ایمان عظیمی، خبرنگار گروه فرهنگ: هفتادوهشتمین دوره فستیوال فیلم کن با اهدای نخل طلای افتخاری به رابرت دنیرو، ستاره سرشناس سینمای آمریکا و جهان آغاز شد. او هنگام دریافت این جایزه سیاستهای فرهنگی دولت جدید ایالات متحده را مورد نقد شدید قرار دارد و دوباره به دونالد ترامپ حمله کرد. اما آیا نخل طلای افتخاری کن قدمتی بهاندازه این جشنواره مهم هنری دارد یا فرزندی است که بهتازگی قدرت تکلم پیدا کرده است؟ برخلاف تصورها این جایزه قدمت زیادی ندارد و عمر آن حتی به ۳۰ سال هم نمیرسد.
سال 1997 میلادی، مسئولان جشنواره فیلم کن به بهانه پنجاهمین سالگرد شکلگیری این رویداد پراهمیت فرهنگی-هنری، جایزه نخل طلای افتخاری را به فهرست جوایز خود اضافه کردند. از آن سال بود که اهدای «نخلنخلها» (بهجز یک فاصله پنج و یکساله) بدل به یک سنت همیشگی شد و فیلمسازان و سینماگران شاخص و مهمی در صف دریافت آن قرار گرفتند.
جایزه نخل طلای افتخاری البته به بازیگران و فیلمسازانی اهدا میشود که علیرغم اثرگذاری غیرقابلانکار بر هنر و صنعت سینما تاکنون شانس در خانهشان را نزده و نتوانستهاند نخل طلای بخش رقابتی یا یکی از جوایز اصلی این فستیوال را تصاحب کنند.
جوایز بخش مسابقه این جشنواره حتی به تعداد انگشتان دو دست نمیرسد و کاملاً طبیعی است بسیاری موفق به دریافت آن نشوند. اما از طرف دیگر دنیرو با آن سابقه درخشان سینمایی در جشنها و جشنوارههای متعدد هیچوقت نتوانسته جایزه اصلی بازیگری مرد را از کن دریافت کند.
در سوی دیگر ماجرا هنرمند مطرحی چون اینگمار برگمان هم دستش از نخل طلای اصلی برای همیشه دور ماند و فقط به نخلنخلها یا همان جایزه افتخاری اکتفا کرد! در این گزارش به بهانه سنگ تمام جشنواره فیلم کن برای رابرت دنیرو در شب افتتاحیه هفتادوهشتمین دوره این فستیوال میخواهیم نگاهی به تاریخچه نهچندان پرسابقه جایزه نخل طلای افتخاری بیندازیم و آن را مرور کنیم.
وودی آلن
وودی آلن همواره یکی از معدود آمریکاییهای بوده که برای جوایز سینمایی اروپایی اهمیت و ارجوقرب زیادی قائل شده و نوع بیان سینماییاش هم به آثار کارگردانان مطرح اروپایی میانه قرن بیستم شباهت دارد و کمتر وقعی به سازوکار سینمای آمریکا، بهویژه هالیوود قائل میشود، پس شاید طبیعی باشد که جشنوارههای اروپایی برای مهمان آمریکاییشان فرش قرمز پهن کنند؛ اما این فقط رویه بیرونی ماجراست و در عمل این اسکار بوده که وودی آلن را بیش از هر جشن و جشنوارهای تاکنون تحویل گرفته است. بهطوریکه نام او اکنون بهعنوان یکی از رکوردداران نامزدی جایزه اسکار در بخش فیلمنامه اورجینال مطرح است و تاکنون چهارمرتبه موفق به دریافت این جایزه شده ولی درعوض میل و رغبتی که برای حضور در فستیوالهای هنری اروپایی و در رأس آنها، «کن» داشته با جواب درخوری روبهرو نشده است.
او پیش از دریافت جایزه نخل طلای افتخاری در سال 2002 میلادی، فقط یک جایزه جنبی و حاشیهای از کن دشت کرده بود. آلن در سال 1985 برای فیلم «رز ارغوانی قاهره» موفق به دریافت جایزه فیپرشی شد. این جایزه از طرف فدراسیون بینالمللی منتقدان فیلم درطول برگزاری جشنوارههای مهمی چون برلین، ونیز، ورشو، کن، کرالا و... به فیلمسازان اهدا میشود ولی علیرغم گستره وسیع آن در جشنوارههای فوق جایزه چندان مهم و قابل اتکایی محسوب نمیشود.
کاترین دونوو
بازیگر فیلم جدید اصغر فرهادی هم یکی دیگر از دریافتکنندگان جایزه نخل طلای افتخاری است. کاترین دونوو که نهمین دهه زندگی خود را بهتازگی آغاز کرده نهتنها جزء سرشناسترین بازیگران سینمای فرانسه و اروپا بهحساب میآید، بلکه در سینمای جهان هم نام پرآوازهای است.
