پریا ناصری- ثمین قیصری، گروه دانشگاه: ورود هوش مصنوعی به جوامع معاصر تحولات چشمگیری در ابعاد اجتماعی و فرهنگی به همراه داشته است. این تکنولوژی نهتنها شیوههای ارتباط، آموزش و تعاملات انسانی را دگرگون کرده، بلکه بر اصول، هنجارها و شیوههای زندگی نیز تأثیر گذاشته است. در این راستا، همایش «هوش مصنوعی و ارتباطات انسان - ماشین» به همت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به مناسبت روز جهانی ارتباطات، روز گذشته با علی ربیعی رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، محمدجواد آذری جهرمی وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات، سید سعیدرضا عاملی عضو شورایعالی فضای مجازی، مهدی محسنیانراد استاد تمام علوم ارتباطات و مسعود کوثری عضو هیئتعلمی دانشگاه تهران در ۱۴ پنل تخصصی مختلف در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد که در ادامه گزارشی از افتتاحیه این همایش را از نظر میگذرانید.
بهرهگیری از هوش مصنوعی در جهت بهبود کیفیت زندگی
علی ربیعی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با بیان اینکه اولین هدف این انجمن ایجاد محیطی برای گفتوگو میان اعضای علمی، دانشجویان و پژوهشگران است، گفت: «دومین کارکرد اصلی این انجمن، ترویج علم و دانش است؛ کارکردی که به طور معمول ساحت علم و انجمنها دارند نوعی نقد و شالودهشکنی است. من بر این باورم که گام درست در این مرحله، بهویژه در سالهای اخیر، حرکت از فعالیتهای علمی بهسوی راهگشایی و افقگشایی است. به عقیده من گام درست در این سالها در فعالیتهای علمی انجمن، رفتن به سمت راهگشایی و افقگشایی با نگاهی توأمان به جامعه، سیاستگذاران و تحقیقات علمی است. ضمن اینکه وظایف انجمنها بهخصوص انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی ارتباطات راهگشایی و کمک به سیاستگذاری در حوزههایی است که بدونتردید بر زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم تأثیر خواهد گذاشت.»
او ادامه داد: «این همایش نیز در راستای این نوع فعالیتهای انجمن برگزار میشود و هدف ما از آن، کمک به سیاستگذاریهاست. متأسفانه، سیاستگذاریهای ما در مواجهه با تغییرات تکنولوژیهای جدید همواره با مقاومتی ناشی از نگرشهای منفی به آثار فرهنگی، اجتماعی و خوانشهای سیاسی این تغییرات روبهرو بوده است. خوشبختانه، در مورد هوش مصنوعی، سالهاست که به تدبیر نشستهایم. ضمن اینکه آغوشی باز برای پذیرش سیاستگذاریها در حوزه تکنولوژی ارتباطات مصنوعی وجود دارد.»
ربیعی با بیان اینکه بررسی ابعاد مختلف تأثیر هوش مصنوعی بر حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از اهداف برگزاری این همایش است، عنوان کرد: «امیدواریم که درنهایت با تدوین اسناد سیاستی، پیوندی مؤثر به ساحت علم و دانشگاه با سیاستگذاران برقرار کنیم. بهنوعی، این نشستها و همایشها در ذات خود آیندهپژوهی را نیز دربر دارد و افقهای آینده در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بهشدت تحتتأثیر هوش مصنوعی خواهد بود.»
او در پایان بیان کرد: «متأسفانه باید بگویم سهم اشتغال ما در مجموعه فرایند ارتباطات به جز اشتغالهای پلتفرمی کمتر از یک درصد است، همچنین مجموع سرمایهگذاری ما یک میلیارد دلار و اندازه بازار سرمایه بیش از دو میلیارد دلار بوده است. امیدواریم که در مواجهه با هوش مصنوعی، بتوانیم از مزایای آن برای بهبود کیفیت زندگی بهرهبرداری کنیم.»
مدلهای استادی و دانشجویی درحال دگرگونی است
مسعود کوثری، عضو هیئتعلمی دانشگاه تهران نیز در افتتاحیه همایش ملی «هوش مصنوعی ارتباطات انسان - ماشین و آینده آن» گفت: «جرقه برگزاری این همایش از مدتها پیشزده شده بود و اجرای آن جز با همکاری و همیاری دوستانی که در این همایش نقش بسیار زیادی داشتند، امکانپذیر نبود. شکلدهی به این همایش، نزدیک به دو هفته زمان برد. این همایش، دارای ۱۴ پنل است که هر پنل یک دبیر پنل و سه سخنران دارد.»
