف و مطمئن تحریم‌ها در حوزه‌های مختلف از جمله دارو و درمان خاتمه یابد.»

این اظهارات بقایی و صحبت‌های عراقچی در مورد اینکه ممکن است توافقی در کار نباشد نشان می‌دهد ایران از متن پیشنهادی طرف آمریکایی اصلاً راضی نیست. رویترز نیز در این باره در خبری مدعی شده است: «تهران در حال آماده‌سازی پاسخ منفی به پیشنهاد هسته‌ای آمریکاست.» پاسخی که عراقچی روز گذشته در نشست خبری مشترک با همتای مصری در مورد آن می‌گوید: «ما پاسخ مناسب را به‌زودی به طرح آمریکا خواهیم داد. این پاسخ بر اساس مواضع و اصول ملت ایران خواهد بود.» صحبت‌های عراقچی در گفت‌وگوی ویژه خبری و اظهارات بقایی نشان می‌دهد که در این پنج دور مذاکرات در مورد تحریم‌ها اصلاً پیش نرفته و ایران از این نقطه به بعد به ویژه با تشدید فشار‌های طرف آمریکایی به دنبال این است که موضوع رفع تحریم‌ها را جدی‌تر در دستورکار قرار دهد و تناسبی در فضای مذاکرات ایجاد کند. تناسبی که متن پیشنهادی آمریکا اثبات می‌کند تاکنون وجود نداشته است.

در حالی که مقامات آمریکایی در فضای رسانه‌ای بار‌ها بر این گزاره تأکید می‌کردند که ایران نباید غنی‌سازی داشته باشد و حتی استیو ویتکاف، نماینده آمریکا در مذاکرات با ایران طی چندین مصاحبه موضع ترامپ را تکرار کرد و مدعی شد ایران حتی یک درصد غنی‌سازی نیز نمی‌تواند داشته باشد، شاهد بودیم که پس از چند دور مذاکره طرف ایرانی بر جدیت طرف آمریکایی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات تأکید داشت و نهایتاً با تکرار مواضع ضد ایرانی از جانب ویتکاف، تهران تصمیم گرفت در دور پنجم مذاکرات به طرف آمریکایی گوشزد کند که میان صحبت‌ها در میز مذاکره با اظهارات رسانه‌ای آن‌ها و همچنین اقدامات عملی آمریکا که شامل وضع چندین دور تحریم‌های نفتی جدید حین مذاکرات بود تناقض وجود دارد و این رویه اعتماد به جدیت طرف آمریکایی را از بین می‌برد. در حالی که این انتظار می‌رفت در دور پنجم مذاکرات چنین مطالباتی فضای به‌وجود آمده را منفی‌تر کند به یکباره با پیشنهاد جدیدی که طرف عمانی روی میز گذاشت مسیر مذاکرات تداوم پیدا کرد. عراقچی پس از پایان مذاکرات در جمع خبرنگاران گفت: «دور پنجم مذاکرات یکی از حرفه‌ای‌ترین ادوار مذاکراتی بود. مواضع ما کاملاً روشن است و بر آن‌ها ایستادگی داریم. الان طرف آمریکایی درک بهتری از مواضع ما دارد.» عراقچی البته خوشبینی‌های بیش از حدی که در مورد نتایج مذاکرات در فضای رسانه‌ای داخلی مطرح می‌شود را تلویحاً اینگونه زیر سؤال برد: «مذاکرات به‌مراتب پیچیده‌تر از آن هستند که بتوان در دو یا سه جلسه به نتیجه نهایی رسید. اما همین که اکنون گفت‌وگو‌ها در مسیر معقولی قرار گرفته‌اند، خود نشانه‌ای از پیشرفت است.» آنچه از این اظهارات برداشت شد این بود که ایده تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای که پیش از این خبر‌های ضد و نقیضی در مورد طرح آن در میز مذاکره منتشر می‌شد مورد توجه طرفین قرار گرفته است. ایده‌ای که عراقچی در مورد آن در گفت‌و‌گوی ویژه خبری گفته بود: «فی نفسه بد نیست‌؛ ما آماده همکاری هستیم حتی خارج از ایران.» او البته تأکید کرده که: «کنسرسیوم جایگزین غنی‌سازی داخل ایران نخواهد شد.» اما حالا وزیر امور خارجه و مسئول تیم مذاکره‌کننده ایرانی در نشست خبری که طی سفرش به مصر داشت تلویحاً روایتی کاملاً منفی از پیام مکتوب آمریکایی‌ها ارائه می‌دهد: «اگر آمریکا بخواهد ما را از داشتن فناوری هسته‌ای محروم کند قطعاً توافقی در کار نخواهد بود.» هم‌زمان سخنگوی وزارت خارجه نیز طی نشست خبری که روز دوشنبه داشت در مورد پیشنهاد مکتوب طرف آمریکایی گفت: «تحویل پیشنهاد مکتوب آمریکا به هیچ عنوان به معنی پذیرش آن نیست.» بقایی تأکید کرد: «بر ادامه غنی‌سازی در داخل کشور و رفع تحریم‌ها اصرار داریم.» اظهارات دیروز عراقچی در تأکید مجدد بر اینکه عزم آمریکا بری محروم کردن ایران از حق غنی‌سازی منجر به توقف مذاکرات می‌شود و نیز تأکید بقایی به حق غنی‌سازی در داخل نشان می‌دهد ایده مکتوب طرف آمریکایی این حق را نادیده گرفته و احتمالاً در بهترین حالت در آن به ایران اجازه داده شده است که این کنسرسیوم خارج از ایران تشکیل شود.

در پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم غنی‌سازی در خارج از ایران عملاً از ایران مطالبه شده تا تنها ابزار باقی‌مانده برای تضمین حداقلی تداوم توافق یعنی غنی‌سازی را به خارج از ایران انتقال دهد. این در حالی است که طرف آمریکایی با وجود بازگشت‌پذیری غنی‌سازی ایران پیش از این یکبار از برجام خارج شده بود و اگر این قابلیت از ایران گرفته شود دیگر کار آمریکا برای خروج مجدد راحت‌تر خواهد شد. در این صورت واضح است که موضع مکتوب طرف آمریکایی کاملاً با اظهارات رسانه‌ای آن‌ها برای محروم کردن ایران از حق غنی‌سازی هم‌خوانی داشته و احتمالاً آن‌ها در اظهارات شفاهی خود در میز مذاکرات رویکرد متناقضی داشته و تلاش داشته‌اند با وعده‌های شفاهی از ایران امتیازات مکتوب دریافت کنند درست مانند مذاکرات بین ایران و آمریکا در اوایل دهه 90 در عمان که در آن طرف آمریکایی در مورد به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ایران صرفاً یک وعده شفاهی از طریق واسطه عمانی به ایران منتقل کرده بود و نهایتاً نیز با رویکردی متناقض از این موضع عقب نشست تا ایران چند سال برای تثبیت این حق در برجام بار دیگر مذاکرات مفصلی را در پیش گیرد.

در واکنش به رویکرد ایران در دور پنجم مذاکرات که طی آن به طرف آمریکایی گفته شده بود تا به رویکرد متناقضش در وضع تحریم‌های جدید و هم‌زمان مذاکره با ایران پایان دهد، وال استریت ژورنال طی خبری مدعی شد: «کاخ سفید دستور توقف همه فعالیت‌های جدید تحریمی علیه ایران را صادر کرده است‌.» این اقدام اگرچه با این هدف انجام شد تا رویکرد متناقض لاپوشانی شود اما تلاش‌های این کشور برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه با مشارکت دولت‌های اروپایی آن را خنثی می‌کند. آمریکا هم زمان با این پیشنهاد غیر قابل قبول در مورد توقف غنی‌سازی در داخل و جایگزین کردن آن با کنسرسیوم غنی‌سازی متشکل از چند کشور منطقه و احتمالاً آمریکا که برخی رسانه‌ها مدعی شده‌اند محل پیشنهادی برای اجرای آن یکی از جزایر غیر ایرانی خلیج فارس است فشار‌های رسانه‌ای و دیپلماتیک را نیز برای تحمیل آن به ایران تشدید کرده است. «کارولین لویت»، سخنگوی کاخ سفید شامگاه شنبه گفت: «ویتکاف پیشنهاد مفصل و قابل قبول خود را به ایران درباره توافق هسته‌ای ارسال کرده است. به نفع ایران است که این پیشنهاد را قبول کند.» در راستای اعمال فشار به ایران، آژانس انرژی اتمی با جدیت بیشتری برای ارائه گزارش‌های ضد ایرانی و مقدمه‌چینی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط دولت‌های اروپایی فعال شده است. آژانس اخیراً در گزارش خود مدعی تسریع در غنی‌سازی ۶۰ درصدی در ایران شده است. در این گزارش آمده است: «افزایش قابل توجه در تولید و انباشت اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا توسط ایران، تنها کشور غیرهسته‌ای که چنین مواد هسته‌ای تولید می‌کند، بسیار نگران‌کننده است.» همچنین بنابر گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، در گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که روز (شنبه) منتشر شد، ادعا شده است ایران ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود در سطوح بالا را افزایش داده و از تهران خواسته شده است که فوراً مسیر خود را تغییر دهد و با تحقیقات آژانس همکاری کند. پس از این گزارش حتی نتانیاهو که دولتش زرادخانه هسته‌ای داشته و با هدف عدم پایبندی به معاهده منع اشاعه سلاح‌های اتمی، عضو آن نیز نشده است با استناد به گزارش ادعایی آژانس مدعی شد: «هدف برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز نیست.» آژانس در حالی با انتشار گزارش‌های ضد ایرانی دست غرب و اسرائیل را برای ساخت روایت‌های جعلی در مورد برنامه هسته‌ای ایران باز می‌کند که هیچ واکنشی به فعالیت‌های هسته‌ای مخرب و نظامی اسرائیل در منطقه ندارد.