دونوو در آثار سینماگران سرشناس و مهمی نظیر ژاک دمی، کلود شابرول، رومن پولانسکی، لوئیز بونوئل، فرانسوا تروفو، لئوس کاراکس و... بازی کرده ولی برخلاف تأثیر بیچونوچرایش در ساختار روایی فیلمها درهای جشنوارههای رده A اروپایی در اغلب اوقات به رویش بسته بوده است.
البته باید این نکته را نیز یادآور شد که دونوو تاکنون دو بار مجسمه طلایی جشن سزار (اسکار سینمای فرانسه) را بهخاطر بازی در فیلمهای «آخرین مترو» (ساخته فرانسوا تروفو) و «هند و چین» (اثر رژیس وارنیه) دریافت کرده که برای بازیگری به اهمیت او لقمه دندانگیری بهحساب نمیآید.
اگر جایزه ولپی بهترین بازیگر زن جشنواره فیلم ونیز در پنجاهوپنجمین دوره این فستیوال را فاکتور بگیریم، کاترین دونوو درمجموع چندان نتوانسته در جشنوارهها و جشنهای معتبر سینمایی خوش بدرخشد و به همین خاطر هم سیاهه جوایز افتخاری در کارنامهاش سنگینتر است. این بازیگر در سال 2005 میلادی نخل طلای افتخاری کن، خرس طلای افتخاری جشنواره برلین در سال 1998 و شیرطلای افتخاری فیلم ونیز را در سال 2022 دریافت کرد.
کلینت ایستوود
پیر دیر سینمای آمریکا و یکی از پرسابقهترین و خوشنامترین بازیگران و کارگردانان هنر هفتم نیز از دیگر افراد مطرحی است که هنوز جایزه بازیگری و حتی نخل طلای کن را در مقام صاحب اثر نبرده است.
البته وی نقش تأثیرگذاری در کارنامه یکی از برندگان نخل طلا، یعنی کوئینتین تارانتینو ایفا کرد و اگر او نبود داوران جشنواره در سال 1994 جایزه نخل طلا را به کارگردان «پالپ فیکشن» اهدا نمیکردند.
درواقع ایستوود که در آن دوره ریاست هیئت داوران فستیوال کن را برعهده داشت از امتیاز آمریکایی بودن خود و تارانتینو استفاده کرد و با اعمالنظر جایزه را از دستان کیشلوفسکی ربود ولی خودش هیچوقت موفق به کسب این جایزه نشد.
ایستوود که اکنون در میانه دهه دهم زندگیاش به سر میبرد تنها یکبار پایش به سالن لومییر برای دریافت نخل طلا باز شد که آنهم افتخاری بود. این سینماگر محافظهکار در سال 2009 نخل طلای افتخاری کن را به کلکسیون افتخاراتش اضافه کرد و دیگر هیچوقت گذرش تا نزدیکی کسب جوایز اصلی هم به این جشنواره باز نشد. او چهار جایزه اسکار، چهار گلدنگلوب و سه سزار در کارنامه فیلمسازیاش دارد و اینطور به نظر میرسد که دیگر احتیاجی هم به بود و نبود ردپایی از جشنواره کن در فهرست جوایزش نخواهد داشت.
ژان پل بلموندو
باورش سخت است ولی، ژان پل بلموندو هم هیچوقت نتوانست جایزه بازیگری فستیوال فیلم کن را به دست آورد. او یکی از شمایلهای موج نو سینمای فرانسه و یکی از چهرههای اصلی سینمای تجاری این کشور بود و در آثار مهمی هم به ایفای نقش پرداخت که فکرکردن به آن بدون دشت کردن جوایز مهم توسط این بازیگر افکار هر سینهفیل و علاقهمند جدی به هنر نمایش را بههم میریزد، اما بااینوجود باید اسم ژان پل بلموندو را هم به فهرست بازیگران مطرح بدون افتخار در جشنوارهها و جشنهای دنیا اضافه کنیم.
وی درطول دوران حرفهای خود دو بار نامزد جایزه بفتا (اسکار سینمای بریتانیا) و یکبار برنده جایزه سزار برای بازی در فیلم «سفرنامهای از یک بچه لوس» (کلود للوش) شد و دیگر در هیچ جشن و جشنواره مهمی از وی ردپایی پیدا نشد (به استثنای جوایز افتخاری) تا اینکه در سال 2011 میلادی برای یکعمر فعالیت هنری نخل طلای افتخاری جشنواره فیلم کن را دریافت کرد. درحقیقت بلموندو شهرتش را مدیون فرهنگ عامه و حافظه جمعی مخاطبان فرانسوی و اروپایی است و به همین خاطر حضور یا عدم حضور در اسکار، کن، برلین، گلدنگلوب و... چندان به چشم نمیآید.