او پیرامون جزئیات پنلهای این همایش توضیح داد: «طیف سخنرانان از حوزههای متنوعی ازجمله ارتباطات، جامعهشناسی، علوم سیاسی، برنامهریزی، مطالعات فرهنگی تشکیل شده او حتی افرادی از شرکتهای فناوری و استارتاپها در این پنلها به سخنرانی میپردازند. امیدوارم که پنلها برای شرکتکنندگان این همایش لذتبخش باشد و بتوانند سرنخهایی برای صحبت کردن و پژوهش پیدا کنند.»
کوثری در مورد ایده هوش مصنوعی عنوان کرد: «درهرصورت، هوش مصنوعی چه بخواهیم و چه نخواهیم به زندگی ما وارد شده است. شخصاً از این موضوع استقبال میکنم، زیرا بر این باورم بسیاری از جنبههایی که دورانشان به پایان رسیده، دستخوش تغییر خواهند شد.»
او ادامه داد: «معتقدم در عرصه جدیدی هستیم. در سال ۱۳۸۱ که تدریس در این دانشکده را آغاز کردم، دورهای بود که استفاده از اینترنت بسیار مورد توجه قرار گرفته بود. نمونهای از آن استفاده از پاورپوینت در کلاسهای درس بود. پس از دو دهه تدریس، ما به جایی رسیدهایم که خیلی از موارد ازجمله شیوه تدریس، استادی و مدل دانشجویی تغییر میکند.»
عضو هیئتعلمی دانشگاه تهران تشریح کرد: «باید خطوط علم را از نو بهگونهای بازتعریف کنیم که بتوانیم به سمت آیندهای هدایت شویم که جهان در حال حرکت به آن است. البته این تکنولوژی، وجوه جانبی دارد که ممکن است خوشایند نباشد اما جامعه جدید باید با این موضوعات دستوپنجه نرم کند و نباید از آن گریز داشته باشد. در مواجهه با هوش مصنوعی نسبت به سایر رسانهها، امکان بروز فوبیا و ترس وجود ندارد. برای مثال طی یک دهه پیرامون چیستی و کاربرد رادیو، تلویزیون، ویدئو و ماهواره مقالهها نوشته شد. هوش مصنوعی از ما جلوتر رفته و فضای جدیدی در حال اجراست.»
کوثری در افزود: «این کار یک کار دانشگاهی است و هیچ پول و بودجهای پشت آن نبوده و همه فرایند آن با همت دانشجویان مقاطع مختلف، فارغالتحصیلان و همکارانمان حاصل شده است.»
690 میلیون شغل جدید درآینده نزدیک ایجاد خواهد شد
سیدسعیدرضا عاملی، عضو شورایعالی فضای مجازی ضمن تبریک سال روز آزادسازی خرمشهر گفت: «در طول 11 سال گذشته، تمامی عناوین تعیینشده برای روز جهانی ارتباطات، بر محور تحول دیجیتال و تغییرات مرتبط با فضای مجازی متمرکز بودند. بهعنوان نمونه، در سال ۲۰۱۷، عنوان این روز «دادههای بزرگ برای اثرات بزرگ» انتخاب شد که هدف آن، ایجاد راهکارهای مثبت در زمینه هوش مصنوعی بود. امروزه که صحبت از هوش مصنوعی به میان میآید، در برههای قرار داریم که به دلیل گسترش چتباتها، اهمیت این حوزه برای بسیاری از متخصصان و حتی افراد عادی بیشازپیش نمایان شده است. درحالیکه هوش مصنوعی صرفاً در قالب چتباتها تعریف نمیشود.»
او با بیان این جمله که مفهوم هوش، از زمانی که علومتجربی جای خود را به شبیهسازی هستی داده، دستخوش تغییرات عمیقی شده است، اظهار کرد: «شبیهسازی هستی، رویکردی بود که با الهامگیری از اصول هستیشناختی، تلاش دارد نظام قانونگذاری طبیعت را به فناوری تبدیل کند. در همین راستا، هوش مصنوعی با بهرهگیری از ساختار مغز و قابلیتهای هوش انسان، سعی کرده فناوریهایی را توسعه دهد که بتوانند ظرفیتهای جدیدی را در این زمینه ایجاد کنند.»
