فرهیختگان: «۱۳۵ کیلومتر مربع از تالاب انزلی پر از آب شد. این عدد که به اندازه مساحت شهر کرج است از آخرین تصاویر ماهوارهای بهدست آمد. تابستان پارسال تالاب انزلی تقریباً خشک شده بود.» این خبری بود که اخیراً در رابطه با آخرین وضعیت تالاب انزلی منتشر شده است. در ادامه این خبر آمده که تالاب انزلی در شش ماه گذشته به استناد تصاویر ماهوارهای اردیبهشتماه جان گرفته است. طبق آخرین خبرهای منتشر شده در رابطه با تالاب انزلی، برخی کارشناسان و رسانهها به قدری وضعیت این تالاب را اسفناک ترسیم کرده بودند که روزشمار خشک شدن این تالاب آغاز شده بود. امروز اما خبری مبنی بر پرآب شدن یکباره این تالاب در رسانهها در حال بازنشر شدن است. تالاب انزلی اما در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟
چرا تالاب انزلی امروز ناخوش است؟
شهر رشت از گذشتههای دور بین دو رودخانه گوهررود و زرجوب متولد شد. در این دو رودخانه بیشتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب جاری بود. حالا، اما بهشت زیبا و خوش آب و هوای رشت رو به اضمحلال میرود و گوهررود و زرجوب آکنده از لجن و فاضلاب است. لجن و فاضلابی که پساب زیست شهری است و به دو رگ حیاتی رشت میریزد. فاضلاب شهری از گوهررود و زرجوب به سمت رودخانه پیربازار روانه میشود و از آنجا سر از تالاب انزلی درمیآورد.
آن طور که کارشناسان زیست محیطی محلی استان گیلان میگویند، ظاهراً رسوبات ۵۰ ساله فاضلاب شهری، کشاورزی و صنعتی نفس تالاب انزلی را به شماره انداخته و عمق این تالاب از ۱۰ متر در سالهای پیش از انقلاب به کمتر از ۵۰ سانتیمتر رسیده است و در برخی نقاط عمق تالاب از بین رفته است.
همچنین اسفندماه سال گذشته بود که استاندار استان گیلان در نشست خبری خود خبر داد که در هفتههای گذشته نزدیک به سه میلیارد مترمکعب آب از طریق بارشها به گیلان سرازیر شده است. حجم آبی که تقریباً حدود سه برابر مصرف آب شرب یک سال مردم تهران است، اما تالاب انزلی پر شده و جایی برای ذخیره این حجم آب شیرین وجود نداشت. در نتیجه این حجم آب، به صورت سیلابهای ویرانگر ظاهر میشود. انباشت ۵۰ ساله فاضلاب در تالاب انزلی سبب نگرانی برای سلامتی مردم منطقه شده است.
هادی حقشناس، استاندار گیلان، توضیح میدهد که فقط در عمق پنج متری تالاب انزلی با وسعت ۲۰۰ هزار مترمربع، حدود یک میلیارد مترمکعب پساب انباشت شده است و اگر تمام تجهیزات لایروبی کشور در استان گیلان به کار گرفته شود، فقط میتواند ۳۰ میلیون مترمکعب پساب را لایروبی کند و حالا وضعیت لایروبی تالاب انزلی هم به شرایط وخیمی رسیده است. به گفته حقشناس، راهکار جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع تالاب انزلی احداث تصفیهخانه فاضلاب در شهر رشت، صومعهسرا و انزلی است که برای احداث تصفیهخانه در این سه شهرستان، ۳۰۰ میلیون دلار (معادل ۲۰ هزار میلیارد تومان) اعتبار نیاز است.
از طرفی دیگر، دو گیاه آزولا و سنبل آبی به بلای جان تالاب انزلی تبدیل شدهاند. سنبل آبی از ۱۰ گونه گیاه مهاجم دنیاست که پس از ورود به اکوسیستم آبی ظرف مدت ۲ هفته جمعیت خود را به میزان ۲ برابر افزایش میدهد آنگونه که هر بوته آن با ۲۰ گل میتواند سه هزار دانه تولید کرده و هر دانه آن بین پنج تا ۲۷ سال زنده میماند.
سنبل آبی هم مانند آزولا، دستهگل دیگری بود که با عنوان گونه زینتی در اکوسیستم آبی کشور رها شد اما این گیاه خطرناکتر از آزولاست. تکثیر و رشد آن بالا بوده و مانند گونه قبل سطح آب را میپوشاند تا مانع ورود نور و اکسیژن به داخل آب شود؛ لجن آلی که این گیاه تولید میکند پهنههای آبی را میخشکاند.