پیش از این گزارش نیز رافائل گروسی اواخر فروردین‌ماه در گفت‌وگویی اعلام کرد که ایران در حال حاضر سلاح هسته‌ای ندارد، اما اورانیوم غنی‌شده کافی برای ساخت ۶ یا ۷ سلاح اتمی را در اختیار دارد. هم‌زمان با این فضا‌سازی‌های آژانس اروپایی‌ها به دنبال فعال‌سازی مکانیسم ماشه بوده و این موضوع را نیز صریحاً اعلام کرده بودند. در حالی که خبر‌هایی در این باره منتشر شده است که کشور‌های اروپایی در حال آماده‌سازی بیانیه‌ای برای قرائت در شورای حکام سازمان ملل در نشست پیش رو این شورا هستند، رئیس‌جمهور فرانسه برای چندمین‌بار طی سفرش به سنگاپور این بار مدعی شده است: «اگر جلوی ایران گرفته نشود سلاح‌های هسته‌ای در جهان دومینویی اشاعه می‌یابد.» اروپایی‌ها سعی دارند با روایات جعلی وانمود کنند هسته‌ای شدن ایران باعث رقابت هسته‌ای در جهان و به ویژه در منطقه می‌شود تا به این طریق هم داشتن زرادخانه هسته‌ای توسط اسرائیل را مشروع و موجه جلوه دهند و هم فعال‌سازی مکانیسم ماشه را توجیه کنند. در دیداری که بین تخت‌روانچی و مقامات اروپایی در کنسولگری ایران در ترکیه برگزار شده بود، طرف اروپایی ایران را تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه کرده که ایران نیز موضع قاطع خود را در مورد استفاده از گزینه‌های متقابل مطرح کرده بود. موضعی که احتمالاً خروج ایران از «NPT» را منظور دارد. بقایی نیز در نشست خبری دیروز با این موضع قاطع تأکید کرد: «خیلی شفاف طرف‌های مقابل اطلاع دارند که اگر به سازوکار‌های غیرسازنده متوسل شوند، حتماً جمهوری اسلامی ایران هم از گزینه‌های متقابل و متناسب برخوردار است.» پیش از این نیز در 4 خرداد وزیر امورخارجه در جلسه کمیسیون امنیت ملی مجلس درباره فعال شدن مکانیسم ماشه گفت: «اگر این مکانیسم فعال شود، واکنش ما سخت خواهد بود.» عراقچی روز گذشته نیز در نشست خبری مشترک با همتای مصری طی سفر به قاهره بار دیگر بر نقش مخرب فعال‌سازی مکانیسم ماشه تأکید کرد و گفت: «در خصوص اسنپ‌بک نیز امیدوارم کشور‌های اروپایی این اشتباه را مرتکب نشوند. این سیاست غلط خواهد بود و به بحران‌های موجود، اضافه خواهد کرد.»