عاملی افزود: «درواقع اگر بخواهیم که به مخترع هوش مصنوعی برگردیم باید به خوارزمی حکیم اشاره کنیم که پایه الگوریتم را و حل مسئله توسط الگوریتم را طراحی کرد، ضمن اینکه هوش مصنوعی نیز بر پایه همین الگوریتمها و حل مسئله ایجاد شده است. امروزه، هنگامی که از چتباتها مانند ChatGPT پرسیده میشود که از چند پارامتر برای جستوجوی اطلاعات بهره میگیرد، پاسخ میدهد که بین ۷۰۰ میلیارد تا یک تریلیون پارامتر را مورد استفاده قرار میدهد که نشاندهنده قدرت پردازشی بسیار بالای این فناوری است. درحالیکه مغز انسان نزدیک به یک تریلیون و ۷۰۰ میلیارد تراکنش در آن صورت میگیرد. هوش مصنوعی تلاش میکند به سطح پردازش مغز انسان نزدیک شود، اما همچنان تفاوتهای قابلتوجهی میان این دو وجود دارد.»
او با بیان این که هوش مصنوعی به حجم عظیمی از دادهها دسترسی دارد که بهمراتب بیشتر از ظرفیت پردازشی مغز انسان است، اضافه کرد: «امروزه، مجموع دادههای جهان به ۲۰۰ زتابایت رسیده و هوش مصنوعی قادر است به این حجم گسترده از اطلاعات متصل شود. درحالیکه حافظه انسان با محدودیتهایی مواجه است، هوش مصنوعی از ظرفیتهای نامحدود بهره میبرد که همین امر، تفاوتهای عمیقی میان این دو نوع هوش ایجاد کرده است. یکی از بزرگترین قابلیتهای هوش مصنوعی در عصر حاضر، توانایی دریافت و پردازش تمامی مسائل و چالشهایی است که بشر در فضای زیستی با آنها مواجه میشود، حتی این فناوری قادر است کوچکترین ریزتراشههایی را که با چشم غیرمسلح قابلدیدن نیستند، شناسایی کرده و فرآیندهای مورد نیاز را برای آنها طراحی کند.»
عضو شورایعالی فضای مجازی با بیان اینکه برای بهرهگیری مؤثر از هوش مصنوعی، لازم است اولویتهایی تعیین شود که بر اساس چالشهای زیستی انسان است، ادامه داد: «یکی از مهمترین مسائل در این زمینه، حفظ سلامت بشر است. سالانه حدود ۸ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر در جهان به دلیل آلودگیهای محیطزیستی جان خود را از دست میدهند و در کشور ما نیز این آمار بین ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر گزارش شده است. در همین راستا، هوش مصنوعی میتواند نقش مؤثری در کاهش آلایندهها ایفا کند. بنابراین در نظام فکری کشور باید اولویت نخست هوش مصنوعی بر سلامت انسان متمرکز شود تا این فناوری بتواند تأثیر مثبتی بر کاهش آلودگیهای زیستمحیطی داشته باشد.»
او درباره اقدامات کشور در حوزه هوش مصنوعی عنوان کرد: «یکی از اقدامات ایجاد سند ملی هوش مصنوعی بوده که در آبان ۱۴۰۲ به تصویب رسید. این سند که نتیجه سهسال تلاش متخصصان و پیشنهاد معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری بوده، با مشارکت دکتر سورنا ستاری تدوین شده است. این سند در ۱۵ جلد تهیه شده و شامل مطالعات تطبیقی در سراسر جهان، بررسی نهادسازیهای مرتبط با هوش مصنوعی و تعیین اولویتهای ملی است. سند مذکور هفت هدف کلیدی را دنبال کرده و برای ۱۰ حوزه مهم، راهبردهای مشخصی ارائه داده است.»
عاملی درباره سند ملی هوش مصنوعی افزود: «یکی از نکات مهم این سند، ماده ۷ آن است که به تشکیل شورای راهبری ملی هوش مصنوعی اشاره دارد. ریاست این شورا بر عهده رئیسجمهور خواهد بود و در صورت عدم امکان حضور وی، معاون اول ریاست شورا را بر عهده خواهد داشت. همچنین، شش وزیر و تعدادی از اعضای حقیقی و حقوقی در این شورا حضور دارند تا سازمان ملی هوش مصنوعی را مدیریت کنند.»