ژان پییر لئو
ستاره نوجوان فیلم موج نویی «چهارصد ضربه» هم بهمانند ژان پل لموندو تأثیر زیادی بر شیوه کار اطرافیانش گذاشت و بسیاری از منتقدان مطرح و همچنین مخاطبان جدی سینما در دهههای 50، 60 و 70 میلادی را شیفته بازی خود کرد ولی تقدیر و شانس با او هم یار نبود و آنتوان دوانل نوجوان هیچوقت نتوانست جایزه اصلی بازیگری در فستیوال فیلم کن را با خود به خانه ببرد. عدم توفیق ژان پییر لئو - که نقش مهمی در پروپیمانتر شدن کارنامه سینمایی «فرانسوا تروفو» دارد- در جشنواره فیلم کن این فرضیه را که فستیوال بیش از حد هوای فرزندان فرانسوی خود را دارد حسابی نقض میکند.
درواقع برندهنشدن و عدم توفیق افرادی چون ژان پییر لئو، ژان پل بلموندو، کاترین دونوو، آلن دلون، ژن مورو، انیس واردا و... در کن ثابت میکند که این رویداد فرهنگی-هنری برخلاف روال غالب در دنیا چندان هم به فرانسوی بودن فلان بازیگر یا بهمان فیلمساز اهمیت نمیدهد و برای انتخاب بهترینها به مسائل دیگری فکر میکند که جای طرح آنها در این گزارش نیست. باری، ژان پییر لئو نخل طلای افتخاری کن را در سال 2016 دریافت کرد.
آلن دلون
سال 2019 شروع پرقدرتی برای جشنواره فیلم کن بود، زیرا آلن دلون به دعوت برگزارکنندگان این رویداد به شهر ساحلی کان آمد و نخل طلای افتخاریاش را دریافت کرد. این درست که او جوایز قابلتوجهی را از فستیوالهای سینمایی به دست آورده ولی تعداد زیادی از این جایزهها با قید «افتخاری» بوده است. هم سینمادوستان حرفهای و هم کسانی که برای سرگرمشدن سراغ فیلم میروند، دلون را بهنوعی یکی از شمایلهای اصلی سینمای فرانسه قلمداد میکنند و نمیتوانند آثار جنایی-پلیسی و بهطور کل تجاری اروپا را بدون حضور این بازیگر درنظر بگیرند.
اما او همانطور که محبوب مردم عادی بود، مغضوب جشنوارهها و رویدادهای مهم هنری در اروپا هم بود و حتی بسیاری نمیتوانستند قبول کنند که شخصیتی به محافظهکاری او نخل طلای افتخاری کن در سال 2019 را به دست بیاورد.
دلون از نظر فرهنگی هیچ نسبتی با جنبشهای هویتطلب جنسی و نژادی نداشت و خود را یک فرانسوی اصیل قلمداد میکرد. در همین راستا، نهادهای حقوق بشری وی را به نژادپرستی متهم میکردند و تا آخر عمر هم دست از سر پسر محبوب ژان پییر ملویل برنداشتند.
مریل استریپ
شاید باورش سخت باشد که رکورددار نامزدی در شاخه بهترین بازیگر نقش اول و مکمل زن در اسکار و گلدنگلوب تابهحال هیچ جایزهای در بخش اصلی جشنواره کن نبرده باشد ولی این دروغ واقعیت دارد. مریل استریپ بهراحتی میتواند موزه افتخارات سینمایی و هنری خود را افتتاح کند ولی این موزه قطعاً بدون جایزه اصلی بازیگری فستیوال فیلم کن چیزی کم خواهد داشت.
استریپ تا سال 2024 منتظر دریافت جایزه از جشنواره فیلم کن ماند، ولی عاقبت همراه با جرج لوکاس و استودیو جیبلی ژاپن نخل طلای افتخاری را تصاحب کرد تا قفسه جوایزش از این هدیه خالی نباشد! استریپ نهتنها یکی از مهمترین بازیگران سینمای هالیوود، بلکه قطعاً یکی از شاخصترین چهرههای صنعتی و هنری در سینمای دنیا محسوب میشود ولی با وجود این، جشنواره کن کارت سبزی برای اهدای جایزه به او در جیب ندارد تا در مواقع لزوم از آن استفاده کند؛ همین رویکرد هم باعث شده جایگاه کن بهعنوان مهمترین جشنواره سینمایی دنیا همچنان محفوظ باقی بماند و شیوه مواجهه سیاسی دستاندرکارانش هم چندان به بدنه آن آسیبی وارد نکند.
.gif?v=0)