کارشناسان معتقدند گیاه مهاجم سنبل آبی نه تنها تالاب انزلی را میخشکاند بلکه تمام رودخانههای منتهی به دریای کاسپین در غرب و شرق استان را از بین میبرد و در حال حاضر تمام رودخانههای استان به این گیاه آلوده شده است.
برنامه توسعه سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران، آذرماه سال گذشته اعلام کرد که دولت ژاپن مبلغ ۶۹۰ میلیون ین را به منظور ارتقای مدیریت تالابها و افزایش تابآوری اقلیمی در تالابهای دریاچه ارومیه، شادگان، پریشان و انزلی اختصاص داده است.
از سال ۲۰۱۴، ژاپن یکی از شرکای کلیدی دولت ایران و برنامه توسعه سازمان ملل متحد در حمایت از مدیریت پایدار منابع طبیعی در حوضه آبریز تالابها و تنوع بخشی به معیشت جوامع وابسته به تالابها بوده است.
در مراسم امضای قرارداد در تاریخ ۱۱ آذر ۱۴۰۳، دولت ژاپن و برنامه توسعه سازمان ملل متحد یادداشتهای تفاهمی را برای اجرای «پروژه توسعه سیستم حفاظت از تالابها در دریاچه ارومیه و سایر تالابها به همراه جوامع پیرامونی آنها» امضا کردند. این پروژه از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۸ بهطور مشترک با همکاری سازمان حفاظت محیطزیست و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اجرا خواهد شد. اکنون باید دید که این بودجه برای احیای تالاب انزلی چگونه خرج میشود؟
فعال محیط زیست: آب در تالاب انزلی ماندگار نیست
محمد مهرو، فعال زیست محیطی درباره وضعیت امروز تالاب انزلی در گفتوگو با «فرهیختگان» گفت: «با توجه به بارندگیهای فصلی که در اردیبهشتماه اتفاق میافتد، چیز عجیبی نیست. یعنی هر ساله این اتفاق میافتد و حجم زیادی آب از طریق بالادست حوزه دریا و انزلی و رودخانههایی که به تالاب منتهی میشوند، وارد تالاب میشود. این آب از یک طرف دیگر خارج میشود، یعنی اینطور نیست که ماندگار باشد. به دلیل اینکه کاسه خود تالاب از رسوب انباشته است آب پهن و پخش میشود. با توجه به اینکه یک اختلاف تراز یک و نیم تا دو متری بین دریا و تالاب وجود دارد، به دلیل پسروی دریای خزر و همچنین کاهش تراز، این آب از سمت غرب به سمت شرق حرکت میکند و از محوطه اداره بندر وارد دریا میشود.»
این فعال محیط زیستی افزود: «از طرفی، الان در فصل کشاورزی هستیم و خود کشاورزها در جوار تالاب موتور پمپ میگذارند و از آب این تالاب برای کشاورزی استفاده میکنند. بعضاً بسیار زیاد در مسیر رودخانههایی که حقابه تالاب باید واردش شود، آب تالاب کامل برداشت میشود. یعنی آبی که باید از رودخانهها به تالاب وارد شود، کامل برداشت میشود. نمونهاش رودخانه سیاه درویشان است که چندین سال پشت سر هم در تابستان کاملاً خشک میشود و یک قطره آب هم در آن نیست، در حالی که سالهای گذشته چنین مشکلی وجود نداشت. بنابراین آبی که الان وارد شده، ماندگار نیست. آب تراز نسبت به سالهای قبل بالاتر است، ولی تا دو ماه دیگر که وسط تابستان باشیم، این آب کاملاً از تالاب خارج میشود.»
بزرگترین معضل تالاب انزلی ورود فاضلاب است
وی عنوان کرد: «تالاب انزلی در حال حاضر بزرگترین معضلش ورود فاضلاب است. فاضلاب شهرهای رشت و انزلی مستقیم وارد تالاب میشود، از طریق رودخانهها یا بعضاً در خود شهر انزلی از طریق کانالهای موجود. الان تالاب حالت اشباع شده از مواد آلی است. راهکارش این است که هرچه سریعتر تصفیهخانه فاضلاب بهداشت راهاندازی شود تا جلوی ورود فاضلاب به تالاب گرفته شود. آبخیزداری در بالادست تالاب باید اتفاق بیفتد تا جلوی ورود رسوبات و شستهشدن خاک و حجم بالای مواد معدنی که با آب رودخانه به تالاب حمل میشود، گرفته شود. در کنار این، باید پروژههای دیگری مثل احداث تله رسوبگیر و جمعآوری گیاه مهاجم و غیر بومی سنبل آبی هم اتفاق بیفتد تا وضعیت تالاب پایدار شود. در حال حاضر، تالاب به دلیل رشد زیاد گیاهان در فصل تابستان و کاهش اکسیژن محلول در آب، حالت خفگی به دست میآورد و بسیاری از ماهیها هر سال در تابستان مرگ و میر را تجربه میکنند.»