او در ادامه گفت: «با وجود برخی نگرانیها در کشور نسبت به ایجاد تشکیلات جدید، واقعیت این است که هوش مصنوعی در حال تغییر نظام حکمرانی و ساختار وزارتخانهای است. در کشوری که ۷۰ درصد خدمات دولتی بهنوعی وابسته به تراکنشهای هوش مصنوعی خواهد بود، انتظار میرود این فناوری تأثیر گستردهای در تحول مشاغل داشته باشد.»
عاملی با بیان این مطلب که بر اساس گزارش مؤسسه مکنزی، تا سال ۲۰۲۵ حدود ۸۹ میلیون شغل جدید ایجاد شده؛ درحالیکه ۸۵ میلیون شغل دیگر دچار تغییرات و ویرایش خواهند شد، گفت: «درواقع مطالعات مجمع جهانی اقتصاد پیشبینی کردند که تا پنج سال آینده، حدود ۶۹۰ میلیون شغل جدید در سراسر جهان شکل خواهد گرفت. هوش مصنوعی بهعنوان یک فرا فناوری، حوزههای کشاورزی، خدمات، اقتصاد، سیاست و فرهنگ را متحول خواهد کرد تا جایی که ممکن است در آینده نیازی به وزارتخانهها و سازمانهای سنتی نباشد.»
او در پایان بیان کرد: «پیشبینیها نشان میدهند که تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۰ درصد مشاغل در آمریکا و ۲۷ درصد مشاغل در اروپا به صورت خودکار اداره خواهند شد. در حال حاضر، ایران در حوزه شبکههای عصبی هوش مصنوعی رتبه ششم، درحوزه مقالات علمی رتبه سیزده تا هفدهم و در زمینه آمادگی عملی برای استفاده از هوش مصنوعی نیز رتبه ۱۰۹ جهان را دارد که نشاندهنده ناتوانی در انتقال مطلوب فناوری در سطح اجرایی است. درنهایت، به نظر میرسد که اگر رئیسجمهور اولویتهای استراتژیک خود را بر توسعه هوش مصنوعی قرار دهد، مسیر پیشرفت این فناوری در کشور هموارتر خواهد شد و تحولات قابلتوجهی در عرصههای مختلف رقم خواهد خورد.»
برای رقابت در عصر هوش مصنوعی سیاستگذاری کافی نیست
محمدجواد آذریجهرمی، وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: «سخنرانی من حولوحوش موضوع هوش مصنوعی و سیاستگذاری توسعه در ایران است. هوش مصنوعی یک پدیده نوظهور است که یکسری شرایط مادی را طبیعتا تغییر میدهد و تغییر شرایط محیطی مدلهای توسعه را تحتتأثیر قرار میدهد. محور صحبت من، تغییراتی است که حولوحوش مدلهای سیاستگذاری است.» او موضوع تأثیرگذاری ارتباطات بر تغییر ساختارهای اجتماعی را تشریح کرد: «به نقل از یکی از دوستان، فناوری پست ارتباط میان شهرها را تسهیل کرد. فناوری تلفن، منازل را. موبایل، انسانها را و در حال حاضر IOT (اینترنت اشیا) انواع و اقسام اشیا را در سطوح مختلف زندگی به همدیگر متصل کرد. تغییرات و اثرات آن در مدل ارتباطی و سبک زندگی اجتماعی بشر به نظریه کاستلز بسیار نزدیک است که در رابطه با اثرات شبکههای اجتماعی است. این نظریه تبیین میکند که نحوه، نوع و مدل ارتباطات میتواند ساختار اصلی اجتماعی، نظام اقتصادی، فرهنگ و سیاست را تغییر دهد.»
آذریجهرمی در ادامه با اشاره به سخنان دکتر عاملی درباره مغز انسان و مدلهای پردازشی توضیح داد: «ما حیواناتی مانند فیل یا نهنگ داریم که تعداد نورونهای مغز آنها از مغز انسان بیشتر است در صورتی که قدرت فهمشان بیشتر نیست. رابطه بین قدرت پردازش و تعداد نورونها یک رابطه خطی نیست و معتقدم که رابطه مستقیمی با هم دارند. توانایی یادگیری مغز انسان به مراتب از هوش مصنوعی بالاتر است اما توانایی محاسباتی مغز انسان نسبت به آن قابلیتی که در هوش مصنوعی داریم، کمتر است.»
او ادامه داد: «دنیل کانمن در تشریح مدلهای تصمیمگیری و پردازشی مغز، دو دسته سیستم را تعریف میکند. یک سیستم که تصمیمات آن شهودی است و سیستم دو که تصمیماتش مبتنی بر عقلانیت و مدلهای مشابه مدلهای ریاضی است. ظرفیت سیستم دو یعنی همان ظرفیت عقلانی و پردازشی مغز انسان، پایین است به همین خاطر انسان عمده تصمیمات خود را در سیستم یک پردازش میکند. در این عصر جامعه شبکهای که حجم ارتباطات و دادهها به شدت افزایش پیدا کرده، توان پردازشی مغز انسان و مجموعهای از مغز انسانها نسبت به تحلیل این اتفاقات در حال تجربه نوعی عقبماندگی است. پس مغز ما در مواجهه با این سطح از ارتباطات و جامعه شبکهای دچار عقبماندگی شده است.»
آذریجهرمی درخصوص جبران این عقبماندگی گفت: «برای جبران این عقبماندگی در سطح محاسباتی دو تکنولوژی میتواند بسیار مفید واقع شود؛ هرچند مدل پردازش مغز و هوش مصنوعی قابل قیاس نیست و ظرفیت توان پردازشی مغز 20 وات است درحالیکه یک مدل زبانی مثل ChatGPT چندده یا چندصد مگاوات ظرفیت مصرف انرژی دارد. اما در هر حال بشر تلاش کرده که ابزارهای جایگزین را به وجود آورد. خلق هوش مصنوعی و پرکاربرد شدن آن به خاطر پیروز شدن بر این چالش در عصر فعلی است. اگر به ظرفیت هوش مصنوعی تجهیز نباشیم در استفاده از ظرفیتهای جامعه شبکهای و تغییر ساختارهایی که آن در دنیا ایجاد کرده، عقب میمانیم.»
او با تأکید بر رقابت کشورهای مختلف در عرصه کسب قدرت تصریح کرد: «یکی از مؤلفههای قدرتبخش، ظرفیتهای هوش مصنوعی است که کشورهای مختلف در این زمینه در تلاشاند. برای کسب قدرت برای خلق منافع بیشتر در آینده و برای تبیین ارزشها در آن فضا، به چه میزان در این مؤلفهها موفق هستیم و چه میزانی این عرصه را به عنوان برگه برنده روی میز خود میگذاریم. دو شاخص عمده جهانی برای ارزیابی وضعیت کشورهای مختلف در حوزه هوش مصنوعی وجود دارد. شاخص اول شاخص جهانی هوش مصنوعی است و به مرور مسئله نمیپردازد، بلکه در مجموعهای از ظرفیتهای اجتماعی به مسئله هوش مصنوعی نگاه میکند. این شاخص دارای سه محور اصلی شامل اجرا، نوآوری و سرمایهگذاری است که ذیل این محورها، هفت زیرشاخه وجود دارد.»
وزیر سابق ارتباطات در تحلیل وضعیت کشور در منطقه تصریح کرد: «با بررسی سه کشور امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ترکیه در شاخص استعداد که یکی از زیرشاخههای محور اصلی اجراست که کیفیت نیروی انسانی متخصص را بررسی میکند؛ ما در جایگاه شصتوپنجم از میان 83 کشور ایستادهایم، درحالیکه عربستان سعودی در جایگاه بیستوپنجم، امارات پانزدهم و ترکیه در جایگاه سیام قرار دارد. اگر به صورت خاص ایران را مقایسه کنیم متوجه خواهیم شد که در حوزه نوآوری، تولید علم و تحقیق توانستهایم بهترین رتبه را با رتبه پانزدهم در دنیا کسب کنیم.»
آذریجهرمی با اشاره به رتبه کشور در حوزه استراتژی دولتی توضیح داد: «بدترین رتبه ما رتبه 75 است که در حوزه استراتژی دولتی یا حکومتی برای توسعه هوش مصنوعی است. در زمینههای دیگر نیز به مراتب مزیتهای بهتری داریم اما در این حوزه عقب هستیم. برای مثال در حوزه شرایط اجتماعی ازجمله پذیرش اجتماعی که یکی از شاخصها محیط عملیاتی است، رتبه 55 را کسب کردیم درحالیکه در شاخص ساختار حکومتی در جایگاه 75 ایستادهایم. این موضوع نشاندهنده پیشرو بودن وضعیت جامعه از حکومت است. پیرامون وضعیت رقابت در حوزه استراتژی دولتی عربستان سعودی دارای رتبه اول، امارات متحده عربی دارای رتبه پنجم و ترکیه دارای رتبه پانزدهم است و این موضوع نشاندهنده سرمایهگذاری وسیع این کشورها در ساختار حکومتهای خود برای کسب قدرت در منطقه و دنیا است. در سایر شاخصها نیز وضعیت به هیچ وجه مطلوب نیست.»