برای حل مشکلات تالاب باید اولویتبندی کرد
این فعال محیط زیستی در رابطه با راههای احیای تالاب انزلی نیز گفت: «اولین گام حیاتی در احیای تالاب، جلوگیری از ورود فاضلاب به آن است. فاضلابها منبع اصلی آلودگی و افزایش مواد مغذی مانند نیترات و فسفات هستند که به رشد گونههای گیاهی مضر کمک میکنند. پس از کنترل فاضلاب، باید ورود رسوبات معدنی به تالاب نیز محدود شود تا از تغییرات زیستمحیطی و کاهش کیفیت آب جلوگیری شود. همچنین گونههای غیر بومی مانند سنبل آبی و حتی برخی از گونههای بومی که به دلیل وجود مواد غذایی افزایش یافتهاند، باید مدیریت شوند. این کنترل به بازگشت تالاب به حالت متعادل کمک میکند.»
وی ادامه داد: «برداشتهای غیرمجاز آب و منابع طبیعی باید به شدت کنترل شود. دستگاههای مسئول باید نظارت بیشتری روی این فعالیتها داشته باشند. در فصل تابستان، با خشک شدن بخشهایی از تالاب، نظارت دشوار میشود، بنابراین باید راهکارهای مؤثری برای نظارت در این شرایط ارائه شود. جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت در حاشیه تالاب یکی دیگر از اقدامات ضروری است. برخی افراد سعی میکنند بستر خشک شده تالاب را تصرف کنند، بنابراین باید طرح کاداستری برای تعیین محدوده تالاب هر چه سریعتر اجرایی شود. اداره منابع آب باید روی کنتورهای برداشت آب نظارت دقیقی داشته باشد تا از برداشتهای غیرمجاز جلوگیری کند. بسیاری از موتور پمپها بدون مجوز مشغول به کارند که این موضوع نیازمند توجه ویژه است.»
مهرو عنوان کرد: «آبدار شدن و حفظ رطوبت تالاب تأثیر زیادی بر خدمات اکوسیستمی آن دارد، از جمله تکثیر ماهیان و حفظ حیات جانوری. در فصل بهار و تابستان، پرندگان جوجهآور به تالاب وابستهاند و کمبود منابع غذایی میتواند باعث ترک منطقه توسط آنها شود. در نهایت، همکاری بیشتر بین سازمان حفاظت محیط زیست و اداره امور منابع آب ضروری است تا نظارت روی این موارد تشدید شود و اقدامات مؤثری برای احیای تالاب انجام گیرد.»
وی همچنین به بودجه تفاهمنامه با ژاپن نیز اشاره کرد و گفت: «یک اعتبار اندک ۱۵ میلیارد تومانی وجود دارد که از طریق کمکهای دولت ژاپن به طرح حفاظت از تالابهای ایران و انزلی اختصاص پیدا میکند. خیلی مایل بودم که محیط زیست مشخص کند با این پول میخواهد چهکار کند. چیزی که حالا ما شنیدیم این است که قرار است در شش روستای حاشیه تالاب کارهایی را با جوامع محلی انجام دهند. ولی داستان این است که باید اهم و مهم کرد. الان مثلاً یکی از مشکلات تالاب انزلی همان بحث سنبل آبی است که باید جمعآوری شود و همیشه برای آن مشکل اعتبار وجود دارد. من فکر میکنم استفاده از پتانسیل جامعه محلی، به ویژه کسانی که قایق دارند و قایقران هستند و گردشگر در تالاب جابهجا میکنند و اینها با وجود این گیاه مسیرهای ترددشان دچار مشکل شده است؛ با به کارگیری این افراد و کمک گرفتن از آنها برای جمعآوری این گیاه و حتی پرداخت هزینه تا حدود زیادی میتوان سنبل آبی را کنترل کرد. امیدوارم که این بودجه مثل بودجههای دیگر حیف و میل نشود و حداقل نتیجه مشخصی داشته باشد.»
.gif?v=0)