او افزود: «شاخص دیگر متمرکز روی دولت است که مقایسه بین 188 دولت مختلف در سه محور اصلی است. در آخرین نسخه که در سال 2024 منتشر شده؛ شاخص آمادگی دولت برای AI در محور اصلی حکمرانی در بخش چشمانداز رتبه صدم دنیا را کسب کردهایم. این وضعیت در سال گذشته بدتر بوده و انتشار سند ملی هوش مصنوعی وضعیت ما را بهتر کرده است. اما با بهتر شدن این شاخص امروز در جایگاه صدم ایستادهایم. مقایسه کنید که در این شاخص عربستان سعودی رتبه یکم دارد. ابعاد مختلف ازجمله موضوع سرمایهگذاری و نوآوری در این شاخص بررسی میشود.» او با اشاره به رتبه عربستان در استراتژی دولتی (رتبه اول) و امارات (پنجم) گفت: «این کشورها برنامهریزی جدی برای قدرت آینده انجام دادهاند. درحالیکه وضعیت ما مطلوب نیست.»
او در ادامه به سند ملی هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «این سند با هدف قرار دادن ایران در جمع ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی تا افق ۱۴۱۲ تنظیم شده است. گرچه هدف بزرگی است، اما باید دید منابع و ابزارهای تحقق آن نیز بهدرستی در نظر گرفته شده یا نه. ما در فرهنگ خودمان ضربالمثلی داریم که میگوید سنگ بزرگ نشانه نزدن است.» وی در ادامه افزود: «درست است که سند میگوید دولت فقط سیاستگذار نیست، بلکه باید خود مشتری پروژههای هوش مصنوعی هم باشد، اما آیا تاکنون پروژهای در این حوزه جدی تعریف و اجرا شده؟ پاسخ متأسفانه منفی است. در این سند به خوبی تبیین شده است که دولت و حکمرانی باید بازار حوزه هوش مصنوعی را در حکمرانی، امنیت، سلامت، آموزش و اقتصاد به کار بگیرند.»
وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به تجربه خود از بازدید یک مرکز مدیریت شهری در چین گفت: «در آنجا با استفاده از هوش مصنوعی، زبالههای خارج از سطل شناسایی شده و پیمانکاران ملزم به پاسخگویی بودند. اگر دولت ابرپروژههایی با استفاده از هوش مصنوعی تعریف نکند، کار پیش نخواهد رفت. از همین فناوری میتوان در مرزبانی، مدیریت مهاجرت غیرقانونی، قاچاق و بسیاری از حوزههای دیگر استفاده کرد.»
آذری جهرمی افزود: «در حوزه داده، الگوریتم و پردازش، سند ملی به درستی هدفگذاری کرده است. این سند حتی نهادسازی را در نظر گرفته و تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی و شورای راهبری برای اجرا و نظارت را پیشنهاد داده است.» او با انتقاد از تعطیلی این سازمان گفت: «تصمیمهای شورای عالی انقلاب فرهنگی معمولاً بر اساس بررسیهای کارشناسی گرفته میشود، حتی اگر با همه آنها موافق نباشیم. اینکه با تغییر دولت، یکباره زیر سند بزنیم، قابل قبول نیست.»
وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داد: «در مقایسه با سه کشور منطقه، سند ملی هوش مصنوعی در ایران وجود دارد اما اجرایی نشده است. درحالیکه ترکیه، امارات و عربستان هم سند دارند، هم ساختار دولتی و هم بودجه مناسب. برای مثال عربستان بیش از ۲۰ میلیارد دلار به این حوزه اختصاص داده است، درحالیکه ما بودجهای بسیار محدود داریم.» وی افزود: «در حوزه سختافزار، آخرین سوپرکامپیوتر ما در دولت قبل طراحی شد، اما پروژه جدیدی پس از آن پیگیری نشد. ما با ترکیه، امارات و عربستان حتی در همکاریهای بینالمللی فاصله داریم.»
وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات در پایان گفت: «اگر این سند اجرایی شود، منابع متناسب اختصاص یابد، ارتباطات بینالمللی برقرار شود و برنامههای اجرایی واقعی تدوین و اجرا شوند، میتوان امیدوار بود که شکاف ما با ترکیه طی ۳ تا ۵ سال کاهش یابد. اما برای کاهش فاصله با عربستان و امارات به یک دهه سرمایهگذاری هوشمندانه و پروژههای ملی متعددی نیاز داریم. اسناد اگرچه ممکن است اشکالاتی داشته باشند، اما پایبندی به آنها و اصلاح تدریجی بهتر از بیتوجهی و کنار گذاشتن آنهاست. باید همه دستگاهها وظایف خود را بشناسند و نقشهراه داشته باشند. اگر دولت تمرکز کند و نمایش و شو کنار گذاشته شود، شاید هنوز بتوان امیدی به آینده داشت.»
هوش مصنوعی میتواند عامل مؤثر در تسریع فرایند تحول باشد
مهدی محسنیانراد، استادتمام علوم ارتباطات با اشاره به سه تجربهای که در سال گذشته در ارتباط با هوش مصنوعی داشته است، عنوان کرد: «در جلد دوم کتاب ایران در چهار کهکشانی ارتباطی توضیح دادم که در دورهای که در غرب، ماشینهای مونوتایپ و لاینوتایپ برای چاپ سربی به کار گرفته میشدند، ایران شرایطی متفاوت داشت. در آن زمان، با وجود اینکه بیشتر چاپخانهها با سرمایه دولتی تأسیس شده بودند، یک مخترع ایرانی که تاکنون نام و نشانی از او در دسترس نیست با الهام از سازوکار چرخ چاه، دستگاه چاپسنگی را طراحی کرد که تمام مواد و ابزارهای آن در داخل کشور تأمین میشد.»
او با بیان این مطلب که کتاب تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران اثر مرحوم حسین میرزا گلپایگانی اولین سندی است که به این اختراع اشاره کرده، ادامه داد: «این کتاب با بیانی مبهم به دورهای بین سالهای ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۰ قمری اشاره دارد؛ دورهای که همزمان با آغاز مشروطیت در ایران بوده است. این سند به شکل قطعی قابلاعتماد نیست؛ چراکه احتمال دارد هر دو نوع دستگاه چاپ به طور همزمان فعال بوده باشند.»
محسنیانراد افزود: «در سال ۱۳۶۹، خبرنگار و عکاس مجله صنعت چاپ به منزل جعفر شهری، نویسنده و پژوهشگر با حافظهای بینظیر، مراجعه کردند. شهری که در کودکی مادرش او را ترک کرده بود، در سنین پایین در دکانی مشغول به کار شد. او تعریف میکند که در چاپخانهای در گذر سرپوکوی تهران، مشغول آبجارو کردن بوده است. از نظر شهری اگر بخواهند که دستگاههای چاپ آن زمان را با نمونههای امروزی مقایسه کنند، به نتیجهای مضحک و خندهدار خواهد رسید. پس از این گفتوگو، سردبیر مجله صنعت چاپ تصمیم میگیرد که بر اساس توضیحات جعفر شهری، چاپخانه را به تصویر بکشد و بازسازی کند تا تصویری واضحتر از این اتفاق تاریخی ارائه شود. چند سال بعد از انتشار کتاب ایران در چهار کهکشان مطلع شدم که تصویر واقعی این دستگاه در کتاب اولریش مارزلف که در سال 2005 منتشر کرده آمده است.»
او در ادامه بیان داشت: «در سال ۲۰۱۴، موفق شدم کتابی را در آمریکا برای انجام مطالعاتی به امانت بگیرم. هنگام بررسی آن، متوجه شدم که تصویری روی جلد قرار گرفته که از میان یک عکس دیگر بیرون کشیده شده است. این تصویر، مراحل چاپ را توضیح میداد. در آن زمان، حکومت قاجار بههیچوجه نمیتوانست کنترلی بر این نوع چاپخانههای چرخ چاهی اعمال کند، زیرا نیازی به واردات دستگاه از خارج نبود. در پژوهشی که انجام دادم، مشخص شد که تنها در شهر شیراز، ۲۶۲ عنوان کتاب با چاپسنگی منتشر شده است که بر اساس نیاز بازار نه بر اساس صلاحدید یک حکومت استبدادی یا ایدئولوژیک تولید شده بودند. کتابهایی که به بررسی موضوعات مختلفی پرداخته بود و نشاندهنده نخستین حرکت جامعه ایران به سمت مدرنیته بود.»
محسنیانراد با اشاره به این موضوع که دومین تجربه او با هوش مصنوعی به سال ۱۳۴۳ بازمیگردد، ادامه داد: «در آن زمان دبیرستانی بودم و هر ماه مجله هنر مردم را خریداری میکردم. در یکی از شمارههای آن خواندم که گویا در سال ۱۴۶۵ میلادی، در یک جشن همگانی و در حضور شاه سلطان سعید از نوادگان تیمور یک مهندس اصفهانی ابزاری عجیب را به نمایش گذاشته که مردم میتوانستند از درون یک شیشه، تصاویر متحرک مربوط به ۳۲ شغل مختلف را مشاهده کنند.»
او ادامه داد: «سالها بعد این اطلاعات را برای دکتر مهدی قدیری که تجربه زیادی در همکاری با هوش مصنوعی داشتند ارسال کردم. او پس از صرف زمان قابلتوجهی و با تولید نزدیک به ۳۰ تصویر که حاصل همکاری او با هوش مصنوعی بود، سرانجام موفق شد انیمیشن آن را بسازد.»
محسنیانراد درباره سومین تجربه خود از هوش مصنوعی افزود: «این تجربه به بحث زمینه مربوط میشود که جنبه نظری داشته و بر نحوه تعاملات تأثیر دارد. در طول این سالها یعنی ۲ سال زیست حرفهای در جایگاه سپاهی دانش در یک روستای کاملاً سنتی، ۱۳ سال زیست حرفهای در نظام شاهنشاهی، ۴۳ سال در نظام جمهوری اسلامی که ۲۵ سال آن همراه با تدریس هرساله دکتری با عنوان فرهنگ و ارتباطات در جهان اسلام و ۴ سال زیست در جامعه ایالات متحده آمریکا من را به این نتیجه رسانده که زمینه سومی وجود دارد که نه مدرن و نه سنتی است.»
او در ادامه عنوان کرد: «جامعهشناسان برجسته ایرانی در زمینه مدرنیزاسیون، اصطلاحاتی مانند تجدد، نوسازی، نوینگری، نوینسازی، امروزینهکردن، نوینگرایی و نوگرایی را ارائه دادند، اما هیچیک دقیقاً بیانگر جامعه سوم مورد نظر من نبود. در ماههای گذشته تلاش کردم تفاوت جامعه مدرن با جامعه غیرمدرن اما غیرسنتی را در یک مدل مفهومی قرار دهم. سپس این موضوع را با جزئیات، در تعامل با هوش مصنوعی دنبال کردم تا واژه مناسب را بیابم. سرانجام، واژه مودوپلاستی (Modoplasty) را برگزیدم Modo از Modern گرفته شده و Plasty از اصطلاحات پزشکی عاریه گرفته شده است که بهخوبی میتواند مفهوم مدنظر من را نمایش دهد.» محسنیانراد درباره ویژگیهای جامعه مودوپلاستی گفت: «در جامعه مودوپلاستی مرجع تصمیمگیری سنت یا مرجعی گنگ ولی در ظاهر مدرن است و ساختار اجتماعی دارای دوگانگی ساختاری است که ابزار دانایی آن تقلید گزینشی از ظاهر دانایی و هویت فرهنگی این جامعه متزلزل، نمایشی و پرتعارض است که پیوند اجتماعی با شبکههای شخصی و پنهانی دارد. این مدل میتواند راهی تازه برای درک جوامعی باشد که در گذار از سنت به مدرنیته قرار دارند، اما به طور کامل در هیچیک از این دو دسته جای نمیگیرند.»
او در پایان بیان داشت: «باوجوداینکه تجهیزات و سیستمها ممکن است به نظر مدرن بیایند اما برای دستیابی به مدرنیته، نیاز به ارتباط عمیقتری میان سنت، تجربه و فناوریهای نوین وجود دارد. در این راستا هوش مصنوعی میتواند بهعنوان عاملی مؤثر در تسریع فرایند تحول عمل کند.»
.gif?v=0)
